تحلیل و شناسایی نقاط عطف بحران در صنعت خودرو

- بحران طبیعی: بر اثر حوادث طبیعی ایجاد می شود. مانند : توفان، زمین لرزه، سونامی و ...

- بحران تکنولوژی: بر اثر شکست در تکنولوژی مانند خرابی ماشین، ایراد در نرم افزار  و... ایجاد می شود.

- بحران تقابل: رویارویی پرسنل با مدیران از جمله اعتصاب، تحسن و ...

- بحران سوءمدیریت ناصحیح: وقتی که مدیریت، رشد کوتاه مدت را حمایت کرده و موضوعات عمیق تر را نادیده می گیرد.

- ورشکستگی: وقتی که کمبود منابع مالی بوده و صنعت قادر به پرداخت طلب اعتباردهندگان و سایر گروه ها نیست.

در صورت بروز بحران در یک صنعت، عواقب اجتناب ناپذیر مختلفی برحسب سطح و شدت بحران بر صنعت وارد خواهد شد که از مهم ترین این عواقب می توان از خسارت مالی، خسارت جانی، آسیب و صدمه به افراد و اموال، توقف تولید، بیکار شدن پرسنل بهره  بردار صنعت آسیب دیده، تخریب محیط زیست پیرامون و  کاهش اعتبار آن واحد صنعتی نام برد.

حال این که در بسیاری از جوامع رکود اقتصادی و کاهش تقاضا، بحران در صنایع متفاوتی را به همراه داشته است چرا که رکود در تقاضا  تدریجاً موجب کاهش و کمبود منابع مالی شده و در نهایت ورشکستی صنعت و کلیه بازیگران آن صنعت را رقم خواهد زد.

رکود اقتصادی ایالات متحده آمریکا در سال های 2009-2008 باعث بحران مالی و صنعت بانکداری آمریکا شده و در مدت بسیار کوتاهی پس از آن صنعت خودروسازی آن کشور به عنوان یکی از  وابسته ترین صنایع به صنعت بانکداری، وارد بحران شد که حتی سه غول بزرگ خودروسازی این کشور را وارد بحران مالی و بعضاً ورشکستگی کرد.

در سال های اخیر نیز  در کشورمان، شاهد رکود جدی در تقاضا بوده ایم، به طوری که گریبان بسیاری از صنایع از جمله صنعت خودروسازی را گرفته و به نحوی تمامی بازیگران حاضر در زنجیره تامین این صنعت را با مشکلات مالی جدی مواجه کرده است.  

معرفی 4 شاخص مهم در تحلیل رکود صنعت

تشخیص حضور بحران یا رکود در صنعت همواره به صورت مبهم بوده است. در ادبیات موضوع، پژوهش های اندکی در زمینه شناسایی شاخص های معین و شفاف برای نشان دادن وجود بحران در یک صنعت صورت گرفته و نقاط عطف ورود و خروج از بحران به صورت سیستماتیک وجود نداشته و تحلیل نشده اند.

در موسسه ادوایزر پرسپکتیو  این اعتقاد عمومی وجود دارد که چهار شاخص اصلی(4 big indicators) برای شناسایی نقاط عطف بحران در صنعت می تواند استفاده شود. این شاخص ها عبارتند از:

1- میزان پرسنل شاغل در صنعت

2- میزان فروش واقعی

3- میزان تولید در صنعت     

4- درآمد واقعی پرسنل

موسسه ادوایزر پرسپکتیو شاخص های معرفی شده برای گروه صنعت آمریکا از سال 2007 تا زمان حال را محاسبه کرده است. همچنین، شاخص جامع ترکیبی را که از میانگین حسابی چهار شاخص معرفی شده، به دست می آید معرفی کرده و این شاخص را برای شناسایی سیر نزولی و یا صعودی یک صنعت استفاده می کند.

فضای خاکستری دوران رکود اقتصادی آمریکا را نشان می دهد که از اواخر سال 2007 آغاز و  تا نیمه های سال 2009 ادامه داشته است. نکته جالب اینجاست که رفتار این شاخص ترکیبی کاملا نمایانگر ورود و خروج به دوران رکود است و شیب نزولی و صعودی آن منطبق بر شروع و اختتام رکود مشهور ایالات متحده آمریکا است. البته، شیب نزولی در ابتدا ملایم بوده و تقریبا از اواخر سال 2008،  سیر نزولی با شیب تندی صورت گرفته است. (نمودار 1)

در نمودار2 عملکرد چهار شاخص اصلی که توسط این موسسه برای گروه صنعت کشور آمریکا صورت گرفته، آورده شده است که رفتار هر شاخص را به صورت انفرادی نشان می دهد.

