بازگشت صنعت خودرو به مرز رکود

 شامخ وسایل نقلیه و قطعات وابسته در آبان ماه حاکی از آن است که صنعت خودرو بعد از یک ماه رونق موقت، بار دیگر به مرز رکود نزدیک شده‌است. آنچه به رکود خودرو در این ماه دامن زده، کاهش تولید محصولات و موجودی مواداولیه است.

داده‌های منتشرشده توسط اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد که شامخ خودرو در ماه میانی پاییز به ۵۱.۲‌واحد رسیده است. این در شرایطی است که این رقم در مهرماه به ۵۸.۵‌واحد می‌رسید، بنابراین در این مدت زمان شامخ‌کل گروه وسایل نقلیه با افت ۷.۳‌واحدی مواجه بوده‌است. بیشتر فاکتور‌های مورد بررسی در شامخ آبان نیز کاهشی بوده‌است، به‌طوری‌که از بین ۱۳ فاکتور مورد بررسی، ۱۰ فاکتور کاهشی بوده، دو شاخص افزایشی بوده و یک فاکتور نیز تقریبا ثابت مانده‌است. همچنین از این بین ۷فاکتور بالای مرز ۵۰ قرار دارند، چهار فاکتور زیر این مرز قرارگرفته و دو فاکتور نیز در همان محدوده ۵۰ ایستاده‌اند.

کمبود مواد اولیه از مهم‌ترین دلایل عقبگرد شامخ خودرو در آبان ماه بوده‌است، به‌طوری‌که فاکتور مربوطه در شامخ آبان کمترین میزان ثبت شده بود و به ۳۸.۴‌واحد رسیده است.

مشکل تامین قطعه از ابتدای امسال به یکی از چالش‌های اصلی خودروسازان بدل شده‌است، به‌طوری‌که طی ماه‌های گذشته خودرو‌های ناقص بار دیگر به خط تولید خودروسازان بازگشته‌اند، در واقع شرکت‌های خودروساز نه از مبادی داخلی و نه وارداتی نمی‌توانند به راحتی قطعات مورد‌نیاز خود را تامین کنند، که یکی از دلایل مهم آن مشکلات نقدینگی و ارزی عنوان می‌شود. در حال حاضر خودروسازان بدهی زیادی به قطعه سازان دارند و به‌نظر می‌رسد که با وجود این بدهی آنها نمی‌توانند به راحتی قطعات مورد‌نیاز خود را از تامین کنندگان داخلی دریافت کنند. البته ۴۰همت تسهیلات برای پرداخت بخشی از این بدهی از طرف دولت اختصاص یافته‌است، اما گویا هنوز دریافت این مبلغ از طرف خودروسازان درگیر فرآیند‌های بوروکراتیک است.

از طرف دیگر تامین قطعه از طریق واردات نیز با چالش‌های خاص خود مواجه است. بهای دلار در آبان ماه با رشد شدیدی همراه بوده‌است، این افت قابل‌توجه در ارزش پول ملی باعث شده که هرگونه واردات به تدریج از صرفه اقتصادی دور شود، بنابراین واردات قطعات نیز با هزینه بسیار زیادی همراه است. همچنین مکانیسم ماشه از مهرماه امسال فعال شده و دوباره تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه کشور بازگشته است، اثرات چنین تحریم‌های گسترده‌ای به مرور موجب می‌شود که صنایع کشور از جمله خودروسازی به سختی بتوانند با شرکای خارجی خود (حتی چینی ها) مراوده داشته باشند. این موضوع نیز سبب شده که تامین قطعه سخت‌تر از قبل شود.

علاوه بر این رشد نرخ ارز هزینه‌های دیگر خودروسازان را نیز افزایش می‌دهد و همین موضوع می‌تواند یکی از دلایل اصلی عقب نشینی شامخ در هشتمین ماه از سال باشد. به‌طور کلی وضعیت اقتصاد کشور این روز‌ها خوب نیست و صنعت خودرو نیز از این قاعده کلی مستثنی نشده‌است.

نکته قابل‌توجه دیگر اینکه امید خودروسازان به بهبود شرایط کاهشی بوده‌است. امید خودروسازان به آینده که تحت عنوان «انتظارات تولید در ماه آینده» در شامخ بازتاب دارد در ماه میانی پاییز، نسبت به مهر ۷.۴‌واحد کاهش داشته و به ۵۰‌واحد رسیده است. با توجه به وضعیت نه‌چندان جالب اقتصاد کشور و همچنین رشد شدید نرخ ارز، انتظارات تورمی در جامعه بسیار بالاست، فعالان صنعت خودرو نیز تحت‌تاثیر همین انتظارات تورمی هستند و احتمالا به همین دلیل است که خودروسازان دیگر به اندازه مهر ماه امیدوار نیستند.

