معمای ورود «خودرو» به بورس

به گزارش پدال نیوز به نقل از دنیای اقتصاد : در شرایطی که دولت همچنان زیر بار لغو قیمت‌گذاری دستوری خودروهای داخلی نمی‌رود، مدتی است پیشنهاد عرضه خودرو در بورس کالا مطرح شده است. مدافعان این طرح معتقدند با عرضه خودرو در بورس کالا، فروش خودروسازان شفاف‌تر و کشف قیمت نیز انجام خواهد شد. پیشنهاد عرضه خودرو در بورس کالا اما این پرسش مهم را ایجاد کرده که آیا این روش می‌تواند در مقایسه روش فعلی (قیمت‌گذاری دستوری توسط شورای رقابت) نتایج بهتری را برای تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان در پی داشته باشد. در حال حاضر شورای رقابت با در نظر گرفتن معیارهایی مانند بهره‌وری و کیفیت و همچنین بررسی اسناد و مدارک مربوط به هزینه تولید خودروسازان، نسبت به تعیین قیمت آنها اقدام می‌کند. بنابراین روش فعلی قیمت‌گذاری با وجود همه انتقادها و ایرادهای وارد به آن، از منظر اینکه قید و بندهایی بابت افزایش قیمت (به دلخواه خودروسازان) دارد، برای بخشی از متقاضیان (چه مصرف‌کنندگان واقعی و چه دلالان) مطلوب است، هرچند از آن به‌عنوان سیاستی خسارت بار یاد می‌شود.

 در چنین شرایطی اگر قرار بر عرضه خودرو به بورس کالا باشد، این پرسش پیش می‌آید که تکلیف قید و بندهای کمی و کیفی (آنچه شورای رقابت لحاظ می‌کند) چه خواهد شد. در پاسخ به این پرسش، موافقان ورود خودرو به بورس کالا معتقدند در پس این اتفاق، ورودی نقدینگی خودروسازان افزایش می‌یابد و این موضوع می‌تواند روی کیفیت خودروها نیز اثر مثبتی بگذارد. به گفته آنها، ورود خودرو به بورس کالا از ناحیه مسائل کیفی، ضرری را متوجه مشتریان نخواهد کرد.

سال‌هاست دولت با سرکوب قیمت قصد دارد بازار خودرو را کنترل کند و این موضوع آن طور که خودروسازان می‌گویند، هم روی کیفیت اثر منفی داشته و هم تولید را در مقاطعی نزولی کرده است. در این دوران گاهی شورای رقابت افسار تعیین قیمت‌ها را در دست گرفته و گاهی نیز وزارت صنعت، معدن و تجارت و زیرمجموعه‌هایش. در حال حاضر نیز شورای رقابت عنان نرخ‌گذاری را در دست دارد و اگرچه هر سه ماه یک‌بار قیمت‌ها را بازنگری می‌کند، با این حال خودروسازان معتقدند قیمت‌گذاری یا باید کاملا آزاد یا به حاشیه بازار سپرده شود. این در حالی است که دولت به هیچ عنوان زیر بار آزادسازی قیمت خودرو نمی‌رود و حتی قائل به فرمول «حاشیه بازار» هم نیست. هرچند هدف دولت از قیمت‌گذاری دستوری، کنترل بازار خودرو است، با این حال این بازار التهابات زیادی را به خود دیده و هم اکنون نیز با رشد قیمت مواجه است. شرایط به شکلی است که نه خودروسازان از عملکرد شورای رقابت و فرمول فعلی قیمت‌گذاری رضایت دارند و نه مشتریان. این وسط اما سود هنگفتی از ناحیه اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودروها که ریشه در نرخ‌گذاری دستوری دارد، به جیب دلالان و واسطه‌گران می‌رود. خودروسازان و بسیاری از کارشناسان در این سال‌ها خیلی سعی کردند دولت را بابت لغو قیمت‌گذاری دستوری قانع کنند، با این حال موفق نشدند. از همین رو حالا که بازار سرمایه حسابی داغ شده، خودروسازان و برخی کارشناسان معتقدند عرضه خودرو در بورس می‌تواند روش بهتری در مقایسه با نرخ‌گذاری دستوری از سوی شورای رقابت باشد. به اعتقاد آنها، مشکل اصلی در بازار خودرو دو نرخی بودن است، حال آنکه اگر خودرو وارد بورس کالا شود، با شفافیت قیمتی مواجه خواهیم بود. از آن‌سو اما برخی کارشناسان نیز معتقدند عرضه خودرو در بورس تنها به کشف قیمت می‌انجامد و نفعی نه برای خودروسازان خواهد داشت و نه برای مشتریان. به اعتقاد آنها، در حالت خوشبینانه، بورسی شدن «خودرو» شاید به نفع خودروساز تمام شود، اما کلاهی از این نمد نصیب مشتریان نخواهد شد. موافقان و مخالفان عرضه خودرو در بورس کالا اما بر سر یک موضوع اتفاق نظر دارند و آن، کشف قیمت یا تک نرخی شدن خودروهای داخلی است. یکی از مشکلات اصلی بازار خودرو در حال حاضر به دو نرخی بودن مربوط می‌شود، موضوعی که رانتی گسترده را به نفع دلالان و واسطه‌گران ایجاد کرده است. از همین رو چه آنها که موافق عرضه خودرو در بورس کالا هستند و چه مخالفان، معتقدند از پس این اتفاق، کشف قیمت انجام خواهد شد، بنابراین دیگر با خودروهای دو نرخی مواجه نخواهیم بود.
  رهایی بازار خودرو از دو نرخی

