تهران نفس نمی کشد

با آغاز فصل سرما، پدیده وارونگی و آلودگی هوا بیش از دیگر ماه های سال، احساس می شود. در این شرایط میزان آلاینده ها در هوا به ویژه در کلان شهرها و مناطق صنعتی به اندازه ای است که گاه از مرز هشدار و ناسالم می گذرد و در وضعیت خطرناک قرار می گیرد.
چشم پوشی و بی توجهی به استانداردهای زیست محیطی در فرایند تولید کالا و فعالیت کارخانه ها و مراکز صنعتی، تولید خودرو با حجم بالای آلایندگی، نبود آمایش سرزمین در ساخت و سازهای شهری و... دلایلی است که کارشناسان محیط زیست برای آلودگی هوا معرفی می کنند اما به راستی چرا با وجود تدبیرهایی که مسوولان، کارشناسان و دوستداران محیط زیست برای مسایل این حوزه، به ویژه آلودگی هوا می اندیشند، میزان آلودگی در کشور روز به روز بیشتر و دستیابی به هدف های تعیین شده و نتایج مطلوب آنگونه که باید میسر نمی شود؟
با توجه به وخیم بودن وضعیت هوا در کلان شهرهای کشور به ویژه در تهران، با پرسش بالا به سراغ «اسماعیل کهرم» مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست و «رحمت اله حافظی» رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران رفتیم تا شاید پاسخِ چراهایمان را نزد آنان بیابیم.

**آلودگی هوا؛ چرا؟
آلودگی هوا مساله اصلی شهرهای تهران، اصفهان، اراک و ... است که به دلیل صنعتی بودن، حجم بالای جمعیت و به دنبال آن شمار زیاد وسایل نقلیه دودزا، بیشتر روزهای سال را با هوای ناسالم و آلوده سپری می کنند.
کهرم با بیان اینکه در آلودگی هوا مجموعه ای از عوامل نقش دارند به پژوهشگر ایرنا گفت: نمی توان یک عامل را برای آلودگی هوای کلان شهرها در ایران معرفی کرد زیرا در لندن، واشنگتن، سان فرانسیسکو و ... نیز وضعیت همین گونه است؛ یعنی اینکه عوامل مختلف برای آلایندگی هوا دست به دست هم داده اند. برخی عوامل طبیعی و برخی دست سازِ انسان است که شرایط و وضعیت نامطلوب و نامناسبی را ایجاد کرده اند.
او افزود: مسایل طبیعی و موقعیت جغرافیایی شهرها نیز در مساله آلودگی هوا نقش دارند چنانکه شهرهای بزرگی مانند تهران، مشهد و شیراز در فضایی قرار گرفته اند که کوه های اطراف مانع از جریان هوا در آن ها می شود. اگر در شرایطی دیگر، تعداد اتومبیل ها و موتورسیکلت ها سه برابر این زمان بود، وزش یک باد این آلودگی ها را با خود می برد و چنین مسایلی پیش نمی آمد.
مساله آلودگی هوا بیش از 2 دهه است که گریبانگیر کلان شهرهای ایران است. با وجود عمر به نسبت طولانی این معضل زیست محیطی، در کشور به بیان علت ها پرداخته می شود بدون آنکه برای برطرف ساختن آنان جدیتی خرج شود.
به گفته کهرم، اگر بگویند که چند عامل باعث آلودگی هوا در تهران شده است من معتقدم که برای شمردن آن ها تعداد انگشت های دست نیز کافی نیست و عوامل مختلفی دست به دست هم داده اند و این آلودگی را به وجود آورده اند. یکی اینکه سوخت هایی که در گذشته مصرف می کردیم در پتروشیمی تولید می شد و 50 درصد بنزن داشت که یک ترکیبی حلقوی معطر است و مقدار زیادی انرژی تولید می کند اما سرطان زا است. میزان بنزنی که در اروپا در بنزین به کار می رود حداکثر 2 تا سه درصد است. این در حالی است که در ایران به دلیل تحریم ها این مقدار به 50 درصد نیز می رسید. روزی 22 میلیون لیتر بنزین کم می آوردیم از این رو تولید بنزین را به پتروشیمی ها سپردیم. هر چند امروز مساله بنزین حل شده اما آلودگی همچنان باقی است.

