خودروی بورسی در پیچ رکود

 در حالی خرید و فروش خودرو در بورس کالا بر اساس مصوبه شورای رقابت از سال ۱۴۰۱ تاکنون ممنوع است که روند خصوصی‌سازی خودروسازان و واگذاری سهام آنها به بخش خصوصی، مسیر تازه‌ای را پیش روی بازار خودرو قرار داده است. مسیری که نه از طریق عرضه مستقیم خودرو در بورس کالا، بلکه با ابزار جدید «گواهی سپرده خودرو» آغاز شده است. بر این اساس، بورس کالای ایران با راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده، امکان سرمایه‌گذاری با مبالغ خرد و در نهایت خودرودار شدن را برای عموم فراهم کرده است؛ مسیری که به گفته طراحان آن می‌تواند هم ابزار سرمایه‌گذاری باشد و هم راهی برای خرید خودرو.

پرسش‌های مهمی پیش روی طرح بازار «گواهی سپرده خودرو» قرار دارد. نخست اینکه آیا این اقدام با هماهنگی و موافقت سیاستگذاران اصلی خودرو شامل وزارت صمت و شورای رقابت انجام شده یا مانند تجربه‌های قبلی در حوزه قیمت‌گذاری و عرضه، قرار است بدون اجماع سیاستی و به شکل آزمون و خطا پیش برود؟ این ابهام زمانی پررنگ‌تر می‌شود که اگر به مخالفت‌های جدی همین دو نهاد با عرضه خودرو در بورس طی دو سال اخیر توجه کنیم ملاحظه خواهیم کرد که مخالفت‌ها حتی به توقف معاملات مستقیم خودرو در بورس کالا منجر شد و اکنون نیز سایه آن بر معاملات گواهی سپرده سنگینی می‌کند.

از سوی دیگر، باید دید آیا این ابزار مالی جدید می‌تواند در شرایط رکود فعلی بازار خودرو، نقشی در تحریک تقاضا ایفا کند یا خیر؟ بازار خودرو در ماه‌های اخیر با افت معاملات و کاهش چشم‌گیر خرید حتی با قیمت کارخانه مواجه بوده است؛ روندی که نشان می‌دهد توان خرید مصرف‌کنندگان کاهش یافته و جذابیت بازار برای سرمایه‌گذاران نیز کمتر شده است. در چنین فضایی، آیا خرید گواهی سپرده با سرمایه‌های خرد که امکان معامله ثانویه در بورس را هم دارد می‌تواند رونقی در معاملات ایجاد کند یا تنها به بازاری برای سفته‌بازی و نوسان‌گیری تبدیل خواهد شد؟

این طرح همچنین با محدودیت‌های ساختاری بازار خودرو در ایران مواجه است؛ از جمله کاهش تولید در ماه‌های اخیر و عدم شفافیت در سیاست‌های عرضه و قیمت‌گذاری. طراحان می‌گویند هر فرد می‌تواند با مبالغ کوچک وارد این بازار شود و یا به مرور زمان، با تکمیل گواهی‌ها، امکان تحویل خودرو را پیدا کند. اما کارشناسان هشدار می‌دهند که در صورت نبود هماهنگی نهادی و شفافیت در فرآیند، تجربه ناکام عرضه مستقیم خودرو در بورس کالا ممکن است در قالب جدید تکرار شود. اکنون، همه نگاه‌ها به واکنش نهاد‌های سیاستگذار و نیز استقبال یا بی‌تفاوتی بازار به این ابزار مالی تازه است؛ ابزاری که می‌تواند آغازگر مسیری جدید برای سرمایه‌گذاری و خرید خودرو باشد یا صرفا به فهرست طرح‌های آزمایشی بازار خودرو اضافه شود.

بازار گواهی سپرده خودرو از ۲ منظر

برای آگاهی از چند و، چون بازار گواهی سپرده کالایی خودرو و اینکه این بازار چگونه می‌تواند به خرید خودرو در شرایط رکود معاملات کمک کند، نظر چند تحلیلگر بازار سرمایه را جویا شدیم.

پوریا رفیعی تحلیلگر بازار سرمایه در توضیح سازوکار بازار گواهی سپرده کالایی خودرو به دنیای اقتصاد، گفت: ایده راه‌اندازی بازار «گواهی سپرده کالایی خودرو» گامی است در پیوند بازار سرمایه و صنعت خودروسازی؛ به‌طوری‌که در این طرح، انبار یا پارکینگ خودروساز پس از تایید بورس کالا، به‌عنوان انبار پذیرش‌شده شناخته می‌شود و بر اساس موجودی تولید، گواهی سپرده صادر می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه سرمایه‌گذاران می‌توانند با دو رویکرد وارد این بازار شوند، ادامه داد: نگاه مصرفی اولین رویکرد است که بر اساس آن، جمع‌آوری گواهی‌ها تا رسیدن به تعداد لازم برای تحویل خودرو (برای مثال ۱۰ هزار گواهی برای یک خودرو، مطابق شرایط و امیدنامه) انجام می‌شود.

