مسیری ایده‌آل برای توسعه صنعت تولید قطعات خودرو ایران کجاست؟

به گزارش پدال نیوز ، خوشه صنعتی به‌عنوان گروهی متشکل از شرکت‏ها و موسسات مرتبط، مشابه، رقبای تجاری و هماهنگ محدود به مناطق جغرافیایی شناخته می‏شود. ارتباط بین شرکت‏های موجود در یک خوشه صنعتی موجب ایجاد فضای رقابتی قوی شده و عملیات شرکت‌ها در جهت تخصصی‏سازی و مدیریت کارآمد با هدف تامین نیازهای بازار از طریق ایجاد نوآوری را توسعه می‌یابد. از دید کلان، دولت‏ها و موسسات وابسته نقش پر اهمیتی در شکل‏گیری و فعالیت کارآمد خوشه‏های صنعتی داشته و به عنوان تسهیل‏گر و محرکی جهت حذف موانع تجاری، ترویج رقابت، جذب سرمایه‏های کلان و حذف بروکراسی ایفای نقش می‏کنند. از این رو بررسی روند شکل‏گیری خوشه صنعتی خودرو در کشور ترکیه به عنوان کشور همسایه با هدف الگوبرداری جهت ارتقا و جهانی‏سازی صنعت خودرو ایران و بویژه تنها خوشه قطعات خودرو ایران - خوشه قطعات خودرو تبریز - از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است.
از دهه 1950 میلادی تا اواخر دهه 1970 میلادی صنعت خودروسازی ترکیه به علت محدودیت‏های قانونی در واردات کالاهای خارجی با مشکلات جدی روبرو بود تا اینکه در سال 1981 با آزادسازی واردات و انتقال تکنولوژی‏های مدرن خارجی خوشه‏های مختلف صنعتی از قبیل خودرو در این کشور ایجاد شدند. پس از پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا در سال 1996 خوشه صنعت خودروسازی ترکیه تبدیل به مرکز تولید یکپارچه شد. در واقع کشور ترکیه با اتخاذ استراتژی مونتاژ محور و انعطاف‏پذیری در قوانین دولتی، غول‏های خودروسازی جهان را ترغیب به حضور در بازار این کشور کرد به طوریکه در حال حاضر 75 درصد صادرات خودرو در ترکیه متعلق به شرکت‏های خارجی نظیر فورد، رنو و فیات است.
خوشه‏های صنعتی خودرو در ترکیه اغلب در مناطق غربی و شمال غربی این کشور نظیر استانبول، بورسا، مارمارا و آداپازاری به علت وجود زیرساخت‏های تکنولوژیکی، آموزشی، حمل و نقل و لجستیک متمرکز شده است. خوشه‏ خودرو ترکیه که شرکت‏های خودروسازی و قطعه‏سازی را به عنوان زیرمجموعه خود می‏بیند دارای 1120 قطعه‏ساز بومی است که 70 درصد آنها را شرکت‏های کوچک و متوسط شکل داده‏اند و تقریبا 192 شرکت قطعه‏ساز خارجی نیز در این خوشه حضور دارند. خوشه‏ خودرو ترکیه روابط مثبتی با صنایع بالادستی و پشتیبان نظیر آهن و فولاد، پتروشیمی، فناوری اطلاعات، الکترونیک، لاستیک، پلاستیک، شیشه، نساجی و همچنین صنایع پایین دستی نظیر بازاریابی، خدمات، تعمیر و نگهداری، سیستم توزیع و حمل و نقل دارد و همین علت قابلیت‏های بسیاری را برای گسترش فعالیت شرکت‏های خارجی فراهم کرده است . با بررسی بیشتر این خوشه می‏توان نتیجه گرفت که جهانی شدن صنعت خودروسازی ترکیه در سال‏های اخیر بدون مشارکت‏ شرکت‏های خارجی میسر نمی‏شد و با توجه به ابعاد بازار داخلی ترکیه که نشان می‌دهد حدودا 75 درصد مردم این کشور خودرو ندارند، پیش بینی می‏شود میزان تولید و مصرف داخلی خودرو در سال‏های آتی روند رو به رشدی را تجربه کند.
با نگاه کلی به خوشه خودرو ترکیه موفقیت اصلی آن را می‏توان در سایه تشکیل خوشه صنعتی خودرو از طریق شرکت‏های کوچک و متوسط قطعه‏سازی به همراه حمایت‏های دولتی و سرمایه‏گذاری‏ در زیرساخت‏ها یافت. تشکیل خوشه خودرو ترکیه مزایایی از قبیل تسهیل اجرای فلسفه تولید ناب، ارتقا سطح کیفی نیروی کار، دسترسی آسان به تامین‏کنندگان داخلی و خارجی، دسترسی به هاب‏ها و مسیرهای بازار اروپا، افزایش میزان صادرات به اتحادیه اروپا و یکسان‏سازی قوانین صنعت خودرو با اتحادیه اروپا را برای شرکت‏های خارجی و داخلی همراه داشته است.
