مهار تردد خودروهای فرسوده در محدوده طرح ترافیک
طرح «کاهش» (کنترل آلودگی هوای شهر) با هدف‌گیری معاینه فنی خودروها، آلایندگی اتوبوس‌ها (اعم از اتوبوس‌های سرویس ارگانی و حمل مسافر)، ناوگان حمل بار (اعم از وانت‌ها، کامیونت‌ها و کامیون‌ها) جهت کاهش آلودگی هوا پیگیری می شود. لازم به توضیح است که سیاست‌های کاهش آلودگی هوا با تأکید بر کاهش ذرات معلق تنظیم شده است.
زیرا ذرات معلق مهم ترین آلاینده شهر تهران هستند. به ویژه ذرات کوچک‌تر از 2.5 میکرون (PM2.5) که عموماً ناشی از وسایل نقلیه موتوری، ناوگان خودروهای دیزلی، خودروهای سواری فرسوده دودزا و موتورسیکلت ها هستند.
تجربیات جهانی
طرح «کاهش» با حذف تدریجیِ خودروهای آلاینده از شهر در درازمدت سبب کاهش آلودگی هوای شهر می‌شود. این طرح در حال حاضر در حدود 225 منطقه‌ی کم انتشار آلودگی هوا در 13 کشور اروپایی که معضل آلودگی هوا دارند، وجود دارد. با تعیین سطح آلایندگی خودروها، بسیاری از وسایل نقلیه ممکن است به این مناطق ممنوع‌الورود شوند.
در حالات دیگر و در صورت عدم رعایت سطح‌های تعیین شده مجاز، برای ورود به محدوده کم انتشار، جریمه‌های سنگین در انتظار رانندگان متخلف خواهد بود. کشورهای مختلف اروپایی دارای فرهنگ های متفاوت و مشکلات آب و هوایی گوناگون هستند. لذا این شرایط متفاوت، بر اجرای مناطق کم انتشار در آن کشورها اثر گذاشته است (به‌عنوان مثال موتورسیکلت ها در ایتالیا در گروه هدف طرح منطقه ی کم انتشار قرار دارند ولی در کشورهای دیگر این قانون وجود ندارد). قابلیت تغییر قوانین در مورد مناطق کم انتشار با گذشت زمان و در نظر گرفتن شرایط محیطی وجود دارد. قوانین و استانداردهایی که کیفیت محیط‌زیست را به سمت بهینه سوق دهد، در دستور کار قرار می‌گیرد.
طرح «کاهش» در ایران
مطالعات طرح کاهش از سال 1392 در تهران و با نگاهی به تجربیات موفق دنیا آغاز شد. مصوبات متعددی در شورای ترافیک تهران و شورای عالی هماهنگی کلان‌شهرها در وزارت کشور و دولت برای طرح «کاهش» گذرانده شد. در نهایت، در مصوبه یک‌صد و بیست و هشتمین جلسه شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور مورخ 9 تیر 1395 شرایط نهایی اجرای طرح «کاهش» ابلاغ شد. بر اساس این مصوبه، منطقه زوج و فرد فعلی به‌عنوان محدوده کاهش تهران تعیین شد و از مهرماه 1395 ورود خودروهای بدون معاینه فنی به این محدوده ممنوع و مشمول جریمه اعلام شد.
در خردادماه سال 1395 سامانه سیمفا به‌عنوان سامانه یکپارچه معاینه فنی ایران توسط وزارت کشور راه‌اندازی شد. در حال حاضر طرح کاهش از ساعت 6:30 صبح آغاز می‌شود و در ساعت 19 عصر به اتمام می‌رسد. همچنین این طرح روزهای پنجشنبه اجرا نمی‌شود. در طرح «کاهش» بجای زوج و فرد بودن پلاک، سه مؤلفه، ملاک تردد خودروها در محدوده مرکزی شهر قرار می‌گیرد. 1- میزان آلایندگی (خودروهای انژکتوری و خودروهای کاربراتوری)، 2- میزان فرسودگی (سن فرسودگی)، 3- معاینه فنی. برگه معاینه فنی اصلی‌ترین شرط اجرای طرح «کاهش» است.
