سیاست‌های دولت یازدهم و دوازدهم با مصرف بنزین چه کرد؟ +نمودار
رهبر انقلاب مصرف بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر بنزین در روز را نمونه دیگری از استفاده بد از ظرفیت‌ها و منابع داخلی خواندند و افزودند: «وزارت نفت و دیگر مسئولان دولتی راه‌های کاهش مصرف بنزین را پیگیری کنند.»
مقام معظم رهبری در حالی از شیوه مصرف و عرضه بنزین رضایت ندارند در صورتی که پیش از آغاز به کار دولت دوازدهم یکی از کارهایی که همواره از آن به عنوان نمونه موفق اقتصاد مقاومتی از آن یاد کردند عرضه بنزین به صورت سهمیه بندی و با استفاده از کارت سوخت بود.
ایشان در مرداد ماه سال 91 در دیدار با اعضای هیات دولت فرموده بودند «یکی از مهمترین و موفق ترین طرح های اجرا شده در دولت های نهم و دهم طرح سهمیه بندی و استفاده از کارت سوخت بود که نمونه موفق اقتصاد مقاومتی است.»
در ادامه به علت اجرای سیاست سهمیه بندی سوخت اشاره می کنیم و مقایسه ای با شرایط فعلی خواهیم داشت و به آسیب شناسی شرایط فعلی خواهیم پرداخت.
سیاست دولت نهم و دهم در استفاده از بنزین چگونه بود
روند مصرف بنزین در کشور در سالهای پس از جنگ تحمیلی و بخصوص در نیمه دوم دهه ۷۰ و نیمه اول دهه ۸۰ رشد زیادی یافته بود و این در شرایطی بود که به جز پالایشگاه‌های اراک وبندرعباس که تا اواسط دهه ۷۰ راه‌اندازی شده بودند، بهره‌برداری از پالایشگاه جدیدی برای افزایش تولید فرآورده در برنامه وزارت نفت نبود و در نتیجه میزان تولید بنزین در کشور جوابگوی مصرف داخلی آن نبود به طوریکه میزان تولید بنزین در سال ۱۳۷۵ حدود ۲۸.۳ میلیون لیتر در روز و در سال ۱۳۸۵ حدود ۴۴.۷ میلیون لیتر در روز بود. این موضوعات یعنی اختلاف شدید میزان مصرف و تولید بنزین سبب گشته بود که میزان واردات بنزین در این سالها به طرز نگران کننده ای افزایش پیدا کند.
وابستگی شدید اقتصادی کشور به واردات بنزین به گونه ای بود که هم بخش قابل توجه ای از درآمدهای ارزی حاصله از صادرات نفت برای واردات این فرآورده نفتی استفاده می شد (تقریبا ۶ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۵).
با توجه به ریسک بالای وابستگی شدید کشور به واردات بنزین ضرورت استفاده از راهکارهایی کوتاه مدت برای کاهش واردات بنزین که بخاطر افزایش شدید و سریع میزان مصرف بنزین نسبت به تولید آن شکل گرفته بود از سوی مسئولین ارشد نظام و قوای مجریه و مقننه احساس می شد.همانطور که در نمودارهای ۱ و ۲ مشاهده می شود و مطابق محاسباتی که توسط کارشناسان وزارت نفت در اوایل دهه ۸۰ صورت گرفت این جمع بندی حاصلشد که با توجه به روند سریع افزایش مصرف داخلی، در سالهای آینده میزان واردات بنزین، بسیار بیشتر از تولید داخلی آن خواهد بود و این موضوع با توجه به مواضع سیاسی کشورمان در صحنه های بین المللی ریسک بالایی داشت. به همین خاطر پیش بینی ها حاکی از آن بود که با استمرار روند سریع افزایش مصرف بنزین، احتمال بوجود آمدن خلل جدی در تأمین و توزیع بنزین کشور بالا بوده و این موضوع منجر به ایجاد چالش‌های متعدد و بحران‌های اجتماعی در کشور خواهد شد.
از آنجا که احداث پالایشگاه های جدید در برنامه وزارت نفت دولت اصلاحات قرار نداشت و هم با درنظر گرفتن این موضوع که افزایش ظرفیت و بهینه سازی پالایشگاه های فعلی و بخصوص احداث پالایشگاه های جدید، نیاز به سرمایه گذاری بالایی داشته و ساخت و راه اندازی آن چندین سال طول می کشد و به همین دلیل، راهکاری میان مدت و بلندمدت محسوب می شود بنابراین دولت به دنبال راه کار دیگری رفت و آن سهمیه بندی مصرف بنزین بود.
