راننده‌های آنلاین چطور زندگی می‌کنند؟/ اندازه بازار سنتی آژانس و تاکسی چقدر است؟

    گلایه اصناف چیست؟

واحدهای صنفی سال‌ها ی سال کار کرده‌اند، مجموعه کوچکی به راه انداخته‌اند و به امپراتوری‌ای برای کسب و کارشان تبدیل شده‌اند اما در یکی دو سال اخیر یکباره با سر‌رسیدن نیروهایی تازه از راه رسیده، تاج و تخت‌شان به لرزه افتاده است. همین است که قاسم قربانی‌خواه، رئیس اتحادیه مؤسسات توریستی و اتومبیل کرایه تهران تا اسم تاکسی‌های آنلاین را می‌شنود، صدایش گرفته می‌شود و به «همشهری» می‌گوید:

«50-40تا آژانس را خودم از نزدیک می‌شناسم که از اول امسال، کارشان را جمع کرده‌اند؛ آژانس‌های قدیمی، آدم‌هایی که سال‌های سال در این کار موسپید کرده‌اند». قربانی از سال گذشته بارها مصاحبه کرده و گفته است تاکسی‌های آنلاین غیرقانونی هستند. او حال نیز با لحنی دردمندانه می‌گوید: «ما بارها گلایه‌هایمان را به همه گفته‌ایم. همه جا هم شکایت کرده‌ایم، ولی تا به حال هیچ‌کس جوابی نداده است. معلوم است که این کارها غیرقانونی است. خودشان هم اعلام کرده‌اند، ولی کسی جوابگو نیست». قربانی پیش از این اعلام کرده بود که 40 تا 50 هزار راننده تحت پوشش اتحادیه مؤسسات توریستی و اتومبیل کرایه تهران قرار داشته‌اند ولی حالا تعداد راننده‌های آژانس‌ها به 20‌تا‌30 هزار نفر تقلیل یافته است. اما آیا این صنف نمی‌خواهد به روز شود و کسب‌وکارش را با نیازهای روز هماهنگ کند؟ قربانی می‌گوید: «چرا، ما هم همین کار را انجام می‌دهیم. کارمان را به روز می‌کنیم و الان منتظر اتاق اصناف هستیم. تا زمانی که کار نهایی نشود، نمی‌توانم برنامه‌هایمان را اعلام کنم». اتحادیه مؤسسات توریستی اتومبیل کرایه تهران از سال 1342 شکل گرفت؛ زمانی هنوز ازکه اسب و درشکه در خیابان‌ها استفاده می‌شد و تاسیس اتحادیه، گامی در جهت مکانیزه کردن حمل‌ونقل عمومی به‌حساب می‌آمد. حالا قربانی، رئیس امروز این اتحادیه در انتهای گفت‌وگوی کوتاهش با همشهری، جمله‌ای می‌گوید که از تمام نگرانی‌ها، دغدغه‌ها و حال و روز آژانس‌داران، حکایت می‌کند: «صنف‌مان دارد از دست‌ می‌رود».

    اندازه بازار سنتی آژانس و تاکسی چقدر است؟

مرکز آمار ایران در سال 93 گزارشی از مؤسسات کرایه اتومبیل منتشر کرده بود. براساس این گزارش، 18هزار و 385 آژانس تاکسی در کشور وجود داشت که تا آن سال هزار و 816‌مؤسسه کرایه اتومبیل در تهران فعالیت می‌کردند و 35هزار وسیله نقلیه در اختیار داشتند که بیشتر آن نیز پراید بوده است. آنها با این امکانات، روزانه 181هزار سرویس داشتند. گزارش مرکز آمار همچنین نشان می‌دهد که در سال 91، ارزش پرداختی‌ها و دریافتی‌های مؤسسات کرایه اتومبیل و آژانس‌های تاکسی‌تلفنی، در کل کشور به‌ترتیب 1233 و 6289/3 میلیارد ریال بوده است. اگرچه آمار و اطلاعات به روزی از آنها وجود ندارد اما با درنظر گرفتن تعداد خودروهای آژانس‌ها در سال 93، می‌توان گفت حالا تاکسی‌های آنلاین گوی سبقت را ربوده‌اند چرا که براساس اعلام چند‌ماه پیش، 2 تاکسی اینترنتی پایتخت بیش از 50هزار راننده در اختیار داشتند.