از این رو می‏توان سیر تحول صنعت خودروسازی ترکیه در 20 سال اخیر را که بر اساس تمرکز بر قطعه‏سازی داخلی شامل تامین‏کنندگان رده دومی و سومی در قالب ایجاد خوشه‏های صنعتی خودرو در مناطق نزدیک به هم بوجود آمده، به عنوان الگویی جهت ارتقا صنعت خودرو کشور در نظر گرفت. خوشه قطعات خودرو تبریز به عنوان اولین خوشه صنعت خودرو کشور توسط سازمان صنایع کوچک ایران و با همکاری سازمان توسعه صنعتی ملل متحد UNIDO)) اقدامات خود را با تشکیل کمیته راهبری جهت تعامل با عامل توسعه خوشه یعنی انجمن ماشین‏سازان و قطعه سازان خودرو تبریز، به عنوان مهمترین بخش خوشه به دلیل حضور بخش عمده‏ای از ذینفعان خوشه (اعضای انجمن)، شروع کرد. کمیته راهبری توسعه خوشه صنعتی، انجمن قطعه سازان خودرو تبریز در مهر ماه سال 1385 از طرف هیات مدیره انجمن تشکیل شد. هدف از تشکیل این کمیته، پشتیبانی هرچه موثر از پروژه توسعه خوشه برای ارتقای سطح سودآوری و پویایی اعضای انجمن بوده و آخرین دستاورد خوشه، تصویب برنامه عملیاتی سال 1395 می‏باشد. این طرح علاوه بر مطالعات سال‏های گذشته، با رویکردی جدید بر اساس موفقیت‏های حاصل شده در مذاکرات هسته‏ای و رفع تحریم‏های بین‏المللی علیه ایران (دوران پساتحریم) و فرصت‏ها و چالش‏های موجود در سال آتی تدوین شده است. در حال حاضر حدودا 160 شرکت قطعه‏سازی در این خوشه فعالیت دارند. فسلفه شکل‏گیری خوشه صنعتی تبریز ایجاد انسجام و فراهم ساختن بستر لازم برای رشد و توسعه صنعت قطعه و مجموعه‏سازی خودروی کشور از طریق حضور و مشارکت فرایندهای سیاستگذاری مرتبط با صنعت خودرو و حفظ حقوق و منافع اعضا با رعایت اخلاق حرفه‏ای و حمایت این صنعت از کانالهای مدیریتی، پشتیبانی‏های فنی و تخصصی، آموزشی، اطلاعاتی، بازاریابی، حقوق، مالی و غیره برای تداوم فعالیت، رشد، توسعه و حضور در بازارهای داخلی و خارجی است.
بر اساس مطالعات کتابخانه‏ای و میدانی صورت گرفته از صنعت قطعات خودرو تبریز، وابستگی شدید این خوشه به مواد اولیه و فناوری‏های خارج از مرزهای جغرافیایی و همچنین به علت وجود چالش‏هایی نظیر نقدینگی، فناوری‏ و دانش تولید و مسائل بانکی و انتقال ارز، باعث شده این خوشه به اهداف ایده‏آل خود دست نیابد. به عبارت دیگر امکان مشارکت اثربخش در خوشه قطعات خودرو تبریز کاهش یافته و اغلب شرکت‏های قطعه‏سازی درگیر رفع مشکلات جاری بوده و به اذعان مدیران شرکت‏ها مدیریت این مشکلات خارج از ظرفیت‏ها و امکانات شرکت‏های عضو می‏باشد. اکثر شرکت‏های عضو خوشه جز شرکت‏های کوچک و متوسط محسوب شده و به عنوان تامین‏کنندگان رده دومی و یا در برخی موارد رده اولی (شرکت‏های پیشرو) شناخته می‏شوند. توسعه خطوط تولید نیازمند خرید دستگاه آلات مدرن و به روز است که بدون حمایت مالی دولت و تسهیل امکان عقد قراردادهای تجاری در سطح بین‏المللی میسر نمی‏باشد. با بررسی میزان صادرات شرکت‏های عضو خوشه قطعات خودرو تبریز، به طور میانگین حداکثر 2 درصد از تولیدات سالانه صادر می‏شوند که علت اصلی این امر قدیمی بودن تجهیزات و تکنولوژی تولیدی شرکت‌ها و همچنین عدم اجرای فرایندهای بهینه‏کاوی از عملکردهای برتر منطقه و بین‏المللی در راستای ارتقا و همسان‏سازی کیفیت محصولات و فرایندها با شرکای تجاری خارجی است. در حال حاضر به علت وابستگی خطوط تولید تامین‏کنندگان رده اولی به منابع وارداتی، به طور متوسط واردات سهمی حدود 20 درصد از منابع وارداتی شرکت‏ها را به خود اختصاص داده، وضعیت شرکت‌های عضو خوشه در حالت نیمه تعلیق قرار گرفته است. در این خصوص در راستای الگوبرداری از صنعت خودروسازی ترکیه با رویکرد خوشه‏های صنعتی، خوشه قطعات خودرو تبریز پتانسیل بالایی در رشد این صنعت داشته و دولت می‏تواند با سرمایه‏گذاری بر زیرساخت‏های ضروری صنعت خودرو نظیر سیستم‏های اطلاعاتی و لجستیک و انعطاف‏پذیری در قوانین کلان شامل آزادسازی واردات قطعات، کاهش مالیات و ارائه تسهیلات بانکی به خوشه قطعات خودرو تبریز مشابه سیاست‏های ترکیه منجر به تحولات عظیم و مثبتی در صنعت خودرو کشور شده و با تقویت خوشه قطعات خودرو شاهد حضور پر رنگ غول‏های خودروسازی در بازار ایران و مشارکت هرچه بیشتر صنعت خودرو کشور در زنجیره‏ تامین جهانی این صنعت باشیم.
 
نویسندگان:
- علیرضا مطلب زاده؛ کارشناس ارشد مدیریت کسب و کار، تحلیلگر بازار، 
- جلال یوسف آذری؛ دکترای مهندسی مالی، مشاور حوزه مدیریت کسب و کار