آیا درشکه‌ها به تهران بازمی‌گردند؟

ترافیک اسب‌های خسته عهد ناصری!
چند سالی است برخی از شهروندان تهرانی که گذرشان به محدوده بازار تهران می‌افتد شاهد حرکت و عبور کالسکه‌هایی هستند که به شیوه‌ای سنتی و خاطره‌انگیز افراد را در مسیرهای کوتاهی از خیابان‌های اطراف بازار جابه‌جا و سوار و پیاده می‌کنند.
شهروندانی که می‌خواهند ضمن رسیدن به مقصد خود تفریحی دلپذیر هم داشته باشند، مسیرهای حدود ۱/۵ کیلومتری ابتدای ناصرخسرو تا چهارراه گلوبندک و یا کاخ دادگستری به سمت ناصرخسرو را در مدتی کمتر از ۵ دقیقه و با پرداخت مبلغی طی می‌کنند. در حال حاضر هر کالسکه ۴ نفر را در مسیرهای یادشده حمل می‌کند و در ایستگاه مبدا دوباره ۴ نفر بعدی را که در صف انتظار کالسکه هستند سوار می‌کند. حرکت کالسکه‌ها در مسیرهای یادشده که به همین خاطر تبدیل به پیاده‌راه شده است، ابتدا برای شهروندان یک حرکت نمایشی گردشگری بود، اما با گذشت مدتی کوتاه از این حرکت شهرداری منطقه ۱۲ تهران و استقبال شهروندان از کالسکه‌سواری، به نظر می‌رسد دوران آزمایشی این طرح مدت‌هاست به پایان رسیده و از این پس شهرداری منطقه ۱۲ باید تمهیدات تازه‌ای برای پاسخگویی به استقبال مردم بیندیشد.

«مش‌محمود صفدری» که از سورچی‌های قدیم بازار قزوین است و «مش‌رضا عبدلی» که سال‌های زیادی از عمر خود را سورچی گاری‌ها و کالسکه‌های مشهد بوده، مدتی است که به جمع کالسکه‌رانان بازار تهران پیوستند، اما دل آنها برای اسب‌هایشان می‌سوزد و می‌گویند: نمی‌شود آنها را خیلی دواند، عرق آنها درمی‌آید، خسته می‌شوند و کار کشیدن زیاد از آنها هم برای ما که عمری دوست اسب‌ها بوده‌ایم عذاب‌وجدان می‌آورد، این کار گناه دارد. آنها معتقدند این ۴، ۵ کالسکه و اسب نمی‌تواند پاسخگوی نیاز همه کسانی باشد که دوست دارند کالسکه‌سواری کنند، شهرداری باید اسب‌ها و کالسکه‌های بیشتری را در این مسیرها بیاورد.
محمدی؛ مدیر بافت‌های قدیمی شهرداری منطقه ۱۲ هم (که خود از مسئولان راه‌اندازی این طرح است) اعتقاد دارد که هم باید تعداد اسب‌ها و کالسکه‌ها در این محدوده اضافه شود و هم تمهیدات بیشتری برای رفاه حال دوستداران کالسکه‌سواری در نظر گرفته شود. او گفته است: بعد از پیاده‌راه سازی بخشی از خیابان بازار تهران، به نظر می‌رسید که این مسیر و اطراف آن نیازمند یکسری خدمات رفاهی ـ تفریحی برای شهروندان است که راه‌اندازی کالسکه‌های اسبی در بخشی از خیابان ناصرخسرو ـ گلوبندک از جمله این خدمات است و با راه‌اندازی ۴ کالسکه یک اسبی، این حرکت از ابتدای سال ۸۹ شروع شد.
کالسکه‌های فعلی از مدل‌ها و کالسکه‌های عهد ناصری الگوبرداری شده که وی یادآوری می‌کند تلاش کرده‌ایم کالسکه‌ها وزن سبک‌تری داشته و به این دلیل از صندلی‌های ابری سبک استفاده کرده‌ایم تا اسب‌ها در حرکت آسیب نبینند و فشاری به آنها وارد نشود.
او خاطرنشان کرده است به موازات آن مردم می‌توانند عصر هر روز از کالسکه تفریحی که در پارک شهر فعال کرده‌ایم، استفاده کنند و در نظر داریم یک کالسکه دیگر هم برای پارک‌شهر تدارک ببینیم.