به عبارت دیگر عدم اخذ مجوز معاینه فنی از مراکز مجاز تحت پوشش سامانه سیمفا، در صورت ورود به محدوده زوج و فرد در هر 24 ساعت؛ برای مالک خودرو جریمه 50 هزارتومانی در بر خواهد داشت. در منطقه طرح «کاهش» (زوج و فرد) دوربین‌های ثبت تخلف نصب شده‌اند و تخلفات مربوطه جهت اعمال قانون به پلیس ارجاع می‌شوند.
بنا بر مطالعات شرکت کنترل کیفیت هوا سهم وسایل حمل‌ونقل موتوری از کل آلودگی هوای پایتخت حدود 80 درصد است و خودروها و موتورسیکلت‌های کاربراتوری سهم قابل‌توجهی در آلایندگی هوای شهر دارند. آمار تعداد خودروها در شهر تهران در حدود سه میلیون و هشت‌صد هزار دستگاه خودرو بوده که از این تعداد 400 هزار دستگاه از آن فرسوده و کاربراتوری است.
سهم آلایندگی خودروهای کاربراتوری و فرسوده درآلودگی شهر تهران در حدود 32 درصد است که این به این معنی است که 32 درصد از آلودگی شهر تهران تنها توسط 10 درصد از خودروها تولید می‌شود. بنا بر اعلام فاوای شهرداری در تیرماه سال 1397 تعداد 126,204 تخلف معاینه فنی در محدوده طرح کاهش توسط دوربین ها ثبت شده است.
دستاورد اجرای طرح
اجرای طرح «کاهش» در سه فاز توسط دولت تائید و تصمیم سازی شد. فازنخست که شامل اعمال قانون خودروهای فاقد معاینه فنی در محدوده طرح زوج یا فرد و طرح ترافیک توسط دوربین در ساعات طرح بود که از ابتدای آبان 95 اجرایی شده است.
فاز دو، اعمال قانون خودروهای فاقد معاینه فنی در کل شهر تهران به‌صورت شبانه‌روزی که از ابتدای آبان 97 اجرایی می شودو فاز سوم که محدودیت تردد خودروهای فاقد معاینه فنی در کل شهر تهران و منع تردد خودروهای کاربراتوری به محدوده است و زمان اجرا نامشخص است.
میزان مراجعه خودروها به مراکز معاینه فنی
5 ماهه انتهایی سال 94 | 5 ماهه انتهایی سال 95 | درصد تغییرات |
387189 | 567164 | 31 |
6 ماهه ابتدایی سال 95 | 6 ماهه ابتدایی سال 96 | درصد تغییرات |
406455 | 680261 | |
6 ماهه دوم سال 95 | 6 ماهه دوم سال 96 | |
534866 | 578932 | |
3 ماهه اول سال 96 | 3 ماهه اول سال 97 | |
252943 | 303306 | 20 |
از آمار کل 2544815 خودروی سبک مراجعه کننده به مراکز معاینه فنی، از شروع طرح کاهش تاکنون، 70 درصد مراجعات برای اولین بار بوده است. میزان مراجعات کل خودروها در سال 1396 به نسبت سال 1395، 36 درصد افزایش یافته است. در واقع از شروع طرح کاهش در تاریخ 1/8/95 تا 31/3/97، از مجموع 2544815 خودرو، 1780036 مورد برای نخستین بار به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند.
نکته مهم اینکه، بر اساس آمار، پیش از شروع طرح کاهش به طور میانگین 7 درصد از خودروها از آزمون سطح انتشار آلایندگی در مرکز معاینه فنی مردود شده‌اند که با شروع طرح کاهش این شاخص به 27 درصد افزایش یافته است. این تغییر گویای این مسئله است که خودروهای فرسوده و معیوب به علت تشدید برخورد، به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند.
با اجرای طرح کاهش در سال 96 بیش از یک‌میلیون خودرو به مراکز معاینه فنی رجوع کرده‌اند . با اجرای این طرح تنها در سال 1396 تعداد 420 هزار دستگاه خودرو معادل کل مراجعات در سال 1393 شناسایی و رفع ایراد شدند.
