کره جنوبی چگونه ماشین ساز شد؟

به گزارش پدال نیوز به نقل از تسنیم ، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «صنعت ماشین سازی کره ‏جنوبی؛ حرکت از جامعه‏ سنتی به سوی جامعه مدرن » به بررسی اقدامات دولت کره جنوبی در حمایت از صنعت ماشین سازی و احصای تجربیات موفق آن برای تدوین بسته های حمایتی از صنعت ماشین سازی کشور پرداخت.

براساس این گزارش صنعت ماشین سازی کره جنوبی در حال حاضر رتبه ششم در تولید، رتبه ششم در مصرف و رتبه هفتم در ارزش صادرات را در سطح جهان دارد. پیشروی همزمان در تولید و مصرف ماشین آلات، نشان از توسعه همزمان ماشین سازی و سایر صنایعی است که تولید در آنها با استفاده از ماشین آلات صورت می‌گیرد.

یکی از شاخصهای بااهمیت و اثرگذار یک صنعت در اقتصاد کشورها میزان اشتغالزایی آن صنعت است. از این منظر، حدود 320 هزار نفر در ساخت و تولید ماشین آلات در کشور کره جنوبی اشتغال دارند. این میزان 11 درصد کل اشتغال صنعت ساخت و تولید بوده و از این حیث در سال 2014 حوزه ماشین سازی در رتبه دوم اشتغالزایی در صنعت ساخت و تولید کره جنوبی قرار گرفته که نسبت به سال 1970، حدود 6 برابر شده است. صنعت ماشین آلات عمومی در کره جنوبی در دهه 2000 نرخ رشدی بالاتر از متوسط و بیشترین نرخ رشد را در صنعت ساخت و تولید داشته است.

*سیاستهای توسعه ای دولت کره جنوبی برای صنعت ماشین سازی

دولت کره جنوبی در راستای تقویت و ارتقای صنعت ماشین سازی در این کشور در طول دوره های مختلف، متناسب با میزان بلوغ این صنعت، قوانین متعددی را تصویب و اجرا کرده است. این قوانین و سیاست ها اثرگذاری قابل توجهی در توسعه صنعت ماشین سازی کشور کره جنوبی داشته اند .همچنین پس از توسعه صنعتی و ارتقای توانمندیهای تولید و کیفیت از اواسط دهه 1990، دولت در راستای تقویت نوآوری و رقابت‌پذیری صنعت ماشین سازی، حمایت از برنامه های تحقیق و توسعه و نوآوری را آغاز کرد.

بررسی تجربه کشور کره جنوبی، نشان دهنده نکات قابل توجهی برای بهره برداری است. با مطالعه تاریخچه صنعت ماشین سازی در این کشور و مرور سیاستهای توسعه ای دولت آن، میتوان دریافت که در طول سه دوره متفاوت نوزادی، کودکی و جوانی و خودپایداری، دولت کره متناسب با شرایط مختلف برخورد متفاوتی داشته است. در زمان‌هایی مستقیماً وارد شده و حمایت هایی را اعمال کرد. در حالی که در موقعیت هایی نیز با زمینه سازی و کمک به ایجاد نهادها و تفویض برخی اختیارات به آنها، به طور غیرمستقیم به تقویت این صنعت پرداخته است. همچنین دولت کره جنوبی در عین اصالت دادن به بخش خصوصی و قدرتمندسازی شرکتهای خصوصی خوشه ای و گروه های کسب وکار صنعتی، منابع خصوصی را برای پیش بردن سیاستها و تحقق توسعه صنعتی ،مورد استفاده قرار داد .

ازجمله نهادهای واسط مؤثر بر رشد و توسعه ماشین سازی کره جنوبی، می توان به انجمن صنعت ماشین سازی ،تعاونی مالی ماشین سازی، مرکز تبادل و حراج ماشین آلات، مؤسسه آموزش فناوری، مؤسسه تحقیقات و بازرسی ماشین آلات کره، انجمن تحقیقات فناوری ماشین سازی، بنیاد ارتقای مشترک صنعت ماشین سازی، انجمن صنعت تجهیزات کارخانه ای کره جنوبی، اشاره کرد که در توسعه این رشته صنعت، نقش بسزایی داشته اند.

ابزارهای قانونی و برنامه های توسعه فناوری، از دیگر سیاست های توسعه ای دولت کره جنوبی برای رشد صنعت ماشین سازی بوده است. از جمله این قوانین می توان به قانون ارتقای صنعت ماشین سازی، بیانیه ارتقای صنایع سنگین، سیاست های ارتقای بومی سازی نظیر سیاست متنوع سازی منابع وارداتی و قانون ویژه ارتقای مواد و قطعات اشاره کرد. دولت همچنین در زمینه ارتقای توسعه فناورانه در صنعت کالاهای سرمایه ای نیز نقش داشت و علاوه بر ایجاد مؤسسه های پژوهشی مانند مؤسسه مواد و ماشین سازی کره جنوبی و مؤسسه پیشرفته علم و فناوری کره، وامهای بلندمدت کم بهره و امتیازات مالی به فعالیت های تحقیق و توسعه شرکتهای فعال در صنعت کالاهای سرمایه ای و ماشین سازی اعطا کرد.

