آزمون سیاستگذاری خودرو‌های برقی در ترکیه

 سرمایه‌گذاری شرکت بی‌وای‌دی، بزرگ‌ترین تولیدکننده خودرو‌های برقی چین، در ترکیه با موجی از امید و هیجان همراه بود. اعلام رسمی پروژه احداث کارخانه‌ای در شهر مانیسا با ظرفیت سالانه ۱۵۰ هزار دستگاه و حضور رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه، در مراسم امضای قرارداد در تابستان ۲۰۲۴، پیامی واضح به بازار داد: ترکیه می‌خواهد به بازیگری مهم در صنعت جهانی خودرو‌های برقی تبدیل شود.

اما بیش از یک سال بعد، پروژه هنوز در مراحل ابتدایی است. به‌جای تاسیسات صنعتی، تنها چند کانتینر و ماشین‌آلات خاک‌برداری در محل دیده می‌شود. در حالی که طبق برنامه قرار بود در سال ۲۰۲۵ تولید آغاز شود، حتی عملیات ساخت‌وساز به کندی پیش می‌رود.

بر اساس گزارش اکونومیست، ترکیه با موقعیت ژئوپلیتیک ممتاز، نیروی کار رقابتی و توافق اتحادیه گمرکی با اروپا، به مقصدی جذاب برای سرمایه‌گذاران خارجی در صنعت خودرو تبدیل شده است. از سوی دیگر، افزایش تعرفه واردات خودرو‌های برقی چینی به اتحادیه اروپا تا حدود ۳۸ درصد، باعث شده خودروسازان چینی به دنبال راه‌های جایگزین برای حفظ بازار خود در اروپا باشند. ترکیه به‌عنوان یک مسیر بالقوه برای عبور از این موانع مورد توجه قرار گرفته، اما مقررات ضد دامپینگ اتحادیه اروپا اجازه نمی‌دهد مونتاژ ساده در کشوری ثالث، منجر به معافیت کامل از تعرفه شود؛ بنابراین برای بهره‌گیری واقعی از موقعیت ترکیه، خودروسازان باید زنجیره تامین و بخش عمده تولید را به داخل ترکیه منتقل کنند، کاری که مستلزم سرمایه‌گذاری قابل‌توجه و انتقال فناوری است؛ امری که فعلا به‌کندی پیش می‌رود.

در همین حال، بازار خودرو‌های برقی ترکیه با شتابی بی‌سابقه در حال رشد است. طبق گزارش‌ها، در نیمه اول سال ۲۰۲۵، فروش خودرو‌های تمام‌برقی نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از دو برابر شده و از ۱۰۰ هزار دستگاه فراتر رفته است. افزایش قیمت سوخت، مالیات بالابر خودرو‌های بنزینی و حمایت‌های دولتی از خرید خودرو‌های برقی، همه در این رشد موثر بوده‌اند. این روند نشان می‌دهد ترکیه نه تنها مصرف‌کننده بزرگ خودرو‌های برقی است، بلکه بازاری رو به رشد برای سرمایه‌گذاران خارجی به شمار می‌رود. با این حال، اگر تدابیر حمایتی کافی اتخاذ نشود، حضور پررنگ خودروسازان چینی می‌تواند به زیان صنعت نوپای داخلی تمام شود.

یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌ها، آینده برند ملی توگ (TOGG) است. این برند که با حمایت دولت و به‌عنوان نماد استقلال صنعتی ترکیه راه‌اندازی شد، در ابتدا با عرضه مدل T ۱۰ X با استقبال خوبی در بازار داخلی مواجه شد. اما اکنون در برابر رقبای چینی، هم از نظر قیمت و هم از نظر کیفیت با فشار زیادی مواجه است. شرکت‌هایی مانند بی‌وای‌دی، با تکیه بر مقیاس تولید بالا و تجربه جهانی، محصولاتی مقرون‌به‌صرفه‌تر و پیشرفته‌تر ارائه می‌کنند که می‌توانند مشتریان توگ را جذب کنند. هرچند توگ در حال توسعه مدل‌های جدیدی مانند T ۱۰ F است، اما تردید‌هایی در مورد توان رقابتی این برند در بازار باز و بدون حمایت باقی مانده است.

