جریمه های رانندگی؛ درآمدزایی یا فرهنگ سازی؟

به گزارش پدال نیوز به نقل از ایرنا، مدتی است که بحث افزایش 50 تا 100 درصدی نرخ جریمه های رانندگی به سوژه یی برای رسانه های مختلف تبدیل شده است و هر کدام از این رسانه ها بر حسب جهت گیری خود، موافق یا منتقد این تصمیم مطالبی را در خروجی خود قرار می دهند. هر چند که بازنگری در نرخ جریمه های رانندگی و تعریف تخلف های تازه، رویه یی متداول در جهان است اما افزایش بی رویه ی حادثه های رانندگی و قانون گریزی برخی از رانندگان، این پرسش را در ذهن عموم ایجاد کرده که چرا با وجود اینکه پلیس راهور قوانین سخت و جریمه های سنگینی تصویب می کند باز هم ما شاهد افزایش تخلفات هستم؟
برای پاسخ به این پرسش کارشناسان 2 فرضیه را ارایه کرده اند که وجه مشترک این 2 ، کارکرد ضعیف جریمه های کنونی برای کنترل حادثه های رانندگی و قانون گریزی رانندگان است.
در پیش فرض نخست، منتقدانِ افزایش جریمه ی رانندگی بر این باورند که افزایش جرایم تنها راهی برای درآمدزایی است و کمتر توجهی به فرهنگ سازی دارد اما در مقابل، موافقان افزایش نرخ جریمه ی رانندگی با پیش کشیدن بحث تورم و کاهش ارزش ریال در برخی از مقاطع زمانی، معتقدند جرایمی که در سال های گذشته برای راننده هزینه یی سنگین بود، امروزه بار مالی قابل توجه و بازدارنده یی برای رانندگان قانون شکن ندارد.
 
*** «تاخر فرهنگی» و جریمه های رانندگی
رعایت قوانین رانندگی و احترام به حقوق دیگران در خیابان ها و جاده ها یکی از مهمترین نمادهای تعامل اجتماعی در جامعه است که متاسفانه برخی از رانندگان توجهی به آن ندارند و برای زودتر رسیدن به مقصد سعی دارند حقوق دیگران را نادیده بگیرند. بر اساس آمارهای منتشر شده، بی توجهی برخی افراد به قوانین راهنمایی و رانندگی از مهمترین عامل های بروز حادثه های مرگبار است.
تاخر فرهنگی یا همخوان نبودن فناوری های جدید با ذهن مردم یکی از مهمترین علت هایی بود که «امان الله قرایی مقدم» در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری از آن به عنوان محرک اصلی رفتارهای خطر ساز در جاده ها یاد کرد. وی در ابتدای سخنانش گفت: ما در شرایط کنونی شاهد مهاجرت افراد به علت های خاص از روستا و شهرهای کوچک به کلان شهرها هستیم و در این شرایط بروز رفتارهایی خلاف عرف اجتماعی و برخی بی توجهی ها به حقوق دیگران چندان عجیب نیست زیرا برای راننده یی که تا دیروز در مناطق کم تردد رانندگی کرده و با قوانین بزرگراه های داخل و خارج از کلان شهرها آشنا نیست، پذیرش قوانین رانندگی در شرایط متفاوت سخت است.
این کارشناس مسایل اجتماعی ادامه داد: البته تاخر فرهنگی تنها مربوط به مناطق کم توسعه ی کشور نیست بلکه در جامعه ی ما در زمینه های مختلف شاهد و ناظر تاخر فرهنگی هستیم. مصداق بارز این سخن رفتار رانندگان ماشین های میلیاردی است که با این ماشین های آنچنانی در خیابان های ورود ممنوع می پیچند و چون توان پرداخت جریمه های رانندگی را دارند کمتر به قوانین پایبند هستند.
وی در پاسخ به پرسشی در زمینه ی چرایی کم اثر بودن جریمه های رانندگی گفت: جرایم رانندگی یکی از مهمترین کارهایی است که برای تنبیه سرپیچی کنندگان از قانون باید اجرا شود. البته در این زمینه ما نباید به تنهایی به جرایم دلخوش باشیم بلکه باید با اعمال مجازات های شدیدتر فرد را از برخی حقوق اجتماعی از جمله رانندگی محروم کنیم. در کشوری مانند ایالات متحده آمریکا، استفاده از دستبند بیشتر برای خاطیان رانندگی کاربرد دارد و در دیگر جرم ها کمتر از آن استفاده می شود. در ایران نیز ما باید برای کسانی که در جاده ها به قوانین و مقررات رانندگی احترام نمی گذارند تنبیه های شدیدتری مانند زندان در نظر بگیریم.
قرایی مقدم افزود: راننده هایی که در جاده ها قوانین را زیر پا گذاشته و به حق دیگران تعرض می کنند به واقع مجرمانی هستند که می توان قوانین را در 2 زمینه ی عمومی و خصوصی در مورد آنها اجرا کرد. راننده یی که با بی احترامی به قوانین راهنمایی و رانندگی موجب مرگ یا معلولیت یک یا چند نفر می شود علاوه بر شاکی خصوصی باید از جنبه ی عمومی نیز مورد بازخواست قرار گیرد زیرا جنبه ی عمومی رفتار وی، جامعه را از وجود فرد آسیب دیده محروم می کند.
این کارشناس مسایل اجتماعی تاکید کرد اگر بخواهیم یک راه حل مناسب برای فرهنگ پذیری راننده های ایرانی ارایه کنیم باید آموزش از سطوح پایین برای آنها در نظر بگیریم و رسانه ها بر بُعد فرهنگ سازی در زمینه های مختلف تاکید فراوان داشته باشند.
 