ورود نخستین کالسکه‌ها به تهران
در کتاب تاریخ اقتصاد ایران نوشته «چارلز عیسوی» آمده است: در سال ۱۸۹۰ میلادی، دولت وقت ایران مجوز تاسیس نخستین شرکت درشکه‌رانی و اتوبوسرانی را به یکی از کارمندان عالی‌رتبه وزارت امور خارجه ایران «میرزا جواد خان» داد و به این ترتیب او ۳۰ دستگاه کالسکه را از دیار فرنگ کشورمان وارد کرد و در مراسمی در ماه نوامبر ۱۸۹۰ (مطابق با ۱۲۷۸ هجری شمسی) با ورود آنها به خیابان‌های تهران جشن گرفته شد.
اما در دیگر اسناد تاریخی آمده که نخستین کالسکه‌های ایرانی در سال ۱۲۶۷ (هجری ـ قمری) به همت «معیرالممالک» در تهران ساخته شد و بعد از آن بود که در مدتی کوتاه، استفاده از کالسکه در تهران رونق زیادی پیدا کرد و طرفداران آن روز به روز بیشتر شدند.
برخی دیگر نیز نوشته‌اند: در آغاز استفاده از کالسکه ویژه اعیان و اشراف بود، ولی بعد از مدتی شخصی به نام «مهدی‌خان» کاروانسرایی را در حومه میدان محمدیه (اعدام) به گاراژ کالسکه‌ها اختصاص داد که به همین دلیل به کاروانسرای کالسکه شهرت یافت و هر کس نیاز به کالسکه داشت، به آنجا مراجعه می‌کرد.

درشکه‌های تجریش و پارک آب‌وآتش
حدود ۶ سال پیش در همین روزها بود که خبر حرکت کردن درشکه‌ها و کالسکه‌ها و حمل‌ونقل به شیوه سنتی در حد فاصل میدان قدس تا میدان تجریش (در منطقه یک و شمال تهران) در رسانه‌ها منعکس شد، اما تا به امروز، خبری از شروع این حرکت در منطقه یک تهران به چشم نمی‌خورد. بهمن ادیب‌زاده که در آن روزها مشاور شهردار منطقه یک تهران و طراح و هماهنگ‌کننده طرح یاد شده بوده، در این باره یادآور شده است: قرار بود این اتفاق بیفتد و براساس این طرح با احداث زیرگذر و تونلی در حد فاصل باغ‌فردوس در خیابان ولی‌عصر تا ۲ راهی دزاشیب (بعد از میدان قدس) قرار بود حد فاصل میدان قدس (دربند سابق) تا میدان تجریش در فاز نخست و در ادامه از میدان تجریش تا پارک‌وی (در فاز دوم) به شکل پیاده‌راه طراحی شود، اما به دلیل تغییرات پی‌درپی در مدیریت منطقه و عوض شدن مسیر طرح یاد شده، طرح ایجاد پیاده‌راه و نیز طرح راه‌اندازی درشکه‌ها و کالسکه‌ها در مسیر یاد شده درحال حاضر منتفی است. او با اشاره به دغدغه مسئولان محلی شمیرانات و اهالی منطقه یک تهران و استقبال کم‌نظیر آنها از اجزای چنین طرحی یادآور شده است: مردم اصیل شمیرانات بسیار مایل بوده و هستند که با اجرای این طرح به هویت و فضای سنتی گذشته سرپل تجریش نزدیک‌تر شوند، اما متاسفانه مدیریت شهرداری نظرش بر احداث یک روگذر در حد فاصل پارک‌وی تا ۲ راهی دزاشیب است و در نتیجه اینکه شرایط فعلی حفظ خواهد شد. او گفته است: ما برای این قطعه پیاده‌راه همچنین مسیرهای تفریحی دوچرخه‌سواری و ترن برقی را درنظر گرفته بودیم و می‌خواستیم کالسکه‌ها و ترن‌های برقی در کنار هم حرکت کنند و قرار بود این طرح به مدت ۴ سال به اجرا درآید، اما متاسفانه این موضوع در حد یک رویای ناممکن و دور از دسترس باقی ماند.