رفیعی با تاکید بر اینکه رویکرد دوم مبتنی بر نگاه سرمایه‌گذاری یا سفته‌بازی است، گفت: در این وضعیت، خرید و فروش گواهی‌ها در بازار با هدف کسب سود از نوسان قیمت اتفاق می‌افتد که هم می‌تواند ویژگی مثبت باشد و هم منفی.

وی در این باره توضیح داد: اگر سرمایه‌گذار غیرمصرفی وارد شود، به نوبه خود باعث افزایش حجم معامله این گواهی‌ها و کمک به کشف بهتر قیمت می‌شود و بازار برای مصرف‌کننده شفاف‌تر خواهد شد. این موضوع را باید در نظر بگیریم که در مواردی که یک موج تورمی ناگهانی ایجاد می‌شود، دارایی‌هایی مثل طلا و ارز اثرپذیری سریع‌تری دارند و خودرو هم می‌تواند سریع واکنش نشان دهد و سفته‌بازی اتفاق بیفتد.

این کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این پرسش که مردم چگونه می‌توانند از طریق این بازار خرید اقساطی انجام دهند، اظهار کرد: این گواهی‌ها بدون سررسید هستند و در ساعات معاملات بورس کالا قابل خرید و فروش‌اند. مصرف‌کنندگان نیز می‌توانند به جای خرید اقساطی، ماهانه بخشی از گواهی‌ها را تهیه کنند.

وی ادامه داد: تفاوت این روش در آن است که قیمت گواهی‌ها روزانه و بر اساس عرضه و تقاضا تغییر می‌کند. در آغاز عرضه، قیمت‌گذاری بر پایه نرخ کشف‌شده در بازار رسمی خودرو خواهد بود و پس از آن، مکانیسم بازار تعیین‌کننده قیمت است. این نکته را باید در نظر بگیریم که قیمت در فروش اقساطی از قبل مشخص بوده ولی در این روش قیمت به صورت روزانه تغییر می‌کند.

رفیعی به مزایای بازار گواهی سپرده خودرویی هم اشاره‌ای کرد و در این باره گفت: افزایش نقدشوندگی دارایی فیزیکی مانند خودرو، کاهش هزینه‌های خرید، مالکیت و معامله خودرو، امکان استفاده از گواهی به‌عنوان وثیقه بانکی، شفافیت در فرآیند ارزش‌گذاری، کاهش ریسک‌ها و هزینه‌های خرید و فروش، کمک به تامین مالی خودروساز و معافیت از مالیات بر ارزش افزوده از جمله مزایای این بازار هستند. وی با اشاره به اینکه بورس کالا به‌عنوان نهاد ناظر، اطمینان می‌دهد که خودرو‌ها در انبار‌های معتبر و تحت نظارت نگهداری شده و تحویل طبق شرایط مندرج در امیدنامه انجام گیرد، افزود: این نهاد، امنیت معامله و اطمینان از تحویل خودرو به مالک نهایی را تضمین می‌کند.

پویان مظفری دیگر تحلیلگر بازار سرمایه در توضیح سازوکار این بازار به دنیای اقتصاد گفت: بازار گواهی سپرده کالایی خودرو، بازاری است که توسط بورس کالا راه‌اندازی شده است. در واقع، بورس کالا بین سرمایه‌گذار خرد و یک دارایی فیزیکی به‌عنوان واسط عمل می‌کند، برای مثال برای محصول زعفران هم چنین بازاری داریم، یعنی مصرف‌کننده می‌تواند یک تعداد گواهی تهیه کند و زعفران را به صورت فیزیکی تحویل بگیرد.

وی ادامه داد: بنابراین خودرو در این بازار درج می‌شود، بعد گواهی آن با یک قیمتی باز خواهد شد. این یعنی یک خودرو به ۱۰ هزار گواهی تبدیل می‌شود و سپس این گواهی‌ها برای فروش روی تابلوی بورس قرار می‌گیرند. قیمت اولیه این گواهی‌ها هم همان قیمت مصوب کارخانه خواهد بود. برای مثال اگر قیمت خودرویی یک‌میلیارد تومان است، هر گواهی این خودرو روی تابلو ۱۰۰ هزار تومان قیمت می‌خورد تا مجموع ۱۰ هزار گواهی به یک‌میلیارد تومان برسد.

