خلأ«خودروهای اخراجی» پر نشد

به گزارش پدال نیوز؛ در این یک‌سال پراید ۳۸ تا ۴۰ میلیون تومانی کارخانه با قیمت حدود ۱۵۰ میلیون تومان در بازار به فروش رفته و پژو GLX نیز که قیمتی حول و حوش ۶۳ تا ۶۴ میلیون تومان داشت در حال حاضر بالای ۲۲۰ میلیون تومان قیمت دارد. این دو خودروی پرفروش و اقتصادی کشور در مرداد سال گذشته به واسطه پاس نکردن استانداردهای ۸۵گانه مدنظر سازمان ملی استاندارد از خط تولید خارج شدند. با این حال دو خودروساز بزرگ کشور وعده جبران تولید این دو محصول را با افزایش دیگر خودروهای موجود در سبد محصولاتی خود دادند، این در شرایطی است که با توجه به آمار تولید یک‌ساله به نظر می‌رسد این وعده چندان عملی نشده است.

اما دو خودروی پراید و پژو ۴۰۵ که سال‌ها به عنوان پرفروش‌ترین و اقتصادی‌ترین محصول خودروسازی کشور شناخته می‌شدند، مخالفان و موافقان زیادی را برای تداوم یا قطع تولید به دنبال خود داشت‌. به‌طوری که برخی خروج این دو محصول را تهدیدی بزرگ برای صنعت خودروی کشور می‌دانستند و برخی دیگر آن را فرصتی مهم برای اثبات توانایی خودروسازان داخلی یا تولید محصولات مشارکتی با‌کیفیت‌تر. به این‌ترتیب با تدارک خروج پراید و ۴۰۵ از خطوط تولید که با فشار سازمان ملی استاندارد و سازمان حفاظت از محیط زیست صورت گرفت، جایگزین‌های این خودرو به سوال بزرگی از سوی مشتریان محصولات داخلی تبدیل شد. این سوال از آن جهت قابل طرح بود که در بازار انحصاری خودرو به دلیل نبود رقابت هر خودرو در بازار جایگاه خود را دارد‌. به عنوان نمونه دو خودروی پراید و پژو متعلق به دو خودروساز بزرگ کشور بود و از لحاظ قیمت و تیراژ جایگزین دیگری نداشت بنابراین برای قشر خاصی از جامعه مهم بود که با خروج این دو خودرو، چه محصولاتی جایگزین خواهد شد‌.