به هر روی، بعد از جنگ دو کره، دولت کره دریافته بود که در مراحل ابتدایی توسعه، حمایت گسترده تری مورد نیاز است، زیرا وابستگی صنعت به کالاهای سرمایه ای وارداتی بیشتر بوده و کیفیت تولیدات داخل پایین بود و دولت در صادرات و واردات مدیریتی محتاطانه، محاسبه گر و برنامه ریزی شده پیش گرفت.

به طور خلاصه باید گفت که توجه ویژه دولت کره جنوبی به صنعت ماشین سازی و نقاط اثرگذار آن و پیوستگی سیاست های متنوع در طول زمان ،شاه کلید موفقیت این کشور در توسعه صنعت ماشین سازی بوده است. برنامه ریزی و سیاستگذاری در کره جنوبی طی زمان، برمبنای یک منطق پیوسته و همراه با ارزیابی مستمر نتایج بوده است و با تغییرات سیاسی ،تغییری در برنامه های توسعه صنعتی رخ نداده است. محدودیتهای اعمال شده، مزایای اعطا شده، منابع تخصیص داده شده تا دستیابی به نتیجه مورد نظر ادامه یافته و پس از محقق شدن نتیجه قوانین و مزیتها و معافیت ها لغو و منقضی می گردد. این موضوع، مؤید هوشمندی در فرایند سیاستگذاری در کره جنوبی است که لازم است برای الگوبرداری مورد توجه قرار گیرد.

* درس آموخته های صنعت ماشین سازی کره جنوبی برای ایران

1-توسعه صنعت ماشین سازی در کشور نیازمند تبدیل آن به یک اولویت صنعتی دارای برنامه، متولی و بودجه است.

این یک قاعده کلی است که هیچ صنعتی در هیچ کشوری قادر به تبدیل شدن به یک بخش تأثیرگذار در اقتصاد آن کشور نخواهد بود، مگر اینکه آن صنعت به عنوان یک اولویت ملی نزد سیاستگذاران آن کشور شناخته شود؛ یعنی برای آن، متولی و برنامه مشخص با زمانبندی و بودجه مناسب تعیین شود.

یکی از شواهد نشان دهنده توجه یک کشور به یک حوزه صنعتی خاص مانند ماشین سازی، تعداد قوانین تصویب شده و تنوع ابزارهای سیاستی توسعه داده شده برای حمایت از توسعه آن حوزه صنعتی است. در کره جنوبی، از سال 1960 تا سال 2001، شِش قانون و برنامه در راستای حمایت از صنعت ماشین سازی، طراحی و اجرا شده است. نکته مهم و قابل توجه دیگر در این زمینه، پیوستگی این قوانین و رعایت یک سیرِ منطقی در اصلاح و بهبود آنهاست. معمولاً تمدید یک قانون حمایتی و یا تکمیل آن با قوانین جدید، درنتیجه بازخوردگیری از اجرای نسخه های قبلی و جمع آوری اطلاعات حاصل از اجرای آنهاست. مصوبات مقطعی، بدون ریشه و غیرمتکی بر داده هایِ واقعیِ میدانی نمی تواند موجب رشد یک بخش صنعتی در کشور شود. همچنین داشتن متولیِ دارای تشخیص درست و انگیزه کافی از الزامات موفقیت برنامه های ملی برای توسعه صنعت ماشین سازی است. البته لزوماً این نهاد متولی یک سازمان دولتی نیست. بلکه در کره جنوبی، یک انجمن صنعتی این وظیفه را برعهده دارد.

  2-توسعه صنعت ماشین سازی نیازمند ایجاد و تکمیل زنجیره های ارزش به ویژه در رابطه با صنایع بزرگ است.

یکی از فرصتهای مورد توجه کشورها برای توسعه صنعت ماشین سازی، استفاده از صنایع بزرگ به عنوان پیشران توسعه است. در کره جنوبی، گروههای کسب وکار بزرگ )چائوبلها ( همانند دووسان و کیا، هم در داخل خود شرکتهای ماشین ساز را ایجاد کرده اند و هم به عنوان بازار بزرگ برای این شرکت ها عمل کرده اند .

3- توسعه صنعت ماشین سازی نیازمند تدوین و اجرای برنامه ها و به کارگیری ابزارهایی برای تأمین مالی تسهیل شده، کاهش هزینه های تولید و تحریک تقاضاست.

از آنجا که در اغلب کشورها بیشترین تعداد شرکتها از نوع شرکتهای کوچک و متوسط هستند، تأمین مالی و نقدینگی یکی از دغدغه های آنهاست. همه ابزارهای مالیِ به کار گرفته شده از نوع ابزارهای مالی مستقیم برای حمایت از خود شرکتهای سازنده نیستند؛ بلکه بخش مهمی از آنها از نوع ابزارهای مالی یا قانونی مربوط به تحریک تقاضای بازار ماشین آلات صنعتی هستند. همچنین یکی از نکاتی که در اغلب کشورها دیده می شود، توجه سیاستگذاران به کاهش هزینه های تولید شرکتهای سازنده ماشین آلات با هدف حفظ رقابت پذیری بین المللی آنهاست .در ادامه، به چند ابزار تأمین مالی در این زمینه اشاره می شود.