*** خودروهای بدون صافی و تشدید آلودگی
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست در بیان علت های آلودگی هوا در تهران تصریح کرد: یکی از عوامل آلودگی در پایتخت مسیر وزش باد است که اغلب از غرب به شرق است. ما با ساخت و سازها و برج سازی ها در این مسیر مانع حرکت باد و ماندگاری آلاینده ها شده ایم. از دیگر سو ما جنگل ها و باغ هایی ها را که در این مسیر بود، از بین بردیم و جنگل آهن ساختیم که این امر نیز عاملی موثر درتداوم آلودگی هوا است.
کهرم در ادامه، آمد و شد 2 میلیون و 800 هزار خودرو و موتورسیکلت در شهر تهران را یادآور شد و افزود: 30 درصد از صنایع کشور نیز در اطراف تهران قرار دارد که همه این عوامل دست به دست هم داده اند و در کلان شهر تهران و دیگر کلان شهرهای کشور موجب آلودگی هوا شده اند.
عوامل یاد شده را سال ها است که کارشناسان محیط زیست یادآور می شوند و نسبت به بر طرف ساختن آن پیوسته هشدار می دهند اما همچنان کمیت در تولید بر کیفیت غلبه دارد، گرایش مردم برای استفاده از خودروهای شخصی بیشتر می شود، سیستم حمل و نقل عمومی از کمبود اعتبار و فرسودگی ناوگان خود رنج می برد، درختانِ بیشتری قطع می شود و ساخت و سازها ادامه دارد و برج ها بر کوه ها از کوه ها بر افراشته تر می شود و ... چرا؟
در همین پیوند حافظی با اشاره به اینکه شاخص آلودگی هوای این روزهای تهران در 6 ایستگاه بالاتر از عدد 150 است، به ایرنا گفت: سلامت مردم را باید جدی گرفت و نباید با آن بازی کرد. اقدام های موثری در این زمینه صورت نمی گیرد و با این رویه نباید انتظار داشت که آلودگی هوا کاهش یابد.

***چه باید کرد؟
کارشناسان راهکارهای بسیاری برای کاهش آلودگی هوا ارایه می دهند اما چرا هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده ایم خود همچنان مساله است.
در همین پیوند حافظی اظهار کرد: با توجه به وضعیت کنونی چند سوال مهم مطرح می شود؛ نخست اینکه چرا طرح «ال.ای.زد» (LEZ) با هدف ممنوعیت تردد خودروهای فرسوده اجرایی نمی شود.
به باور کارشناسان، در طرح ال ای زد، خودروها با دریافت برگه معاینه فنی می توانند در سطح شهر تردد کنند. در صورت اجرای این طرح فقط 10 درصد خودروها از چرخه ترافیکی بیرون می روند که پیامد آن، بر طرف شدن نیمی از آلودگی هوای تهران خواهد بود.
رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهرتهران در ادامه افزود: بنابر مصوبه هیات وزیران در سال 1392، خودروهای دیزلی باید به فیلتر دوده مجهز شوند. این در حالی است که نزدیک به 10 هزار کامیون حمل بار در سطح شهر تهران بر خلاف مصوبه یاد شده بدون فیلتر دوده تردد می کنند.
کهرم در پاسخ به این پرسش که چه راهکارهایی برای مساله آلودگی هوا پیشنهاد می کنید؟ گفت: افزایش فضای سبز و گسترش وسایل نقلیه عمومی و مترو 2 شیوه و راهکار موثر برای مساله آلودگی هوا در تهران است. ما باید کاری کنیم که خطوط مترو به همه جای شهر کشیده شود و مردم مجبور نباشند برای رفت و آمد از خودرو شخصی استفاده کنند. از سوی دیگر ساخت و سازها و توسعه شهری را باید با آمایش سرزمین و هماهنگ با استانداردهای زیست محیطی در راستای توسعه پایدار هدایت کنیم.
کوتاه سخن آنکه ناکارآمدی مدیریتی و جزیره ای عمل کردن دستگاه ها و سازمان های مسوول در زمینه آلودگی هوا نیز خود بر این چالش اضافه شده و دردناک تر این است که سیاستگذاری ها و برنامه ریزی ها نیز به صورت بخشی، ناهماهنگ و ناموزون همچنان ادامه دارد. در این فضا همه به جای آنکه در پی علاج واقعی مشکل باشند با مقصر ساختن دیگری و فرافکنی، صورت مساله را پاک می کنند.
مساله دیگری که شاید در فرایند آلودگی هوا فراموش شده باشد، بی مسوولیتی و بی تفاوتی برخی شهروندان نسبت به محیط زیست شهری و خلاء فرهنگ سازی استفاده از وسایل نقلیه عمومی است. نمود این مساله تردد شمار بالایی از خودروهای تک سرنشین در خیابان های شهر است؛ جایی که مردم بی تفاوت به مشکلاتی که خود در ایجاد آن نقش دارند، درباره محیط زیست و آلودگی زیبا سخن می گویند، شکایت می کنند و به دنبال مقصر می گردند اما شاید لحظه ای به این فکر نمی کنند که خود نیز در ایجاد این وضعیت مقصرند.