با وجود همه اینها، اما شامخ نشان می‌دهد که خودروسازان میزان استخدام‌های خود را افزایش داده‌اند. این در حالی است که تولید و فروش خودروسازان در این ماه کاهشی بوده و اساسا مازاد نیرو از مدت‌ها پیش یکی از چالش‌های اساسی خودروسازان بوده‌است. به عبارت دیگر شرکت‌های خودروسازی که وضعیت مالی خوبی ندارند، فروش و تولید آنها کاهش پیدا کرده و امیدی هم ندارند که در آینده نزدیک وضعیت بهبود پیدا کند و از طرف دیگر با مازاد نیرو نیز مواجه هستند و حالا استخدام‌های خود را افزایش داده‌اند.

اتاق بازرگانی ایران، به‌عنوان مرجع انتشار شامخ این شاخص اقتصادی را این طور توصیف می‌کند: «شامخ یکی از شاخص‌های اقتصادی است که مورد پذیرش بیشتر کشور‌های توسعه یافته است. درحال حاضر شاخص شامخ برای حدود ۲۹هزار بنگاه بخش خصوصی در بیش از ۴۰کشور جهان محاسبه و منتشر می‌شود. این شاخص تصویر روشنی از شرایط اقتصاد کلان، به‌ویژه وضعیت رونق و رکود در بخش‌های صنعت و خدمات ارائه می‌دهد. درواقع شامخ تصور تولیدکنندگان از وضعیت تولیدی بوده و به نوعی نشان از میزان امید آنها به آینده دارد.» 

فراز و فرود شامخ

همان‌طور که اشاره شد، از بین ۱۳ فاکتور مورد بررسی شامخ آبان ماه، ۱۰ فاکتور کاهشی بوده، دو شاخص افزایشی بوده و یک فاکتور نیز تقریبا ثابت مانده‌است. از این بین بیشترین افت مربوط به فاکتور «میزان سفارش‌های جدید» است. این فاکتور که در مهرماه به ۶۸.۳‌واحد رسیده بود در آبان روی ۵۵‌واحد ایستاد تا افت ۱۳.۳‌واحدی داشته باشد. البته دو خودروساز بزرگ کشور در این ماه طرح فروش داشتند، بنابراین احتمالا این افت باید مربوط به قطعه سازی باشد.

خودروسازان و قطعه سازان نه‌تنها در این ماه سفارش‌های کمتری گرفته‌اند بلکه فروش کمتری هم داشته‌اند، به‌طوری‌که فاکتور «میزان فروش محصولات» در شامخ ماه میانی پاییز به ۴۹.۸ واحد رسیده است، در مهرماه، اما این رقم به ۶۰‌واحد رسید، بنابراین در این مدت فروش فعالان صنعت نه‌تنها ۱۰.۲‌واحد افت داشته بلکه از مرز ۵۰ نیز عبور کرده‌است. رقم ۵۰، مرز مهمی در شامخ محسوب می‌شود. اگر رقم ثبت شده کم‌تر از ۵۰ بوده، اما نسبت به ماه قبل افزایش یافته باشد، نشان می‌دهد که سرعت بدتر شدن وضعیت، کاهش یافته است. در مقابل، چنانچه عدد محاسبه شده بالای ۵۰، از عدد ماه قبل کم‌تر باشد، نشان می‌دهد سرعت بهبود وضعیت در مقایسه با ماه قبل کاهش یافته است و اگر روی ۵۰ بایستد نشان از عدم تغییر دارد.

البته سه خودروساز بزرگ کشور در آبان ماه رشد فروش نسبت به مهر را ثبت کرده‌اند؛ به‌طوری که آمار منتشرشده در کدال حکایت از آن دارد که سه خودروساز بزرگ کشور در آبان ماه ۷۶ هزار و ۳۹دستگاه خودروی سواری را به فروش رسانده‌اند. این رقم در ماه پیش از آن ۶۸ هزار و ۴۲۰ دستگاه بوده‌است، بنابراین در این ماه خودروسازان داخلی با رشد ۷هزار و ۶۱۹ دستگاهی و ۱۱.۱‌درصدی در فروش خود مواجه بودند، اما شامخ تنها به خودروسازان بزرگ نمی‌پردازد بلکه کل صنعت را در نظر می‌گیرد، بنابراین می‌توان گفت احتمالا افت محقق شده در فاکتور فروش شامخ آبان مربوط به دیگر خودروسازان و همچنین قطعه سازان است.

«میزان تولید محصولات» نیز دیگر فاکتوری است که در شامخ آبان با افت همراه بوده‌است. این شاخص از ۶۰‌واحد در مهرماه به ۴۹‌واحد در آبان رسیده است تا ضمن سقوط به زیر مرز ۵۰، کاهشی ۱۱‌واحدی را نیز ثبت کند. آمار منتشرشده در کدال از تولید خودرو‌های سواری در این ماه نیز حاکی از افت بود، بر این اساس خودروسازان در آبان ماه ۷۲ هزار و ۵۲۲ خودروی سواری تولید کرده‌اند، این در شرایطی است که این رقم در مهرماه به ۷۵ هزار و ۷۳۵ دستگاه می‌رسید، بنابراین تولید ماهانه خودروسازان طی یک ماه گذشته سه هزار و ۲۱۳ دستگاه معادل ۴.۲ درصد کاهش یافته است.