اما در اواخر سال ۹۸ و اوایل سال ۹۹ که دو شرکت ایران خودرو و سایپا در تدارک خروج این خودروها از خط تولید بودند حرف و حدیث درباره محصولات جایگزین زیاد بود‌. در این بین آن دسته از افرادی که تولید نشدن محصولات مذکور را فرصتی مهم برای اثبات توانایی خودروسازان داخلی یا تولید محصولات مشارکتی با‌کیفیت‌تر می‌خواندند به بزرگنمایی برخی وعده‌های خودروسازان در این زمینه پرداختند. به‌طوری‌که برخی از خودروسازان تاکید داشتند جایگزین خودروهای خارج شده از خطوط تولید، محصولات خارجی با‌کیفیت خواهد بود. در این مورد تولید دو خودروی سوزوکی اسپلش و داتسون‌گو بر سر زبان‌ها افتاد، این در شرایطی است که برخی از رهام و پژو ۳۰۱ که هیچ سنخیتی با دو خودروی اخراجی خودروسازان نداشت، به عنوان جایگزین‌ها نام می‌بردند. در نهایت اما مدیران عامل دو خودروساز بزرگ کشور آب پاکی را روی دست مشتریان ریختند و اعلام کردند خودروهای حاضر در سبد محصولاتی خودروسازان جایگزین پراید و ۴۰۵ خواهند بود. با این اعلام نظر اما بسیاری از توجهات به سوی کارشناسان و دست اندرکارانی جلب شد که خروج این خودروها را تهدیدی بزرگ برای صنعت خودروی کشور می‌خواندند. تهدید از این لحاظ که به دلیل نبود جایگزین‌های مناسب قیمتی و تیراژی خودروسازی کشور، بازار خودرو با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو خواهد شد‌. هر چند این خودروها به دلیل عدم توانایی در پاس کردن استانداردهای ۸۵ گانه باید از خط تولید خارج می‌شدند اما عدم برنامه‌ریزی برای جایگزینی، بازار را با کمبود عرضه و همچنین عدم تامین خودرویی اقتصادی روبه‌رو کرد. آنچه مشخص است خودروسازان در کنار تعویق و عقب انداختن تاریخ خروج این خودروها که با اصرار مسوولان سازمان ملی استاندارد و سازمان حفاظت از محیط زیست روبه‌رو بود باید برنامه‌ریزی برای محصول جایگزین می‌کردند، این در شرایطی است که آنها در نهایت اعلام کردند خودروهای کنونی را جایگزین پراید و پژو ۴۰۵ خواهند کرد‌. حالا نیز آمار تولید محصولات جایگزین نشان می‌دهد این خودروها نتوانستند جای خودروهای اخراجی را پر کنند به همین دلیل بازار نیز با کمبود خودرو مواجه شده است‌. سال‌هاست که بازار کشور شاهد حذف و اضافه خودروهای تولیدی بوده است‌. بر این اساس تحریم و فشار سازمان‌های نظارتی دو دلیل اصلی خروج محصولات خودروسازان بوده‌اند. هر چند خودروسازان کشور در دوره تحریم اختیاری برای حذف خودروها نداشتند و بیشتر شرکای خارجی در این مورد تصمیم‌گیرنده بودند اما در خروج خودروهایی همچون پراید و ۴۰۵ خودروسازان خود دخیل بودند و با برنامه‌ریزی می‌توانستند از آثار سوء آن بکاهند‌. به این‌ترتیب خروج این دو خودرو با در نظر گرفتن مزایای آن بعد از یک‌سال، از یک سو بازار را با کمبود خودرو روبه‌رو کرده و از سوی دیگر محصولات جایگزین نیز قادر به جبران تولید این دو خودرو نبودند.
 جای خالی حذفی‌ها پر نشد

همان‌طور که عنوان شد، حذف پراید و پژو ۴۰۵ GLX از سبد محصولاتی دو خودروساز بزرگ کشور در شرایطی طی سال گذشته نهایی شد که بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت‌های خودروساز هنوز نتوانسته‌اند جای خالی این محصولات را در آمار تولید خود پر کنند.

پیش‌تر زمانی که صحبت از حذف محصولاتی مانند پژو ۴۰۵ GLX و پراید به میان می‌آمد خودروسازان صحبت از جایگزینی این محصولات با محصولات به روز و مونتاژی می‌کردند اما حذف خودروهای یادشده در دوران تحریم صنعت خودرو باعث شد محصولات جایگزین آنها، نه محصولات به روز مونتاژی بلکه خودروهای کنونی خودروسازان باشد. می‌توان گفت حذف پراید و پژو ۴۰۵ محصول جدیدی به سبد محصولاتی خودروسازان اضافه نکرد بلکه تنها تغییری در تیراژ سایر محصولات شرکت‌های خودروساز به وجود آورد.

بنابراین بعد از ناامیدی خودروسازان برای جایگزینی این خودروها با محصولات به روز طبق برنامه اعلامی از سوی ایران خودرو و سایپا جای خالی به کمک سایر محصولات حاضر در سبد محصولاتی این دو خودروساز پر شد.