*** درآمدزایی یا بازدارندگی؟
«حسن عابدی» جانشین رییس پلیس راهور تهران بزرگ در گفت وگو با گروه پژوهش و تحلیل خبری به برخی از ابهام ها در زمینه ی افزایش احتمالی نرخ جریمه های رانندگی و ملاک های آن پاسخ داد. وی در این زمینه تنها هدف جریمه های رانندگی را بازدارندگی وقوع تخلف عنوان کرد.
جانشین پلیس راهور تهران تاکید کرد: هر چند عده یی اصرار دارند که جرایم را نوعی درآمد برای نیروی انتظامی بدانند ولی من به عنوان کسی که سال ها در این نیرو خدمت کرده ام به صراحت اعلام می کنم یک ریال از پول جرایم رانندگی در حقوق پرسنل نیروی انتظامی جا نمی گیرد.
عابدی با بیان اینکه ما طبق برنامه های خاص هر سه تا چهار سال یک بار جرایم را افزایش می دهیم گفت: در طول دوره ی افزایش جرایم رانندگی، نیروی انتظامی معمولا جرایم پرتعداد را شناسایی می کند و سعی دارد بیشترین اعمال جریمه را در این تخلف ها به کار گیرد. البته برخی از جرایم مانند تصادف های خسارت آفرین و رانندگی در حالت خماری و مستی همواره در لیست جرایمی قرار دارد که مشمول افزایش می شود.
وی در پاسخ به پرسشی در زمینه ی رابطه تورم و افزایش نرخ جریمه گفت: اینکه جرایم رانندگی با تورم افزایش پیدا می کند حرف درستی است ولی اگر بخواهم به صورت دقیق مفهوم آن را بیان کنم باید گفت که جرایم با میزان ارزش پول در دوره های زمانی افزایش پیدا می کند. اگر در سال 1390 که جرایم افزایش پیدا کرد یک خطای رانندگی 40 هزار تومان جریمه داشت و پرداخت آن برای راننده سخت بود ولی امروز با توجه به شرایط اقتصادی، دیگر 40 هزار تومان از لحاظ پولی نمی تواند قدرت بازدارندگی قابل توجهی داشته باشد.
عابدی در ادامه یادآور شد: تا امروز قوانین زیادی برای پیشگیری از تصادف و خطاهای رانندگی در کشور اعمال شده و تا حدودی نتایج مثبت نیز به دنبال داشته است اما ما نمی توانیم تنها صرف جریمه های نقدی را دلیلی بر کاهش جرایم رانندگی بدانیم زیرا بسیاری از تصادف های جاده یی، محصول عوامل زیر بنایی و نقص فنی خودرو است که خارج از حوزه ی اختیار راهنمایی و رانندگی قرار دارد.
بسیاری از ناظران از این منظر با مسوولان راهنمایی و رانندگی هم نظرند که جریمه ی رانندگی نمی تواند چندان کارساز باشد زیرا باید در کنار جرایم رانندگی به بحث فرهنگ سازی توجه ویژه یی داشته باشیم و تا زمانی که احترام به قوانین رانندگی و حقوق دیگران در فرد نهادینه نشود، نمی توان انتظار داشت تخلف های رانندگی در کشور کاهش یابد.
در این زمینه گروه پژوهش و تحلیل خبری قصد داشت تا با مسوولان شورای عالی هماهنگی ترافیک شهرهای کشور نیز گفت وگویی ترتیب دهد اما با وجود تلاش ها و پیگیری های فراوان پاسخی از این مسوولان دریافت نشد.
 
*** چه باید کرد؟
اعمال قانون در کنار فرهنگ سازی مهمترین عنصرهای مقابله با افزایش تخلف های رانندگی و خسارت های آن است. در این زمینه کمتر کسی مخالف برخورد قانونی جدی تر با رانندگان متخلف است اما بُعد فرهنگ سازی نیز به یقین نقش مهمی در کنترل رانندگی خطرساز برخی از افراد دارد. به عبارتی اگر پلیس راهور نرخ جریمه های رانندگی را هر چند سال یک بار افزایش می دهد این سازمان باید درآمد های ناشی از آن را در بخش فرهنگ سازی سرمایه گذاری کند.
یکی از مهمترین اقدام هایی که می تواند نقش مهمی در بازدارندگی تخلف های رانندگی داشته باشد تعیین جریمه های رانندگی با انجام خدمات اجباری در محیط های اجتماعی نظیر الگوهایی است که در کشورهای دیگر استفاده می شود. به عنوان مثال در آمریکا طبق قوانین راهنمایی و رانندگی این کشور چنانچه راننده یی مرتکب جرایم رانندگی شود اول جریمه ی نقدی می شود که در صورت بی اعتنایی نسبت به پرداخت، این جریمه 2 و سپس چند برابر می شود. در صورت تکرار تخلف، راننده ی متخلف دستگیر و محکوم به ارایه ی خدمات عمومی نظیر کار در مرده شور خانه می شود.
افزون بر آنچه گفته شد برای نهادینه شدن یک مساله در جامعه ما باید از سن های پایین اقدام به فرهنگ سازی کنیم. یکی از مهمترین نهادهایی که می تواند نقش مهمی در فرهنگ سازی در زمینه ی رانندگی داشته باشد آموزش و پرورش است. از آنجا که فرد از سن کودکی تا نوجوانی بیشترین زمان خود را در این نهاد آموزشی می گذراند آموزش فرهنگ و قانون های رانندگی می تواند در این سن موثرتر باشد.
یکی دیگر از راه های گسترش آموزش فرهنگ و قوانین راهنمایی و رانندگی، استفاده ی گسترده از ظرفیت انواع رسانه ها و ابزارهای تبلیغاتی است که می تواند نقش مهمی در آموزش و آگاهی بخشی به مردم داشته باشد.