همچنین خودروسازان همین میزان تولید و فروش خود را هم با سرعت کمتری تحویل مشتریان داده‌اند. فاکتور «سرعت انجام و تحویل سفارش» در هشتمین ماه از سال به ۵۲.۷‌واحد رسیده است؛ این در شرایطی است که این رقم در ماه پیش از آن ۶۰‌واحد بود. بر این اساس این شاخص در شامخ آبان افت ۷.۳‌واحدی را تجربه کرده‌است.

اما یکی از نکات قابل‌توجه شامخ آبان مربوط به «موجودی مواد اولیه» است. این فاکتور افت ۸.۳‌واحدی را تجربه کرده و از ۴۶.۷‌واحد در مهر به ۳۸.۴‌واحد در آبان رسیده است. این میزان کمترین رقم ثبت شده در شامخ ماه میانی پاییز است. هر دوی این رقم‌ها زیر مرز ۵۰ هستند که نشان می‌دهد سرعت بدتر‌شدن وضعیت بیشتر شده‌است. به‌عبارت دیگر از اردیبهشت ماه امسال این فاکتور هرگز بالای مرز ۵۰ قرار نگرفته است؛ یعنی پیش‌تر نیز انبار خودروسازان و قطعه سازان در حال خالی‌شدن از قطعات و مواد اولیه بوده، اما حالا سرعت این روند بیشتر شده‌است.

با این حال روند خالی‌شدن انبار خودروسازان از محصول نهایی متوقف شده‌است. در مهرماه امسال فاکتور «موجودی محصول نهایی در انبار» به ۳۰‌واحد رسیده بود که کمترین میزان طی یک سال اخیر است، اما در آبان با ۲۰‌واحد رشد به ۵۰‌واحد رسیده است. به دلیل ماهیت آهنگی شامخ می‌توان گفت که این موضوع به معنای افزایش میزان محصول نهایی در انبار نیست، در واقع در مهر ماه انبار خودروسازان با شدت زیادی در حال خالی‌شدن بوده، اما حالا روی مرز ۵۰ ایستاده که نشان می‌دهد این موجودی نسبت به مهر تغییری نداشته یا به عبارت دیگر روند خالی‌شدن انبار متوقف شده‌است.

«انتظارات تولید در ماه آینده» نیز یکی از مهم‌ترین فاکتور‌های شامخ خودرو است که امیدواری فعالان صنعت را می‌سنجد، این فاکتور نیز ۷.۴‌واحد افت داشته و از ۵۸.۳‌واحد به ۵۰.۹‌واحد رسیده است. بالاترین رقمی هم که در شامخ آبان ماه ثبت شده مربوط به «قیمت خرید مواد اولیه» است که به ۸۵.۲‌واحد رسیده است. این رقم در مهرماه ۸۸.۳‌واحد بود، بنابراین در مدت زمان یادشده این فاکتور با افت ۳.۱‌واحدی همراه بوده‌است. باید توجه داشت که ۸۵.۲‌واحد ثبت شده برای این فاکتور در آبان ماه همچنان فاصله بسیار زیادی با مرز ۵۰ دارد، بنابراین قیمت خرید مواد اولیه همچنان در حال افزایش است، اما از سرعت آن کمی کاسته شده‌است.

«میزان استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی» از آبان ماه سال گذشته تاکنون به‌طور مداوم زیر مرز ۵۰ بود، اما در آبان امسال بار دیگر بالای این مرز قرارگرفت و به ۵۳.۷‌واحد رسید. این در شرایطی است که خودروسازان با مازاد نیروی انسانی مواجه هستند. «قیمت محصولات تولیدشده» نیز در این ماه دو‌واحد افت داشته و از ۶۵‌واحد در مهر به ۶۳‌واحد در آبان رسیده است. خودروسازان در مهرماه مرحله جدیدی از رشد قیمت را اجرایی کردند و احتمالا تاثیرات همین موضوع در شامخ آبان نیز دیده می‌شود.

«مصرف حامل‌های انرژی» از ۴۶.۷‌واحد در مهر به ۴۶.۱‌واحد در آبان رسیده، بنابراین این فاکتور تقریبا ثابت مانده و همچنان نیز زیر مرز ۵۰ است. این موضوع می‌تواند به دلیل افت تولید خودرو باشد. سری هم به فاکتور «میزان صادرات» بزنیم. این شاخص از ۵۱.۷‌واحد در مهر به ۵۰.۴‌واحد در آبان رسیده تا افت ۱.۳‌واحدی داشته باشد. البته این فاکتور در مرز ۵۰ است که نشان می‌دهد وضعیت صادرات نسبت به مهر تغییری نداشته‌است.