ایران خودرو برای جایگزین کردن پژو ۴۰۵ GLX مدل SLX این خودرو و همچنین سمند و۲۰۶  را در نظر گرفت. اما سایپایی‌ها با توجه به نقش پررنگ پراید در آمار تولید خود سبد محصولاتی متنوع‌تری مانند خانواده تیبا، گروه S۲۰۰ (ساینا) و گروه Q۲۰۰ (کوئیک) را به عنوان جایگزین پراید در نظر گرفتند. بررسی اطلاعات ایران خودرو منتشر شده در سایت کدال سازمان بورس برای میزان موفقیت این خودروساز در جایگزینی پژو ۴۰۵ GLX با سایر محصولات با توجه به اینکه ایران خودرویی‌ها در سایت کدال وضعیت تولید محصولات خود را به صورت تفکیکی اظهار نمی‌کنند و برای محصولات تولیدی با برند پژو از گروه پژو و برای محصولات تولیدی با برند سمند از گروه سمند استفاده می‌کنند، از این رو بررسی وضعیت تولید محصولات جایگزین پژو ۴۰۵ GLX ممکن نیست. اما از آنجا که تولید پراید به صورت مستقل در صورت‌های مالی سایپا در سایت کدال سازمان بورس درج می‌شود می‌توانیم روند جایگزینی پراید را با سایر محصولات این خودروساز دنبال کنیم. خودروسازی سایپا در یک سال پایانی حذف پراید یعنی مرداد ۹۸ تا تیر ماه سال گذشته در مجموع نزدیک به ۴۵۴ هزار دستگاه خودرو شامل انواع پراید، تیبا، ساینا و کوئیک (خودروهای جایگزین) تولید کرده است.

از این تعداد سهم خانواده پراید (شامل پراید سواری و وانت) حدود ۲۷۲ هزار دستگاه بوده است. اما در سال حذف پراید یعنی از مرداد ۱۳۹۹ تا تیر ماه سال جاری در مجموع تولید حدود ۴۰۱ هزار دستگاه از محصولات حاضر در سبد محصولاتی خود شامل خانواده تیبا، گروه S۲۰۰ (ساینا)، گروه Q۲۰۰ (کوئیک) و پراید ۱۵۱ (وانت پراید) در این شرکت نهایی شده است. بنابراین بررسی آمارهای ارائه شده نشان می‌دهد خودروسازی سایپا با حذف سواری پراید طی یک سال گذشته به نسبت سال پیش از آن یک افت تولید ۱۲ درصدی را در تولید محصولات جایگزین به خود دیده است.

این میزان افت تولید نشان می‌دهد این خودروساز بعد از گذشت یک سال هنوز نتوانسته جای خالی پراید را در سبد محصولاتی خود به‌طور کامل پر کند و همچنان با افت تولید روبه‌رو است.

 
 چرا خودروها از خط تولید خارج می‌شوند؟

حذف محصولات تولیدی شرکت‌های خودروساز بین‌المللی و جایگزین کردن محصولات قدیمی با محصولات جدید روالی معمول در این شرکت‌ها است. اما مقایسه این روند حذف محصولات خودروسازان بین‌المللی با خودروسازان داخلی تفاوت‌هایی با هم دارد. آنچه خودروسازان بین‌المللی را به سمت حذف محصولات خود سوق می‌دهد می‌تواند یکی از این سه دلیل باشد. دلیل اول ارتقای استانداردهای خودرویی و عدم پاس کردن این استانداردها توسط محصولات تولیدی خودروسازان است.

به طور مثال مدل افسانه‌ای فورد کراون ویکتوریا که از سال ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۱ در بسیاری از سازمان‌های قانونی و ادارات پلیس آمریکا به‌کار گرفته شد، هنوز هم خاطرات بسیار خوبی را از خود به‌جای گذاشته است و به دلایل مختلف، یکی از محبوب‌ترین خودروهای پلیس آمریکا باقی مانده است؛ خودرویی که افراد در هر شرایطی می‌توانستند از آن استفاده کنند و به ندرت پایش به تعمیرگاه‌ها باز می‌شد. اما بالاخره زمان خداحافظی با این مدل نیز فرا رسید. اما چرا فورد این مدل را از رده خارج کرد؟ مقررات جدید دولتی برای نظارت بر آلایندگی خودروها سبب شد این خودروی با موتور هشت سیلندر از خط تولید خارج شود. البته این همه ماجرای حذف فورد کراون ویکتوریا نبود. یکی از دلایلی که فورد را مجاب کرد این محصول خود را از خط تولید خارج کند افت شدید فروش این خودرو و همچنین عقب افتادن آن از فناوری‌های روز بود.