دوراهی تصمیم‌گیری

رقابت میان برند داخلی و شرکت‌های خارجی، دولت ترکیه را با چالش سیاستگذاری روبه‌رو کرده است. از یک سو، جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به‌ویژه در شرایط فشار مالی، برای دولت اهمیت استراتژیک دارد، از سوی دیگر، حفظ و تقویت برند داخلی در بازاری رو به رشد ضروری است. ترکیه سال گذشته تعرفه واردات خودرو‌های چینی را به ۵۰ درصد افزایش داد، اما برای شرکت‌هایی که متعهد به سرمایه‌گذاری در داخل شده‌اند، معافیت‌هایی قائل شده است. همین سیاست باعث شده شرکت‌هایی مانند بی‌وای‌دی از این فضا بهره‌برداری کنند و سهم بازار خود را در ترکیه گسترش دهند.

در همین حال، حجم سرمایه‌گذاری‌های چین در ترکیه نسبت به سایر کشور‌های منطقه همچنان محدود است. برخلاف کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس که زیرساخت‌های آماده، مشوق‌های مالی و ثبات اقتصادی بالاتری دارند ترکیه با مشکلاتی مانند تغییرات ناگهانی در سیاست‌های اقتصادی، عدم شفافیت در تصمیم‌گیری‌های تعرفه‌ای و پیچیدگی‌های قانونی مواجه است. این عوامل باعث شده برخی سرمایه‌گذاران چینی برای ورود با احتیاط بیشتری عمل کنند یا حتی سرمایه‌گذاری خود را به تاخیر بیندازند.

از سوی دیگر، فشار از طرف صنایع داخلی نیز افزایش یافته است. گروه‌های صنعتی ترکیه معتقدند در صورت آزاد گذاشتن کامل واردات، صنعت نوپای خودروی برقی ترکیه از جمله توگ، در همان ابتدا تضعیف خواهد شد؛ بنابراین خواستار حفظ تعرفه‌های بالا، محدودیت برای برند‌های چینی فاقد تولید داخلی و حمایت مالی و اعتباری از پروژه‌های بومی هستند. دولت نیز با آگاهی از این تهدید، در حال بررسی راهکار‌هایی برای توسعه زیرساخت تولید قطعات داخلی است. ایجاد شهرک‌های صنعتی تخصصی برای قطعه‌سازی، اعطای تسهیلات به تولیدکنندگان بومی و الزام خودروسازان خارجی به استفاده از قطعات داخلی، از جمله گزینه‌هایی است که مطرح شده‌اند.

اگر ترکیه بتواند همزمان سرمایه‌گذاران خارجی را حفظ کند و از تولیدکننده داخلی خود حمایت موثر انجام دهد، نه‌تنها بازار داخلی خودرو‌های برقی را سامان می‌دهد، بلکه می‌تواند به مرکز صادرات منطقه‌ای در این صنعت تبدیل شود. اما در صورت تداوم وضعیت فعلی، بی‌برنامگی در سیاستگذاری و کندی پیشرفت پروژه‌ها، هم برند‌های داخلی آسیب خواهند دید و هم سرمایه‌گذاران خارجی اعتماد خود را از دست خواهند داد.

در نهایت، ترکیه باید تصمیمی کلیدی بگیرد: آیا می‌خواهد به پلتفرمی برای تولید جهانی خودرو‌های برقی تبدیل شود یا صرفا به بازار مصرفی برای دیگران بدل گردد؟ آینده توگ، اعتماد سرمایه‌گذاران چینی و جایگاه ترکیه در زنجیره تامین جهانی خودرو‌های برقی، همگی به پاسخ این پرسش وابسته‌اند. اکنون زمان آن رسیده که دولت ترکیه سیاستی جامع، پایدار و شفاف برای صنعت خودرو‌های برقی ترسیم کند؛ سیاستی که نه تنها به رشد بازار کمک کند، بلکه منافع تولیدکننده داخلی و سرمایه‌گذار خارجی را در یک مسیر هم‌افزا قرار دهد.