جای خالی الگوهای زنانه در حمل و نقل عمومی

به گزارش پدال نیوز به نقل از صمت، تفاوت در الگوهای حمل‌ونقلی زنان و مردان در جامعه امروزی به رسمیت شناخته شده است. با این حال به نظر می‌رسد حمل‌ونقل عمومی ما هنوز عناصر کافی برای برآورده کردن نیازهای زنان را ندارد.
یک بانوی تهرانی متروسوار به صمت می‌گوید: یکی از دلایل انتخاب مترو برای او، امنیتی است که این وسیله از نظرش دارد. او تاکید می‌کند که در استفاده از تاکسی، ترجیح می‌دهد سوار تاکسی‌هایی شود که راننده آن زن است و از این که در حال حاضر رانندگان زن تنها در برخی آژانس‌ها فعالیت می‌کنند و برای مسافران در ترددهای روزانه حق انتخاب وجود ندارد، ابراز نارضایتی می‌کند. آن‌طور که این شهروند می‌گوید، زنان به‌طور معمول ترجیح می‌دهند حریم شخصی‌شان در حمل‌ونقل حفظ شود و به همین دلیل در برخی مواقع به جای تاکسی، از اتوبوس و مترو استفاده می‌کنند که قسمت مردانه و زنانه در آن مجزا شده و آنها احساس راحتی بیشتری دارند. از سوی دیگر یکی از مردان تهرانی در پاسخ به صمت، توضیح می‌دهد که حمل‌ونقل عمومی مطلوب از نظر او حمل‌ونقلی است که مقصدیابی صحیح و مطلوب داشته باشد و تا حد امکان، حمل‌ونقل ترکیبی باشد. به گفته او، زمان و امنیت جانی، از اولویت‌های وی برای سفرهای درون‌شهری با وسایل حمل‌ونقل عمومی است.
 
امنیت، اولویت زنان در حمل‌ونقل
با توجه به اینکه تفاوت اساسی در الگوی سفر و نیازهای حمل‌ونقلی زنان و مردان وجود دارد، توجه به زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی در برنامه‌ریزی حمل‌ونقل براساس جنسیت،‌ ضروری به نظر می‌رسد. الهام فلاح‌منشادی، دکترای شهرسازی و کارشناس پژوهشی گروه حمل‌ونقل و ترافیک مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهرداری تهران با بیان این مطلب یادآوری می‌کند که زنان در مقایسه با مردان نگرانی بیشتری درباره با موضوع امنیت شخصی دارند. در مقابل، مردان بیشتر نگران ایمنی جاده‌ای هستند. فلاح‌منشادی در گفت‌وگو با صمت در بیان تفاوت‌های الگوی حمل‌ونقلی زنان و مردان ادامه می‌دهد: زنان تمایل بیشتری به پیاده‌روی و استفاده از حمل‌ونقل عمومی دارند در حالی‌که مردان بیشتر به استفاده از اتومبیل شخصی تمایل دارند. به گفته وی، زنان نسبت به شلوغی و ازدحام حمل‌ونقل عمومی حساسیت بیشتری دارند. از سوی دیگر تفاوت‌های جدی در الگوی سفر زنان و مردان وجود دارد. تعداد سفر زنان بیشتر و سفرها کوتاه‌تر است و در زمان‌های منعطف‌تر اتفاق می‌افتد. تحلیل این متخصص حوزه شهرسازی نشان می‌دهد زنان بیشتر تمایل به سفر در ساعات غیر اوج ترافیک دارند در حالی که سفرهای بیشتر مردان، به‌طور معمول سفرهای کاری است و در ساعت‌های اوج ترافیک اتفاق می‌افتد. به گفته وی، سفرهای زنان بیشتر زنجیره‌ای، با هدف‌های چندگانه است. زنان به خدمات منعطف‌تر نیاز دارند و به‌دلیل داشتن بار یا سفر با کودک، سفر دشوارتری را تجربه می‌کنند.
 
چالش‌های پیش‌روی زنان در حمل‌ونقل
امنیت از مهم‌ترین چالش‌هایی است که زنان چه در ایران و چه در جهان، در حوزه حمل‌ونقل با آن مواجهند. زنان اگرچه استفاده از حمل‌ونقل عمومی و پیاده‌روی را به سایر شیوه‌های حمل‌ونقلی ترجیح می‌دهند اما به دلیل بحث امنیت در مواقعی مانند شب و در مکان‌های خلوت، از گزینه‌های حمل‌ونقلی دیگری استفاده می‌کنند که به‌طور معمول گران‌تر و غیرکارآ هستند. به عنوان مثال از تاکسی آژانس استفاده می‌کنند. به گفته فلاح‌منشادی، زنان در استفاده از گزینه‌های حمل ونقل عمومی تلاش می‌کنند به صورت گروهی سفر کنند و لباس‌های مناسب‌تری بپوشند. او ادامه می‌دهد: زنان به تنهایی سوار تاکسی نمی‌شوند و با خود وسایل دفاعی مانند چاقو یا اسپری حمل می‌کنند. با این وجود باز هم احساس نبود امنیت در استفاده از وسایل حمل ونقل موجود، موضوعی است که بسیاری از زنان از آن رنج می‌برند.
 