کالسکه‌ها در آب‌وآتش
تفریح درشکه‌سواری و استفاده از کالسکه برای مردم شمال تهران آنچنان هم که ادیب‌زاده می‌گوید، در حد رویایی غیرقابل دسترس نیست و آنها این روزها در پارک آب‌وآتش (که به نام حضرت ابراهیم نام‌گذاری شده است) در حاشیه بزرگراه مدرس، درشکه‌سواری را به سبک و سیاق میدان چهارباغ اصفهان تجربه می‌کنند و از این تفریح سنتی لذت می‌برند.
امیرمحمد صباحی‌موسوی، مدیر بخش طراحی شرکت نوسازی اراضی عباس‌آباد تهران (وابسته به شهرداری) دراین‌باره گفته است: درشکه‌ها و کالسکه‌های ما مدت‌هاست در بخش‌هایی از بوستان حضرت ابراهیم(ع) تا حد فاصل بوستان بنادر و کشتیرانی در حال حرکت هستند و بعد از تکمیل پل ابریشم یک (پلی که این روزها به رنگ بنفش عرض بزرگراه همت را از ۲ طرف به هم وصل می‌کند) به بوستان منظومه شمسی (که در آن بزرگترین ساعت تهران کار می‌کند) رسیده است و با عبور از باغ گل، بوستان نوروز را دور زده و برمی‌گردد.
وی خاطرنشان می‌کند: مسیر این کالسکه‌ها فعلا ۲/۷ کیلومتر است و کالسکه‌ها درحال حاضر ۲ نفره هستند و این روزها به علت گرم بودن هوا، کالسکه‌ها شب‌ها فعال هستند.

اسب‌های کوتوله
یکی از دست‌اندرکاران نیز درباره علت استفاده از اسب‌های قد کوتاه برای اجرای طرح کالسکه‌رانی در پارک آب‌وآتش گفته است: این اسب‌ها به اسبچه‌های خزری معروف هستند و استفاده از آنها قدمتی ۲ هزار ساله دارد، آنها دارای قد یک متر و ۵۰ و گاهی یک‌متر و ۲۰ سانتی‌مترند و شمایلی مینیاتوری دارند و تاکنون ۸ راس از آنها در مسیرهای یادشده مشغول به کار شده‌اند و به‌خوبی از پس این کار برمی‌آیند و دیدن آنها نیز برای مردم جالب است. او از استقبال خوب مردم از کالسکه‌سواری در این محدوده از پارک‌ها و فضای سبز اراضی عباس‌آباد صحبت به میان می‌آورد و اینکه گاهی اسب‌ها و کالسکه‌ها پاسخگوی مراجعه‌های شهروندان نیستند و خسته هم می‌شوند. او در ادامه می‌گوید: این استقبال، موضوع کالسکه‌رانی در این اراضی را به طور مستقل تبدیل به یک پروژه اختصاصی کرده است، به طوری که با احداث یک پل از محل پارک آب‌وآتش تا پارک طالقانی، کالسکه‌ها از فضای عرضی و بالای بزرگراه مدرس هم تردد می‌کنند و با حرکت کالسکه‌ها میان ۲ پارک، درواقع ۲ طرف دره‌ای که در آن بزرگراه مدرس در کف آن در جریان است، به هم وصل خواهد شد و کالسکه‌ها از آسمان این دره عبور می‌کنند که صحنه‌ای تماشایی است.

بهداشت اسب‌ها و کالسکه‌ها
یکی از دغدغه‌های مسئولان شهری در زمان تصویب طرح کالسکه‌سواری در تهران، مسائل بهداشتی اسب‌ها بود که با فعال شدن ۲ دامپزشک زبده در طرح یاد شده، این نگرانی تا حدود زیادی برطرف شده است. یکی از مسئولان شهرداری منطقه ۱۲ در این باره می‌گوید: مخزن ویژه‌ای در پشت اسب‌ها نصب شده تا از ریختن فضله اسب‌ها در مسیر جلوگیری شود و محل نگهداری اسب‌ها ـ که گوشیه‌ای از پارک آتش‌نشان در تقاطع خیابان امام خمینی (سپه) و خیام است ـ با رعایت تمامی موازین بهداشتی پیش‌بینی شده است. وی همچنین یادآور شده اسب‌ها هیچ‌گونه مشکل بهداشتی برای مردم ندارند و برای اجرای این طرح از درشکه‌رانان حرفه‌ای استفاده شده است. محمدی تاکید کرده است اسب‌ها شناسنامه بهداشتی دارند و طبق قراردادی که با اداره دامپزشکی تهران منعقد شده است، اسب‌ها با نظارت آنها حفظ و نگهداری شده و ۲ هفته یک‌بار نیز نعل آنها تعویض می‌شود.

