ناکامی فاز اول طرح کاهش آلودگی هوای تهران

به گزارش پدال نیوز به نقل از فارس،  محمد کاظمی ـ کارشناس آلودگی هوا در یادداشتی نوشت: کلان‌شهر تهران سالیان متمادی با یک معضل زیست‌محیطی به‌نام آلودگی هوا درگیر است و حتی می‌توان گفت این مشکل در نیمه دوم سال جزیی از زندگی مردم شهر محسوب می‌شود. این مسئله باعث شده تا هرساله در این ایام اقداماتی در راستای کاهش این مشکل از طرف مجموعه‌های مدیریت شهری صورت گیرد.
 
با توجه به بررسی‌هایی که تبدیل به یک گزاره دقیق علمی شده است، ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از 5/2 میکرون (PM2.5)، عامل اصلی آلودگی هوای تهران هستند. همچنین به‌منظور کاهش آلودگی هوای تهران، وسایل نقلیه که به‌عنوان بزرگ‌ترین منبع انتشار ذرات معلق شناخته شده است، بیشترین راهکارها به سمت خود جلب کرده است.
 
یکی از تجربه‌های موفق جهانی برای کنترل آلایندگی وسایل نقلیه، توسعه طرح منطقه کم‌انتشار (LEZ) بوده است که در حال حاضر تنها در اتحادیه اروپا، بیش از 225 منطقه کم‌انتشار وجود دارد. برای این مناطق استاندارد خاصی درنظر گرفته می‌شود و خودروهای غیراستاندارد و با آلایندگی بالا از ورود و خروج در این منطقه منع می‌شوند. این استانداردها با توجه به فاکتورهای مختلف از جمله وضعیت کیفیت هوای منطقه، وضعیت ناوگان حمل‌ونقل، وضعیت اقتصادی و فرهنگ کشور، تنوع آب‌وهوایی و دیگر فاکتورهای محلی، تعریف می‌شوند.
 
با توجه به موفقیت‌های گزارش‌شده این طرح در اروپا و کاهش محسوس آلاینده‌ها در مناطق اجراشده، کارشناسان مربوطه با انجام مطالعات تطبیقی، طرحی مشابه را پیشنهاد کردند. این طرح پیشنهادی برای اولین‌بار در شورای حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران مورخ 1393.10.06 تصویب شد و مطابق مصوبه از ابتدای مهر 1394 باید اجرایی می‌شد. در این مصوبه، تمامی وسایل نقلیه موتوری شامل خودروهای سواری و وانت‌ها، دیزلی‌ها و موتورسیکلت‌ها در چهار کلاس قرمز، زرد، سبز و آبی تقسیم شدند و متناسب با هرکلاس، قوانینی در محدوده‌های مکانی و زمانی وضع شد.
 
یک‌ماه قبل از زمان اجرای مصوب این طرح در تاریخ  1384.5.31 شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور، با انجام تخفیف‌هایی در محتوای طرح، موتورسیکلت‌ها را معاف و مابقی وسایل نقلیه را در سه کلاس سبز، زرد و قرمز تقسیم کرد. همچنین مطابق مصوبه قرار شد که این طرح در محدوده‌ای تحت عنوان محدوده کاهش آلودگی هوا جایگزین طرح زوج‌وفرد شده و از ابتدای آبان 1394 اجرایی شود.
 
مهم‌ترین مسئله در اجرای طرح LEZ در اروپا این است که این طرح در دو فاز اجرایی شد، به‌طوری‌که در فاز اول، استانداردهای ضعیف‌تری انتخاب می‌شوند و در فاز دوم استانداردها سخت‌گیرانه‌تر می‌شوند. با توجه به اینکه این طرح در ایران برای اولین‌بار درحال اجرا بود و اینکه هنوز بسیاری از زیرساخت‌ها آماده نبود، لازم بود در ابتدا با محدودیت‌های ضعیفی شروع شود. شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور دقیقاً 5 روز بعد از زمان اجرای مصوب طرح یعنی در تاریخ  1394.8.5به این نتیجه مشخص رسید و در این مصوبه طرح‌های قبلی را به‌طورکامل منحل کرد.
 
سپس با مصوبه هیأت وزیران مورخ 02/04/1395 مبتنی بر تصویب مجدد طرح LEZ، طرحی تحت عنوان فاز اول طرح کاهش (کاهش آلودگی هوای شهر) از ابتدای آبان 1395 اجرایی شد. در این طرح مصوب شد که خودروهای سواری برای ورود به محدوده طرح زوج‌وفرد باید گواهی معاینه فنی داشته باشند [5]. حال سؤال اینجاست که آیا فاز اول طرح کاهش همان نتیجه‌ای را داشت که از اجرای طرح LEZ انتظار می‌رفت؟ برای پاسخ‌گویی به این سؤال لازم است به بررسی دقیق فاز اول طرح کاهش پرداخته شود:
 
با توجه به ارائه گزارش‌های متعدد در این زمینه مشخص شد که با اجرای فاز اول طرح کاهش، 33 درصد از خودروهای سواری فاقد معاینه فنی کاهش یافت [6]. همچنین آمارهای ستاد معاینه فنی [7] حاکی از رشد 36 درصدی مراجعات خودروهای سواری به مراکز معاینه فنی در سال 96 نسبت به سال 95 است. بنابراین با بهبود و افزایش معاینات فنی خودروهای سواری در طی دو سال گذشته، انتظار می‌رود که وضعیت آلودگی هوای تهران بهتر شود، درصورتی‌که گزارش کیفیت هوای تهران نتیجه‌ی عکس آن را نشان می‌دهد. مطابق گزارش کیفیت هوای تهران در سال 96 [8]، غلظت PM2.5 در سه سال متوالی 94، 95 و 96 روند افزایشی داشته و این درحالی است که غلظت این ذرات از سال 89 تا 94 دارای روند کاهشی بوده است (شکل1).
 
هرچند تغییرات غلظت ذرات معلق تنها متأثر از این مسئله نیست اما فاز اول طرح کاهش حدالامکان  می‌توانست شیب کاهشی غلظت PM2.5 را حفظ کند و اثر محسوسی در سال‌های گذشته از خود به‌جای می‌گذاشت. بنابراین صرف معاینه فنی خودروهای سواری در فاز اول طرح کاهش هرچند ممکن است اثر مثبتی در کاهش تردد خودروهای آلاینده داشته باشد اما تأثیر آن در کاهش آلودگی هوای شهر تهران قابل‌ملاحظه نخواهد بود.
 
همچنین در آخرین نظرات کارشناسی درمورد نتایج حاصل از فاز اول طرح کاهش، به‌گفته یکی از مسئولین اصلی: «نتایج بررسی آلودگی هوا نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر، معاینه فنی انجام‌شده در جریان فاز اول طرح کاهش باعث بهبود کیفیت هوای تهران نشده است.»
 
با توجه به بررسی‌هایی که انجام شد، فاز اول طرح کاهش و به‌بیان بهتری، معاینه فنی خودروهای سواری نتوانسته به‌عنوان طرحی کارآمد عمل کند اما این طرح، ظرفیت بالقوه بالایی برای اجرای فازهای سخت‌تر و مؤثرتری برای کاهش واقعی آلودگی هوای تهران را فراهم کرده است.