مهدی اسماعیل‌بیگی، معاون سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر، درباره میزان تاکسی‌های شهر تهران می‌گوید: «64هزار تاکسی فعال در تهران وجود دارد که از میان آنها، حدود 33هزار دستگاه تاکسی خطی، حدود 16هزار دستگاه تاکسی گردشی و چیزی حدود 15هزار تاکسی تلفنی فعال در تهران داریم». او درباره سهم تاکسی‌ها در حمل‌ونقل عمومی پایتخت نیز می‌گوید: «هم‌اکنون سهم تاکسیرانی از حمل‌ونقل عمومی تهران نزدیک به 20درصد است، در حالی‌که استاندارد جهانی سهم تاکسی در جابه‌جایی مسافر 7درصد است و تاکسی در استانداردهای جهانی، جزو حمل‌ونقل عمومی حساب نمی‌شود». آمارهای دیگر نیز نشان می‌دهد که رانندگان تاکسی و خانواده‌های آنها در تهران، جمعیتی نیم‌میلیون نفری را تشکیل می‌دهند. این همان چیزی است که راننده‌ها در تجمعات و اعتراض‌هایی که علیه تاکسی‌های اینترنتی داشته‌اند، همیشه بر آن تأکید کرده‌اند. یکی از راننده‌های آژانس در شرق تهران می‌گوید: «اینها که با موبایل کار می‌کنند، روزی ما را می‌برند. همین کافی نیست که کارشان غیرقانونی باشد؟ زنگ‌خور آژانس ما در این محله پرجمعیت، 200تا نسبت به قبل کم شده است. بدتر از همه هم اینکه یک وقت‌هایی زنگ می‌زنند و بعد که قیمت را می‌شنوند، می‌گویندتاکسی‌های آنلاین مثلا 5هزار تومان ارزان‌تر می‌گیرند. خب ،ما قیمت مصوب داریم. انصاف خود مردم کجا رفته؟»

    راننده‌های آنلاین چطور زندگی می‌کنند؟

«در خروجی فرودگاه امام خمینی(ره)، دو راهی‌ای وجود دارد که صف‌ تاکسی‌ها و ون‌های فرودگاه است، من یک‌بار برای آنکه مسافر بتواند پیدایم کند، مجبور شدم آنجا توقف کنم. راننده تاکسی فرودگاه هم عمدا برای اینکه سوژه بحث پیدا کند، آمد و دقیقا مقابل من توقف کرد. زمانی که خواستیم خارج شویم، بحث‌مان شد و شروع کرد به بد و بیراه گفتن به تاکسی‌های آنلاین. من هم گفتم دیگر چیزی است که هست، باید با آن کنار بیایید، حتی کار با کارپینو را که خود تاکسیرانی راه‌اندازی کرده پیشنهاد دادم، ولی گویا لحنم را نپسندید. معمولا این راننده‌هایی که بدوبیراه می‌گویند منطق ندارند». به‌نظر می‌رسد در دهه چهارم زندگی‌اش به‌سر می‌برد. راننده شیفت شب یکی از تاکسی‌های آنلاین است. در توییتر نیز اکانتی با همین نام دارد و از تجربه‌های کارش می‌نویسد. او ادامه می‌دهد: «منطق راننده‌های تاکسی این است که مبلغ ناچیزی به‌عنوان آبونمان ماهانه به تاکسیرانی می‌دهم، پس مالک خیابان‌ها و صاحب امتیاز مسافرهای مسیرهای خاص هستم. آنها به‌عنوان تاکسی از نظر موجه بودن و امتیاز طرح ترافیک و راحتی توقف در هر معبری، سال‌ها به روش و مدل دلخواه خودشان حکومت کرده‌اند. می‌دانید؟ الان ظهور تاکسی‌های اینترنتی عملا حکومت‌شان را تهدید کرده و به‌نظرم علت تمام سروصداهایشان چیزی جز این نیست».

آنطور که این راننده شیفت شب برای همشهری روایت می‌کند، 3‌ماه است که مشغول کار است و شغل اصلی‌اش توزیع و پخش لوازم آرایشی و بهداشتی است. چند وقتی است که در درگیری طلاق است و برای جبران بی‌خوابی‌های شبانه، به‌کار با تاکسی‌های اینترنتی پناه برده است؛ «کار با تاکسی اینترنتی تقریبا تفریح و وقت‌گذرانی قانونی و هدفمند شب‌های من شده ‌است. به‌جای غرق‌شدن در فیلم، سریال دخانیات و شبگردی، این‌ مدلی کار می‌کنم. مورد تأیید روانشناسم هم است. تفریح پولساز خیلی خوبی است».