  4-توسعه صنعت ماشین سازی نیازمند مدیریت هوشمند واردات کالاهای سرمایه ای و قطعات و اجزای وابسته است .

کره جنوبی در دوره ای قوانینی را برای ایجاد محدودیت در مورد واردات ماشین آلاتی که در کره جنوبی تولید می شدند، وضع کرد و در دورهای دیگر، با کم کردن محدودیتهای وارداتی به توسعه این صنعت کمک کرد .

  5-توسعه صنعت ماشین سازی نیازمند حمایت از صادرات و حضور شرکت های داخلی در زنجیره های ارزش بین المللی است.

تجربه کشورهای پیشرو نشان می دهد در حوزه های فناوری برتر به ویژه صنعت ماشین سازی پیشرفته، توسعه پایدار، بدون وصل شدن به بازارهای بین المللی میسر نیست. برخی از ابزارها و مشوقهای استفاده شده در کره جنوبی ،در حوزه صادرات عبارت است از: ارائه وامهای بلندمدت ارزان به صادرکنندگان، ضمانت وامهای بانکی صادرکنندگان کالاهای سرمایه ای توسط دولت، ایجاد نهادهای فعال با شعبه های مستقر در بازارهای صادراتی مانند شرکت توسعه تجارت کره جنوبی و ایجاد صندوق بیمه صادرات کره جنوبی.

6-دولتها برای توسعه صنعت ماشین سازی از بُعُد فناوری، از تحقیق و توسعه و همچنین انتشار فناوریهای توسعهیافته حمایت کرده اند.

کشورهای پیشرو در صنعت ماشین سازی، تحقیق و توسعه با هدف توسعه فناوری های کلیدی را عامل مهم رقابت پذیریِ شرکتهای تولیدکننده دانسته و ابزارهای متنوعی را برای کمک به شرکتها در این زمینه طراحی و پیاده سازی کرده اند .

حمایت از همکاری پنج شرکت بزرگ از جمله دوو، کیا و دووسان برای ایجاد یک مؤسسه تحقیق و توسعه مشترک و ایجاد مؤسسه مواد و ماشین سازی کره جنوبی، ازجمله اقدامات دولت کره در این زمینه است.

7-  در کشورهای مورد مطالعه، دولتها نسبت به ارتقای استاندارد و کیفیت ماشین آلات تولیدی در آن کشور حساس بوده و برای ارتقای برند ملی برنامه داشته اند.

یکی از نکات قابل توجه در کشورهای پیشرو، حساسیت آنها نسبت به حفظ اعتبار برند ملیِ خود و ارتقای جایگاه آن در سطح بین المللی بوده است. برند ملی یک دارایی ملی است که ساختن آن گاهی به چند دهه تلاش مداوم یک ملت برای ارتقای کیفیت محصولات خود نیاز دارد ،چیزی که متأسفانه در ایران متولی ندارد .

در کره جنوبی، مؤسسه مرجع تحقیقات و بازرسی کره جنوبی  یک عامل سوم مستقل برای بازرسی و صدور تأییدیه های لازم برای ماشین آلات براساس استانداردهای مرتبط است. همچنین انجمن صنعت ماشین سازی کره جنوبی مسئول بررسی قابلیت ساخت داخل ماشین آلات است.

  8-کشورهای پیشرو در صنعت ماشین سازی، از ظرفیت نهادهای واسط غیردولتی برای ساماندهی این صنعت استفاده کرده اند.

انجمن صنعت ماشین سازی کره جنوبی اغلب وظایف تسهیل گری و تنظیم گری در حوزه صنعت ماشین سازی از قبیل: تنظیم مقررات، توسعه فناوری، برگزاری نمایشگاهها، همایشهای صنعت، تربیت نیروی انسانی، تضمین کیفیت و خدمات پس از فروش را به عهده دارد. این انجمن در طول زمان نهادهای تخصصی مختلفی را در زیرمجموعه خود ایجاد کرده و ساختار چند لایه و پیچیده ای پیدا کرده است .

تعیین تعرفه واردات ماشین آلات شرکتها براساس نظر این انجمن انجام می شود و انجمن در تصمیمات خود منافع شرکتهای تولیدکننده داخلی را در نظر می گیرد. تأیید عدم ساخت داخل ماشین آلات هم برعهده انجمن است. پشتیبانی از برندسازی ماشین سازان کره ای و حمایت از حضور شرکتهای کره ای در نمایشگاه های خارجی نیز توسط این انجمن انجام می‌شود. این نشان می دهد که ظرفیت های بالایی در بخش غیردولتی برای پذیرش مسئولیت های بزرگ و تخصصی وجود دارد. البته پیاده سازی چنین روشی در ایران نیاز به ملاحظاتی دارد، اما به نظر می رسد با مراقبت و طراحی درست می توان از ظرفیت نهادهای واسط غیردولتی برای توسعه صنعت ماشین سازی استفاده کرد.