همان طوری که در نمودارهای زیر مشخص است به غیر از شاخص تولید که گویا سرعت پاسخگویی بالایی به شرایط رکود دارد، سایر شاخص ها دارای یک تاخیر زمانی در واکنش به تغییر شرایط محیط و رکود اقتصادی هستند.

برای رسم تمامی این نمودارها از تکنیک درصدی از بالاترین عدد شاخص در طول دوره زمانی  استفاده شده است. به طوری که بالاترین عدد شاخص، در مقطع زمانی مربوطه صفر در نظر گرفته شده و سایر مقاطع بر حسب فاصله از بهترین شاخص، درصد منفی می گیرند. مزیت این رویکرد، نمایش شفاف تر روند کاهشی شاخص ها و همچنین بی مقیاس کردن آنها و ایجاد امکان  مقایسه شاخص ها و عمق کاهش آنها در دوره زمانی مورد بررسی است.

به منظور تصدیق کارایی شاخص ترکیبی جامع، در نمودار3 رفتار این شاخص از  سال 1959 تا 2015 نشان داده شده است. با توجه به نمودار  کاملا آشکار است که در تمامی بحران های موجود در صنعت آمریکا (دوره های خاکستری رنگ) این شاخص رفتاری منطقی از خود نشان داده شده است.

همچنین از میزان افت این شاخص نیز شدت بحران نشان داده می شود به طوری که بحران اخیر کشور آمریکا در سال 2008 شدیدترین بحران در صنعت آمریکا در طی نیم قرن گذشته بوده است.

شناسایی و تحلیل آستانه بحران

بر اساس مرور ادبیات صورت گرفته در مورد مطالعه بحران های صنعتی و با اقتباس از مطالعات موسسه ادوایزر پرسپکتیو، در این مقاله مدل مفهومی تحت عنوان «ارکان بحران»  توسعه یافته است. این مدل صنعت را از منظر سلامت مالی، تاثیر بر منابع انسانی (شاغل در صنعت) و ارزیابی بازار عرضه و تقاضا مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد. (شکل یک)

ارکان تحلیل بحران در صنعت

هر کدام از سه رکن و شاخص های مربوطه را در جدول زیر آورده شده است. در انجام مطالعه از رکن های تاثیر بر منابع انسانی و ارزیابی بازار برای شناسایی نقاط عطف دوره بحران صنعت و از رکن سلامت مالی برای تصدیق نتایج حاصل از تحلیل بحران استفاده شده است. (جدول یک)

تحلیل و  مقایسه صنعت خودروسازی ایران و آمریکا در دوران بحران

بر اساس مدل ارائه شده، صنعت خودروسازی ایران و آمریکا مورد بررسی قرار گرفت. یکی از اهداف اصلی این مطالعه، بررسی رفتار هر یک از این چهار شاخص مهم در دوران بحران در دو کشور مورد بررسی است، بنابراین دوره مورد بررسی در آمریکا مربوط به سال های  2013-2003 است که بحران اقتصادی سال 2008 و 2009 را تجربه کرده است و سال های 1394-1385 و سه ماهه ابتدایی سال 95، دوره زمانی مورد بررسی صنعت خودروسازی در ایران انتخاب شده است.  

میزان تاثیر بر نیروی انسانی

در رابطه با رکن میزان تاثیر بر نیروی انسانی، پس از جمع آوری داده ها در هر دو کشور، بر اساس نمودار کاملا بارز است که صنعت آمریکا از سال 2003 ، با ورود رقبای خارجی آسیایی و اروپایی، اقدام به چابک سازی خویش کرده وتعداد پرسنل را کاهش داده اند ولی با ورود به دوران بحران، شیب کاهش به صورت ناگهانی زیاد شده به طوری که درسال 2009 نسبت به سال 2003، قریب به 44درصد تعدیل نیروی انسانی در خودروسازان آمریکایی (سه غول خودروساز آمریکایی: جنرال موتورز، فورد و کرایسلر) صورت گرفته است.

از سوی دیگر در صنعت خودروسازی ایران، با وجود بحران شدیدتر و افت تولید بیشتر نسبت به خودروسازان آمریکایی میزان تعدیل پرسنل در بدترین شرایط یعنی سال 1392، تنها به 7.5درصد رسیده است که شاید دلیل آن تعهد بالای سازمان به پرسنل و یا برخی ملاحظات اجتماعی در ساختار کلان کشوری باشد. (نمودار 4)متن کامل این گزارش در آدرس اینترنتی forsatnet.ir قابل مشاهده است.

مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی استراتژیک گروه سایپا