بنابراین دلیل دوم حذف محصولات تولیدی شرکت‌های خودروساز را می‌توان کاهش استقبال مشتریان از محصولات حذف شده قلمداد کرد. خودروسازان بین‌المللی با رصد پیوسته بازار تلاش می‌کنند رگ خواب مشتریان خود را در دست داشته باشند. به محض اینکه محصولی با افت تقاضا روبه‌رو شود، خودروسازان تلاش می‌کنند ابتدا با ایجاد تغییراتی و ارائه فیس لیفت‌های جدید بار دیگر نظر مشتریان را به محصولاتی که اقبال خود را از دست داده‌اند، جلب کنند. اگر این تغییرات هم نتواند نظر مشتریان را نسبت به خرید خودروهای فیس لیفت شده تغییر دهد، خودروساز قید تولید آن مدل خودرو را زده و بعد از حذف، محصول جدیدی را به سبد محصولاتی خود اضافه می‌کند.

به طور مثال افزایش روزافزون محبوبیت کراس‌اوورها در ۶ سال اخیر موجب شد بسیاری از مدل‌های شاسی بلند بزرگ یا پیکاپ‌ها در برندهای مختلف خودروسازی از خط تولید خارج شوند. دلیل سوم در ارتباط با حذف یک محصول از سبد محصولاتی شرکت‌های خودروساز بین‌المللی به برنامه خودروسازها برای جایگزینی یک محصول قدیمی با یک محصول کاملا جدید مربوط می‌شود.

برای نمونه، شورولت بلیزر در نخستین دهه از سال ۲۰۰۰ از رده خارج شد تا مدل پیشرفته‌تر شورولت تریل‌بلیزر جایگزین آن شود. البته گاهی اوقات نیز یک خودروساز مدلی را از رده خارج کرده است اما در واقعیت تنها نام جدیدی برای آن انتخاب کرده است. برای مثال، خودروی اینفینیتی جی ۳۷ کوپه که اخیرا به «کیو ۶۰» تغییر نام داد. در این روش، تمامی جنبه‌های اصلی این مدل با نام قبلی ادامه یافته است اما اینفینیتی قصد داشت با تغییر نام، این مدل را با دیگر مدل‌های کیو ۵۰ و کیو ۷۰ در یک خانواده قرار دهد.  حال نگاهی به دلایل حذف خودرو از سبد محصولاتی شرکت‌های خودروساز داخلی بیندازیم. از آنجا که بازار خودروی کشور بازاری رقابتی نیست شرکت‌های خودروساز داخلی به راحتی حاضر نیستند تولید محصولات خود را متوقف کنند. آنچه شرکت‌های خودروساز داخلی را مجاب می‌کند با وجود نداشتن میل باطنی تولید خودرویی را متوقف کنند به ارتقای استانداردهای خودرویی مربوط می‌شود.  حذف پراید و پژو ۴۰۵ GLX را می‌توان به همین دلیل دانست. البته در گذشته محصولات دیگری نیز بودند که به این دلیل از خط تولید دو خودروساز بزرگ کشور و خودروسازان خصوصی حذف شدند. خودروهایی مانند خودروهای ۳۱۵ MVM سدان، ۵۵۰ MVM، تیگو ۵، سایپا ۱۳۱ و سایپا ۱۳۲ دوگانه‌سوز، سایپا ۱۴۱ بنزینی و دوگانه‌سوز، آریو ۱۵۰۰ سی‌سی، پژو پارس با موتور XUM، وانت تک‌کابین و دوکابین مزدا و کارا ۱۷۰۰ (بنزینی و دوگانه‌سوز)، آسا۵۰ BF، لیفان ۶۲۰، لیفان X۵۰، لیفان X۶۰، جک J۵ و هیوندایi۱۰ از جمله این خودروهای حذف شده محسوب می‌شوند.  البته در کنار بحث ارتقای استانداردها شرکت‌های خودروساز به دلیل چالش‌های تحریمی که با آن روبه‌رو هستند تولید محصولات مونتاژی خود را که از عمق داخلی‌سازی کمی برخوردار هستند، متوقف می‌کنند.