اگر چه راه کار دیگر هم وجود داشت که همان آزاد سازی قیمت بنزین است اما دولت می دانست که امکان آزادسازی قیمت بنزین بدون آزادسازی قیمت سایر فرآورده های نفتی و سایر حامل های انرژی و همچنین اتخاذ سازوکارهای حمایتی از مردم یا همان هدفمند کردن یارانه ها امکانپذیر نبود، راهکار کوتاه مدتی محسوب نشده و نیاز به آماده سازی زیرساخت ها و فراهم کردن شرایط زیادی بود.
با این شرایط «سهمیه بندی بنزین» تنها و بهترین راهکار کاهش سریع مصرف بنزین در کشور محسوب می شد. راهکاری که ابتدا توسط معاونت برنامه ریزی شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران در سال ۱۳۸۲ برای کنترل مصرف بنزین پیشنهاد شد و مطالعات اولیه برای اجرای آن نیز توسط همین شرکت در آن سال انجام شد.
سهمیه بندی بنزین به دو صورت استفاده از کوپن و استفاده از سامانه هوشمند سوخت می توانست انجام بگیرد اما از ابتدای شکل گیری این بحث در شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی ایران، پیشنهاد این شرکت استفاده از سامانه هوشمند سوخت برای اجرای این موضوع بود.
کارت سوخت و سهمیه بندی مانع از افزایش مصرف بنزین شد
همانطور که در نمودار بالا ملاحظه می شود با آغاز سهمیه بندی و عرضه بنزین با کارت سوخت در سال 86 شاهد کاهش چشمگیر مصرف بنزین در کشور هستیم که اگر این سیاست اجرایی نمی شد مصرف بنزین در سالهای 93 به بیش از 160 میلیون لیتر در روز رسیده بود.
جالب اینجا است که با آغاز سهمیه بندی مصرف بنزین در کشور شاهد کاهش واردات این فراورده پر مصرف بودیم و در سالهای پایانی دولت دهم واردات بنزین به صفر رسیده بود.
سیاست‌های دولت یازدهم مسبب افزایش مصرف بنزین
با آغاز به کار دولت یازدهم و ورود بیژن زنگنه به عنوان وزیر نفت به یک باره شاهد همان رویه و سیاست هایی بودیم که در دولت هفتم و هشتم در وزارت نفت اعمال می شد.
زنگنه در بدو ورود به وزارت نفت طرح سهمیه بندی را حذف کرد و بنزین با نرخ 1000 تومان در هر لیتر به مصرف کننده عرضه شد. از طرف دیگر وی به دنبال حذف کارت سوخت بود و سعی کرد تا دولت را با حذف کارت سوخت همراه کند اما پس از کش و قوس هایی که با مجلس داشت در نهایت نمایندگان مجلس به حفظ کارت سوخت رای دادند و این برخلاف خواسته بیژن زنگنه به عنوان وزیر نفت بود.
همانطور که در نمودار فوق ملاحظه می شود با تک نرخی شدن قیمت بنزین و حذف سهمیه بندی واردات بنزین در کشور روند فزاینده به خود گرفت به طوریکه در سالهای گذشته حتی شاهد واردات روزانه 20 میلیون لیتر بوده ایم که البته با ورود پالایشگاه ستاره خلیج فارس میزان واردات بنزین در کشور کمی کاهش یافت به طوریکه در سال 96 به طور میانگین روزانه چیزی حدود 13 میلیون لیتر بنین وارد کشور می شد.
براساس آمارهای موجود در سال جاری مصرف بنزین در کشور به چیزی حدود 90 میلیون لیتر در روز رسیده است که رشد 12 درصدی را نسبت به سال قبل دارد.
همچنین رکورد مصرف بنزین در کشور در ایام نوروز سال 97 با مصرف 116 میلیون لیتر شکسته شد که این رویه نشان می دهد قبل از رسیدن به سال 1400 شاید مصرف بیش از 100 میلیون لیتر بنزین در کشور خواهیم بود.
بنابراین از آنجا که بیگژن زنگنه نشان داده است اعتقادی به سهمیه بندی و استفاده از کارت سوخت ندارد پیشنهاد می شود نمایندگان مجلس با توجه به حساسیت رهبری نسبت به این موضوع ورود پیدا کرده و به دنبال احیای سهمیه بندی بنزین باشند و وزارت نفت را مکلف به ساخت پالایشگاه کنند تا در سال های آینده، کشور دچار مشکلات بعدی شود.