تقریبا دو ماه و نیم پیش بود که خبر رسید پیشنهاد عرضه خودرو در بورس کالا به رئیس‌جمهوری ارائه شده است. آن طور که احمد نعمت بخش دبیر انجمن خودروسازان ایران اعلام کرد، «در صحبت‌های مطرح شده با رئیس‌جمهوری، انجمن پیشنهاد داده که با توجه به حمایت دولت از بازار سرمایه، بهتر است تدابیری اتخاذ شود تا خودروسازان هم به بورس کالا ورود و خودروهای تولید داخل را در این بورس عرضه کنند.» وی با بیان اینکه دو راه بیشتر را نمی‌توان برای ساماندهی کامل بازار خودرو در پیش گرفت، تاکید کرد یا باید قیمت‌گذاری دستوری حذف و فروش خودرو در حاشیه بازار انجام شود، یا ظرفیت بورس کالا برای عرضه خودرو مورد استفاده قرار گیرد. نعمت‌بخش با تاکید بر اینکه خودروسازان از آمادگی کامل برای عرضه محصولات خود در بورس کالا برخوردارند، تاکید داشت عرضه خودرو در بورس کالا رانت دو نرخی بودن قیمت خودرو را از بین می‌برد و باعث ایجاد شفافیت در بازار خواهد شد. ورود خودرو به بورس کالا اما اگرچه سازوکار خاصی نیاز ندارد، اما مستلزم آن است که شورای رقابت از قیمت‌گذاری خودرو کنار برود. یکی از فعالان بازار سرمایه که نخواست نامش فاش شود، در این مورد به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: چند سال پیش نیز ورود خودرو به بورس کالا پیشنهاد شد و حتی کار تا مراحلی نیز پیش رفت، اما خودروسازان چندان تمایلی به آن نشان ندادند. وی با بیان اینکه حضور در بورس نیازمند شفافیت است، می‌افزاید: خودروسازان حتی در دور نخست حضور شورای رقابت در قیمت‌گذاری نیز می‌توانستند آن دسته از محصولات‌شان را که مشمول قیمت‌گذاری نبود، در بورس عرضه کنند، اما احتمالا از شفافیت آن هراس داشته‌اند. این کارشناس تاکید می‌کند: حالا نیز برای عرضه خودرو در بورس کالا دیر نشده، البته مشروط بر آنکه شورای رقابت از قیمت‌گذاری کنار گذاشته شود. وی در مورد اثرات مثبت عرضه خودرو در بورس کالا می‌گوید: نکته اول اینجاست که کشف قیمت صورت می‌گیرد و دوم اینکه شفافیت فروش بالا می‌رود. این کارشناس می‌افزاید: با ورود به بورس، دیگر بهانه‌های معمول خودروسازان در فروش قابل قبول نیست. وی با بیان اینکه تک‌نرخی شدن خودروهای داخلی اصلی‌ترین اثر عرضه خودرو در بورس کالا است، تاکید می‌کند: البته دولت نباید در روند عرضه خودرو به بورس دخالت کند و مثلا این گونه نباشد که خودروها با نرخ‌های دستوری روانه بورس شوند. این کارشناس در نهایت می‌گوید: با تک نرخی شدن خودروها، حداقل اتفاق ممکن این است که دیگر سود هنگفت ناشی از اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودروها به جیب دلالان و واسطه‌گران نخواهد رفت و تولیدکننده‌ها از آن منتفع خواهند شد. وی اما در پاسخ به این پرسش که عرضه خودرو در بورس کالا منجر به کاهش قیمت خواهد شد، می‌گوید: قیمت خودرو منوط به مسائلی مانند عرضه، تورم انتظاری و شرایط کلی اقتصاد کشور است و ممکن است با عرضه به بورس حتی شاهد افزایش قیمت نیز باشیم، منتها حداقل ماجرا این است که مسائلی مانند قیمت‌گذاری دستوری و قرعه‌کشی و رانت جمع خواهد شد؛ این را هم نباید فراموش کرد که با انتفاع خودروسازان از عرضه محصولات‌شان به بورس (عبور از قیمت‌گذاری دستوری)، نقدینگی آنها افزایش می‌یابد و این موضوع می‌تواند به رشد تولید و عرضه و در نهایت کاهش یا ثبات قیمت منجر شود.
  مشتری نفعی نمی‌برد