زیرساخت‌های حمل‌ونقل ایران و عناصر زنانه
نه‌تنها در حیطه حمل‌ونقل، بلکه در بیشتر موضوعات مرتبط با برنامه‌ریزی شهری، نیازهای ویژه زنان نادیده گرفته شده است. فلاح‌منشادی با بیان این مطلب می‌افزاید: می‌توان این موضوع را با سابقه کم حضور زنان ایرانی در فضای شهری، جایگاه نداشتن اعتراض‌های اجتماعی در بهبود رویکردها و حضور نداشتن زنان در رده‌های تصمیم‌گیری برای شهر مرتبط دانست. وی معتقد است فضاهای شهری به‌طور عام و سیستم‌های حمل‌ونقل شهر به‌طور خاص، بیشتر برای مردان پیش‌بینی شده است. به گفته وی، ازجمله اقدامات مثبت در ارتقای سیستم حمل‌ونقل در زمینه ارتقای حس امنیت در زنان ایرانی، تفکیک جنسیتی در حمل‌ونقل عمومی یعنی مترو و اتوبوس است که در بسیاری از مطالعات جهانی نیز به آن توصیه شده است.
 
حمل‌ونقلی که زنان را محدود می‌کند
 
یکی از مشکلات زنان در حمل‌ونقل این است که ساعت‌های سرویس‌دهی وسایل حمل‌ونقل عمومی سازگاری کمتری با نیازهای آنها دارد و این زنان هستند که باید خود و سفرهای‌شان را با محدودیت‌های ساعت، تعداد و طراحی داخلی وسایل وفق دهند. این مانعی برای حضور نامحدود زنان در شهر می‌شود. این مطلب را یکی دیگر از متخصصان برنامه‌ریزی شهری اظهار می‌کند. کرامت‌الله زیاری، استاد دانشگاه تهران در اشاره کوتاهی به تفاوت‌های الگوهای حرکت زنان و مردان در شهر می‌گوید: مردها برای رسیدن به محل کار فاصله دورتری را طی می‌کنند اما نیاز زنان بیشتر در زمینه با مسئولیت‌های خانه و کار است یعنی مرسوم است که زنان سفرهای کاری‌شان را با امور دیگری مانند خرید یا بردن کودکان به مدرسه و برگرداندن آنها ترکیب می‌کنند در نتیجه تعداد قابل توجهی از زنان شانس‌های اشتغال‌شان را با توجه به چنین الگوهای سفر چندمنظوره محدود می‌کنند. به گفته وی، یکی از چالش‌های زنان در حمل‌ونقل، نداشتن خودرو شخصی است که بیشتر زنان را به سمت حمل‌ونقل عمومی سوق می‌دهد. این استاد دانشگاه معتقد است در حالی که فضاها و امکانات شهری باید برای همه شهروندان به‌طور یکسان فراهم باشند در طراحی فضاهای شهری و امکانات شهری، نگرش جنسیتی حاکم است. البته این مسئله درباره گروه‌های دیگری مانند کودکان و معلولان نیز به چشم می‌خورد.
 
ایجاد پیاده‌روهای امن؛ نیاز زنان
یکی از راهکارهای کاهش مشکلات و چالش‌های زنان در حمل‌ونقل این است که شبکه‌های حمل‌ونقل عمومی کشور با توجه به برآورد نیاز واقعی زنان و حجم بهره‌برداری آنها از این وسایل، مورد بازنگری قرار گیرند. به عنوان مثال تامین پیاده‌روهای امن و با عرض مناسب از مواردی است که باید به آن توجه شود. این نظر زیاری، استاد دانشگاه است. وی می‌افزاید: از سوی دیگر ایجاد نظارت محله‌ای بر خیابان‌ها، مکان‌یابی مناسب محل ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی و تبدیل فضاهای بی‌دفاع به فضاهای امن از طریق ایجاد فعالیت و طراحی محله با کاربری مختلط، از راهکارهایی است که باعث افزایش احساس امنیت در زنان می‌شود.
 
از سوی دیگر به گفته فلاح‌منشادی، متخصص شهرسازی، تامین امنیت زنان در فضای شهری و تغییرات بنیادی با استفاده از طراحی شهری در زمینه تامین نظارت عمومی، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که می‌توان برای کاهش مشکلات زنان در حمل‌ونقل در اولویت قرار دارد. او توضیح می‌دهد: با اقداماتی مانند نورپردازی مناسب، امکان تامین امنیت در حد فاصل محل زندگی تا ایستگاه فراهم خواهد شد. ارائه خدمات حمل‌ونقل عمومی به صورت 24 ساعته از دیگر مواردی است که می‌تواند امنیت بیشتری برای بانوان فراهم کند. به باور این متخصص شهرسازی، از دیگر اقدامات ضروری برای کاهش چالش‌های زنان در استفاده از حمل‌ونقل عمومی، مناسب‌سازی این شیوه حمل‌ونقلی برای بانوان با شرایط خاص مانند زنان باردار و زنان دارای کودک است. همچنین با توجه به الگوی سفر غالب بانوان، ترویج استفاده از دوچرخه برای سفرهای شهری می‌تواند بسیار مفید باشد.