اپلیکیشن‌های موبایلی جابه‌جایی مسافر، در مدت کمی توانستند جای خودشان را، هم به‌عنوان شغل و هم به‌عنوان خدماتی برای مسافران پیدا کنند و استفاده از آنها محدود به هیچ سن و گروه خاصی هم نیست. یکی از رانندگان تاکسی‌های آنلاین، مرد موسپیدی است که به آهستگی و احتیاط با موبایلش کار می‌کند و چنین از خودش روایت می‌کند: «من در یک شرکت مربوط به ماشین‌های سنگین کار می‌کردم. آنجا تعطیل شد و ما هم بیکار شدیم. 26‌ماه بیکار بودم و بیمه بیکاری می‌گرفتم. فکر نمی‌کردم دیگر بتوانم کاری پیدا کنم. بعضی از دوست‌هایم اسنپ را به من معرفی کردند». او 3هفته است که به این کار جدید مشغول شده و هنوز با تردید خیابان‌های شهر را بالا و پایین می‌کند؛ «60‌سالم است. دیگر این شغل آخر من است. هنوز نتوانسته‌ام به درآمد زیادی برسم اما بعضی از همکارهایم می‌گویند روزی تا 120هزار تومان هم کار کرده‌اند. فکر می‌کنید ممکن است این را هم جمع کنند و ما باز به وضع سابق برگردیم؟»

    تاکسی‌‌های آنلاین چقدر پول در تهران جابه‌جا می‌کنند؟

«من معمولا از ساعت 9 تا 2 شب کار می‌کنم. مسافر در فصل تابستان زیاد بود، دهه اول محرم هم خیلی زیاد بود اما الان کم شده است. البته شاید الگوی خاصی از نظر محله و... دارد که باید آن را به‌دست آورم. با این حال، با 5 ساعت کار شبانه با تاکسی اینترنتی، درآمد خالصم 80 هزار تومان می‌شود و درآمد ناخالصم، حدود 120‌هزار‌تومان»؛ راننده شیفت شب درباره درآمد تاکسی اینترنتی اطلاعات می‌دهد. بنابراین با حسابی سرانگشتی، 5ساعت کار روزانه در یک تاکسی اینترنتی، در انتهای ‌ماه درآمدی 2میلیون و 400 هزار تومانی خواهد داشت. اما همه‌چیز محدود به محاسبات حدودی می‌شود و اطلاعات دقیقی درباره گردش مالی و ارزش شرکت‌های نوین وجود ندارد. شهرام شاهکار، مدیرعامل اسنپ چند‌ماه پیش اعلام کرده بود که این تاکسی آنلاین 600هزار کاربر فعال دارد که بسیاری از آنها روزانه چندبار از این سرویس استفاده می‌کنند. آخرین اطلاعات از تعداد راننده‌ها نیز مربوط به 7‌ماه پیش می‌شود که اعلام کرده بودند 30هزار نفر راننده با آنها همکاری می‌کنند. اگر میانگین هزینه هر سفر 10هزار تومان درنظر گرفته شود، روزانه 6میلیارد تومان پول توسط اسنپ در پایتخت جا‌به‌جا می‌شود. در تپسی نیز روزانه حداقل 400هزار نفر جابه‌جا می‌شوند و تا چند‌ماه پیش، 20هزار راننده با آنها همکاری می‌کردند. رقم گردش مالی آنها نیز به همین ترتیب، به 3میلیارد تومان می‌رسد. با این حساب، گردش مالی آژانس‌های آنلاین روزانه به 9میلیارد تومان می‌رسد و به‌طور ماهانه270میلیارد تومان پول جا‌به‌جا می‌کنند.

اسنپ

600 هزار

حداقل 600 هزار نفر کاربر فعال در اسنپ وجود دارد

30 هزار

حداقل 30 هزار راننده در اسنپ فعالیت می کنند

تپسی

20 هزار

حداقل 20 هزار راننده در تپسی فعالیت می کنند

9 میلیارد تومان

روزانه 9 میلیارد تومان توسط آژانس های آنلاین در تهران جابه جا می شود

270 میلیارد تومان

ماهانه به طور میانگین 270 میلیارد تومان توسط تاکسی های آنلاین در تهران جابه جا می شود

80 هزار

درآمد خالص 5 ساعت کار شبانه در تاکسی های آنلاین 80 هزار تومان است

2/4 میلیارد تومان

2/4 میلیون تومان درآمد خالصی است که طی یک ماه با 5 ساعت کار روزانه در تاکسی آنلاین می توان به دست آورد

1816

براساس آخرین آمار (سال 93) هزار و 816 موسسه کرایه اتومبیل در تهران فعالیت می کنند