اما عرضه خودرو به بورس کالا مخالفانی نیز دارد، مخالفانی که معتقدند این اتفاق به کاهش قیمت منجر نخواهد شد. در این مورد، حسن کریمی سنجری کارشناس خودرو به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: در حالت کلی، بهره‌مندی شرکت‌های خودروساز از بازار سرمایه برای دستیابی به نقدینگی پایدار و نیز عرضه بسامان خودرو به بازار از اهمیت بالایی برخوردار است. وی با بیان اینکه در شرایط تعادل بازار، خودروسازان می‌توانند با عرضه محصولات به بازار سرمایه، حجم قابل توجهی نقدینگی‌ کسب کنند، می‌افزاید: با عرضه خودروهای تازه‌تولید به بورس، ریسک ارزان‌فروشی خودروسازان در عرضه‌های اولیه نیز کاهش می‌یابد، زیرا خودروسازان همواره زیان‌های هنگفتی از نرخ‌گذاری اولیه خودروهای جدید متحمل شده‌اند.کریمی سنجری اما معتقد است در حال حاضر به دلیل شکاف قابل توجه بین تولید و تقاضا، شرایط لازم برای عرضه خودروهای داخلی در بورس مهیا نیست، می‌گوید: تحریم و حذف بسیاری از خودروهای مونتاژی از سبد تولید خودروسازان، رقابت را کاهش داده، ضمن آنکه با توجه به شرایط اقتصادی کشور، خودرو در حال حاضر به کالایی برای حفظ ارزش پول تبدیل شده است. وی ادامه می‌دهد: در واقع افت تولید خودرو در کشور و ممنوعیت واردات از یک سو و عطش بیش از حد برای خرید خودرو از سوی دیگر، سبب بر هم خوردن تعادل در مکانیزم عرضه و تقاضای این کالا در بازار شده و در حال حاضر سنگینی کفه تقاضا، افسار قیمت خودرو را در بازار پاره کرده است.

این کارشناس تاکید می‌کند: در چنین شرایطی عرضه خودرو در بازار سرمایه و از طریق بورس کالا، تنها ممکن است قیمت آن را به نفع شرکت‌های خودروساز اصلاح کند، هرچند این موضوع نیز منوط به آن است که دولت تصمیم بگیرد خودرو با مکانیزم بورس کشف قیمت شود. به گفته کریمی، در غیر این صورت و اگر دولت بر ورود خودرو به بورس با قیمت دستوری اصرار داشته باشد، خودروسازان نیز نفعی از این ماجرا نخواهند برد. نکته دیگری که این کارشناس بر آن تاکید می‌کند، عدم تعادل عرضه و تقاضا در بازار خودرو است. ازآنجاکه این موضوع سبب رشد قیمت می‌شود، کریمی معتقد است با عرضه خودرو به بورس و وقتی هنوز عرضه با تقاضا نمی‌خواند، باز هم رشد قیمت رخ خواهد داد، بنابراین مشتری نفعی نخواهد برد. وی می‌گوید: وقتی عرضه در مقایسه با تقاضا محدود است، قیمت خودرو در بورس کالا افزایش می‌یابد و چون ذات بورس در این است که اصولا محدودیتی برای خرید وجود نداشته باشد، سرمایه‌گذاری برای خرید خودرو به‌صورت سبدی، بسیار سودآور خواهد بود بنابراین مصرف‌کننده واقعی باز هم متضرر خواهد شد. وی با در نظر گرفتن این فرض که دولت تصمیم بگیرد شرایط حال حاضر خرید خودرو را برای عرضه خودرو به بورس کالا نیز در نظر بگیرد، می‌گوید: در این شرایط به نظر می‌رسد تنها کارکرد بورس کالا برای بازار خودرو کشف قیمت از طریق مکانیزم عرضه و تقاضا باشد. کریمی تاکید می‌کند: یکی از کارکردهای توسعه نمایندگی‌های فروش خودروسازها در سراسر کشور آسان‌سازی فروش خودرو به مشتری است، بنابراین سخت‌تر کردن شرایط خرید خودرو سبب می‌شود حرفه‌ای‌ها راحت‌تر نسبت به خرید با قیمت‌های پایین‌تر اقدام کنند و نبض بازار را به دست بگیرند. وی در نهایت با بیان اینکه نمی‌توان قضاوت کاملا دقیق و درستی درباره عرضه خودرو در بورس کالا داشت، می‌گوید: در کل اگر قرار باشد فروش خودرو با همه محدودیت‌های فعلی (قیمت‌گذاری دستوری، شرایط شرکت در فروش خودروسازان و...) به بورس منتقل شود، هیچ یک از انتظارات از جمله کنترل بازار، کاهش قیمت و توزیع عادلانه خودرو در بورس کالا محقق نخواهد شد.