مظفری در ادامه توضیح داد: بنابراین قیمت اولیه همان قیمت مصوب کارخانه است. در ادامه با مکانیسم کشف قیمت و عرضه و تقاضای بورس کالا یک تابلو تعریف شده که بر اساس آن، قیمت کاهش یا افزایش پیدا می‌کند. اگر مصرف‌کننده ۱۰ هزار گواهی از یک خودرو داشته باشد و آنها را به بورس کالا تحویل دهد، این بازار متقاضی را به یکی از انبار‌های معتمد خود معرفی می‌کند تا خودرو را تحویل بگیرد.

وی درباره مزیت این بازار نیز تصریح کرد: از طریق این بازار، سرمایه خرد می‌تواند خودرو بخرد، یعنی متقاضی هر بار به هر میزانی که می‌تواند گواهی می‌خرد و در نتیجه سرمایه خودش را ذخیره می‌کند. ممکن است یک شخصی برای مثال سه هزار گواهی خریداری کند، بعد به پول نیاز پیدا می‌کند، این فرد می‌تواند گواهی خود را در بورس کالا بفروشد.

مظفری ادامه داد: یا ممکن است فردی تصور کند قرار است قیمت یک خودرو افزایش پیدا کند، پس می‌تواند گواهی را به قیمت ارزان‌تری بخرد و بعد گران‌تر بفروشد و در واقع از نوسانات بازار استفاده کند. پس اساسا بازاری با ویژگی دوطرفه است.

وی در پاسخ به این پرسش که چه تضمینی برای تحویل خودرو به مصرف‌کننده وجود دارد، عنوان کرد: بورس کالا برای صدور گواهی، اول کالا را به صورت فیزیکی تحویل می‌گیرد و سپس کالا در انبار بورس تایید می‌شود. وقتی تایید انجام گرفت، ۱۰ هزار گواهی خودرو روی تابلو قرار می‌گیرند. پشتوانه ماجرا انبار‌های فیزیکی بورس کالاست.

مظفری درباره اینکه آیا ممکن است سفته‌بازی در این بازار رواج یابد، توضیح داد: هر بازاری که به دارایی فیزیکی متصل باشد، در صورتی که عمیق نباشد، یعنی معامله‌گران زیادی در آن حضور نداشته باشند، امکان سفته‌بازی در آن وجود خواهد داشت. اما پرسش اساسی این است که آیا بازار خودروی بورس کالا عمیق خواهد شد؟ به نظر می‌رسد این بازار نه به واسطه حضور مردم بلکه به خاطر حضور خود فعالان صنعت خودرو عمیق خواهد بود.

چند ابهام درباره بازار جدید

فردین آقابزرگی، تحلیلگر بازار سرمایه از زاویه دیگری به راه‌اندازی بازار گواهی سپرده کالایی خودرو می‌نگرد و با اشاره به اینکه در هیچ کجای دنیا چنین ابزار مالی مشابهی وجود ندارد که قدرت مقایسه به ما بدهد، به دنیای اقتصاد می‌گوید: هرچند ممکن است در ظاهر گشایشی در میزان خرید و فروش و کشف قیمت شفاف ایجاد شود، اما این بازار تجربه جدیدی است و الان نمی‌توان درباره موفقیت یا عدم موفقیت آن تحلیل درستی ارائه کرد.

وی ادامه داد: معاملات خودرو در بورس کالا متوقف شده است و این در حالی‌است که این امر بهینه‌ترین روش و مناسب‌ترین سازوکار برای کشف قیمت شفاف در راستای منافع مصرف‌کننده نهایی بود.

این کارشناس بورس با اشاره به تجربیات قبلی مبنی بر برهم‌زدن نظام فروش خودرو در بورس کالا، تصریح کرد: به نظر می‌رسد در حال حاضر نمی‌توان به استناد حُسن اجرای چنین سازوکار‌هایی این ابزار را قضاوت کرد. اگر بخواهیم روی کاغذ در این باره صحبت کنیم، در صورت فراهم شدن مقدمات این بازار، می‌توان گفت به تحقق خواسته‌های مصرف‌کننده نهایی کمک می‌کند، در واقع مصرف‌کننده پیش‌خریدی انجام می‌دهد یا از ابزاری استفاده می‌کند که به او اختیار خرید می‌دهد.

وی با اشاره به موضع وزیر صمت در قبال معاملات خودرو در بورس کالا، اظهار کرد: وزیر صمت قبل از سر کار آمدن، مدافع سازوکار فروش خودرو در بورس کالا بود، اما به محض اینکه بر مسند کار نشست، مخالف این امر شد. از آنجایی‌که تصمیم‌گیران خارج از بورس کالا هستند نمی‌توان به طور قطع گفت که بورس کالا تضمین‌کننده بازار گواهی سپرده کالایی خودرو خواهد بود. ممکن است مرجع تصمیم‌گیرنده درباره شرکت‌های خودروساز در این بازار در زمان تحویل خودرو یا اجرای پروژه مانع ایجاد کند.

دنیای اقتصاد