35 هزار

تا سال 35:93 هزار وسیله نقلیه در اختیار آژانس های اینترنتی تعداد آنها به 20 تا 30 هزار راننده رسیده است

40

40 تا 50 موسسه کرایه اتومبیل از ابتدای امسال تعطیل شده اند

181 هزار

در سال 93 آژانس های تهرانی 181 هزار سرویس روزانه داشته اند

30 درصد

درآمد آژانس داران در سال 95 سی درصد کاهش یافته بود

68 میلیارد دلار

ارزش اوبر، بزرگ ترین تاکسی اینترنتی جهان 68 میلیارد دلار است

50 میلیارد دلار

ارزش دی دی، تاکسی اینترنتی چین با 400 میلیون مسافر 50 میلیارد دلار است

    در جهان تاکسی‌های موبایلی چه می‌گذرد؟

پیدا کردن اطلاعاتی که با بیان صریح اعداد همراه باشد، درباره شرکت‌های نوپای فعال در ایران سخت است؛ درست برخلاف آنچه در جهان می‌گذرد. آمار و اطلاعات درباره تمام ابعاد کار تاکسی‌های اینترنتی خارجی فراوان است و با جست‌وجویی ساده میان منابع انگلیسی زبان، می‌توان به اطلاعات مهمی رسید، به‌خصوص درباره «اوبر» بزرگ‌ترین تاکسی اینترنتی که مدیرعامل جدید آن نیز دارا خسروشاهی، جوانی از نسل کارآفرینان ایرانی است. پایگاه داده‌پردازی استاتیستا می‌نویسد: «اگرچه اخیرا اخبار منفی زیادی از اوبر منتشر شده است اما شهرت رو به افزایش این شرکت در سال‌های اخیر چیزی نیست که اثرگذاری آن نادیده گرفته شود. اوبر هم‌اکنون 68میلیارد دلار ارزش دارد؛ به این معنا که با ارزش‌ترین شرکت تک‌شاخ (استارت‌آپ‌هایی با ارزش بالای یک‌میلیارد دلار) در تمام ‌جهان است. با این حال اگرچه استفاده از اپلیکیشن‌های موبایلی در شهرهایی مانند سان‌فرانسیسکو و نیویورک به‌صورت یک هنجار اجتماعی درآمده، اما هنوز اپلیکیشن‌هایی مانند اوبر فضای زیادی برای رشد در جهان دارند».

براساس این گزارش، سازگاری با تاکسی‌های موبایلی در بیشتر بازارهای جهان هنوز زیر 50 درصد است. در آمریکا، تنها 30 درصد از جمعیت 14 تا 65 ساله از این برنامه‌ها استفاده می‌کنند. چین نیز که بالاترین نرخ را در تمام جهان دارد، 51 درصد از جمعیتش با این سرویس‌های اینترنتی سازگار شده‌اند.

    گذر از اوبر جهانی به تاکسی آنلاین‌های بومی

اوبر، بزرگ‌ترین شرکت حمل‌ونقلی در جهان است که در 400 شهر مختلف دنیا فعالیت می‌کند اما تنها شرکت نیست. چینی‌ها پیش از آنکه پای اوبر به کشورشان برسد، خودشان دست به‌کار شدند و سرویس دی‌دی( DiDi )را راه انداختند. دی‌دی، حالا به بزرگ‌ترین رقیب اوبر تبدیل شده است و اوبر با چالش‌های اخیرش که نارضایتی‌های راننده‌ها و مسافران را در برداشته، در برابر دی‌دی ممکن است آسیب‌پذیر باشد.

هم‌اکنون 95 درصد از سهم بازار چین در دست دی‌دی‌ است. این شرکت در سال 2012 با 16میلیارد دلار سرمایه بنیان گذاشته شد و تعداد کاربران ماهانه آن به بیش از 100‌میلیون نفر می‌رسد، درحالی‌ که کاربران ماهانه اوبر 40 میلیون‌ نفر است. براساس گزارش فایننشیال‌تایمز، دی‌دی با ارزش 50 میلیارد دلاری، بیش از 400 میلیون مسافر را در 400‌شهر چین جابه‌جا می‌کند. درخواست خودروی آنلاین در تمام جهان، صنعتی جدید را ساخته است که گلدمن ساکس، شرکت سرمایه‌گذاری بین‌المللی، برآورد می‌کند ارزش آن تا سال 2030 به 285 میلیارد دلار برسد؛ صنعتی که هر روز رقبایی در آن سر بلند می‌کنند.

مقایسه درآمد رانندگان تاکسی با اوبر