مدیر بافت‌های قدیمی منطقه ۱۲ شهرداری تهران هم ضمن اشاره به استقبال خوب شهروندان از طرح کالسکه‌سواری گفته است: اگر در آینده مسیرهای دیگری از محدوده قدیمی این منطقه تبدیل به پیاده‌راه شوند، این طرح در آن مسیرها نیز اجرا خواهد شد. وی در همین حال می‌گوید: با تبدیل شدن خیابان ناصرخسرو به پیاده‌راه ممکن است، در مسیر اسب‌ها و کالسکه‌ها و نوع چرخش آنها تغییراتی ایجاد شود و تعداد اسب‌ها و کالسکه‌های همین محدوده فعلی نیز افزایش خواهد یافت. وی همچنین از اجرای این طرح در محل‌هایی چون خیابان صف یا همان «سپهسالار» معروف و نیز خیابان قدیمی «باغ‌ملی» خبر داده و می‌گوید: در این ۲ نقطه نیز فضاهای مناسب و تقاضای مردمی خوبی وجود دارد و به جذب گردشگری در این نقاط می‌افزاید. محمدی در گفت‌وگویی دیگر نیز به شهروندان اطمینان خاطر داده که اتفاق یا حادثه خاصی برای استفاده‌کنندگان از کالسکه‌ها رخ نخواهد داد. با این حال اسب‌ها و کالسکه‌ها، سورچی‌ها و شهروندان استفاده‌کننده از کالسکه‌ها موردحمایت بیمه هستند.

سوخت‌رسانی به اسب‌ها
محسن دانشی، یکی از مسئولان فعال در هماهنگی کالسکه‌ها و سورچی‌ها (با طنز و شوخی) از نبودن کارت سوخت اسب‌ها سخن به میان می‌آورد و در همین حال می‌گوید: در هر شرایط کاه سفید، یونجه، جو و آرد جو غذای همیشگی (یا همان سوخت) اسب‌ها هستند. او با اشاره به ضرب‌المثل معروف «اسبی که زیاد می‌دود جو خود را زیاد می‌کند» می‌گوید: میزان خوراک اسب‌ها بستگی به میزان کاری که در طول روز انجام می‌دهند، دارد. با این حال می‌توان گفت، جیره معمولی یک اسب ۵ کیلو کاه، ۵ کیلو یونجه، ۴ کیلو جو و ۳ کیلو آرد جو در یک وعده غذایی است و در ۲۴ ساعت باید ۴ وعده از این جیره استفاده کنند. این سورچی جوان همچنین یادآوری می‌کند، اسب‌ها به محض اینکه مسیر کوتاهی را می‌روند، به نفس می‌افتند و خیس عرق می‌شوند و به قول ما امروزی‌ها آمپرشان بالا می‌رود، به همین دلیل است که ما با دادن هویج، گرمک و هندوانه سعی داریم دمای بدن آنها را در هوای گرم تابستان متعال کنیم و در زمستان‌ها نیز با دادن تفاله چغندر، ذرت و جو پخته باید دمای بدن آنها را بالا ببریم تا در سرما دوام بیاورند.
سیدامیر سیدصالحی، یکی از سورچی‌های جوان که با وجود فعالیت در باشگاه سوارکاری عقیق کرج، خود را وارد این طرح مردمی کرده، می‌گوید: پژو جی‌ال‌ایکس مدل بالای خودم را کنار گذاشته‌ام و با داشتن مدرک فوق‌دیپلم تخصصی فقط به خاطر عشق به این کار و توسعه آن به عنوان یک فرهنگ قابل احیا به کار سورچی‌گری در این کالسکه مشغول شده‌ام.
وی گفته است: طبق اطلاعاتی که دارم، فقط در انگلیس یک کارخانه بزرگ دلیجان‌سازی فعال است که کارکنان آن ۸ هزار و ۵۰۰ نفر هستند و استفاده از دلیجان در فرهنگ مردم انگلیس کاری افتخارآمیز است و در کشورهایی چون مالزی خطوط ویژه کالسکه‌رانی در شهرها وجود دارد و در خیلی از کشورهای دنیا مسابقات ارابه‌رانی هر سال برگزار می‌شود، درحالی که ارابه و ارابه‌رانی را از فرهنگ و تمدن کهن ما ایرانی‌ها گرفته‌اند ولی امروز مردم ما اصلا نمی‌دانند ارابه و ارابه‌رانی چیست؟

منبع: صمت