پنج کاربری زمین بزرگ تهران

200 هکتار از کل عرصه 270 هکتاری زمین پادگان قلعه‌مرغی در حال حاضر تحت مالکیت رسمی شهرداری تهران قرار دارد و بر اساس طرح مصوب شهرداری، مقرر شده ضمن لغو پیشنهادهای اولیه مبنی‌بر ساخت‌وساز مسکونی روی این زمین، مجموعه‌ای از کاربری‌هایی که در شرایط فعلی امکان ایجاد آنها در سایر مناطق پایتخت تقریبا غیرممکن است، تعریف و عملیاتی شود. رویکرد تعیین شده برای این زمین، اجرای پروژه‌های محله‌ای، منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای، ملی و فراملی است که به شکل کاربری‌هایی همچون «کمپ هتل‌های مجهز، فضاهای شهری انحصاری و بی‌سابقه، بزرگ‌ترین تالار شهر، دهکده سلامت و همچنین مراکز اداری و خدماتی» ساخته خواهد شد. حدود سه سال پیش، بعد از توافق شهرداری با ستاد کل نیروهای مسلح برای اجرای اولین فاز قانون انتقال پادگان‌ها از تهران در پادگان قلعه‌مرغی، 70 هکتار از کل عرصه آزاد شده ناشی از انتقال این پادگان، به «بوستان ولایت» تبدیل شد اما حدود 70 درصد مابقی زمین تاکنون بلاتکلیف مانده بود. پیش‌تر طرح «کلید به کلید» در قالب ساخت مسکن و انتقال مالکان بافت فرسوده به این محدوده و آزادسازی بافت برای نوسازی از جانب مسوولان بخش مسکن در دولت قبل به شهرداری پیشنهاد شد و در کنار آن، طرح اجرای فضای سبز در کل عرصه مطرح شد اما اشکالات فنی- شهری در هر دو طرح، باعث شد جمع‌بندی‌ها بر کاربری ترکیبی غیرمسکونی متمرکز شود.

مهم‌ترین رویکرد تعیین شده برای بزرگ‌ترین زمین خام موجود در تهران، با توجه به موقعیت ویژه این زمین -که در کمترین فاصله شهری با دو فرودگاه پایتخت قرار دارد و رینگ بزرگراهی اطراف آن، اتصال به سایر نقاط شهر را تسهیل کرده است- تدارک یک مجموعه کوچک شهری برای اقامت چند روزه هیات‌های خارجی و همچنین گردشگران است به طوری که پروژه‌های آماده اجرا در زمین پادگان قلعه‌مرغی، بعد از بهره‌برداری، نیاز میهمانان داخلی و خارجی شهر تهران به خروج از این محدوده برای هر نوع خدمات شهری را تامین کند. قطعه 200 هکتاری معادل 3 درصد کل محدوده شهری پایتخت است و در مقایسه با مساحت برخی از مناطق 22گانه که کمتر از 1000 هکتار وسعت دارند، ظرفیت بکر قابل توجهی برای توسعه شهر تهران به حساب می‌آید. مشاور عالی شهردار تهران و مجری این طرح معتقد است: از آنجا که شهر تهران به لحاظ پیش‌نیازهای زیرساختی برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی در دوره پساتحریم، با کمبودهایی از جمله «ساختمان‌های اداری» روبه‌رو است،‌ پروژه‌های طراحی شده برای این زمین، می‌تواند پاسخگو باشد.

طراحی باغ شهر ولایت با الهام از میدان‌امام اصفهان

پس از بهره‌برداری از فاز نخست بوستان ولایت به مساحت 70 هکتار، در خرداد ماه سال 90 زمین‌های باقی مانده پادگان تخلیه شده قلعه مرغی بلاتکلیف ماند تا زمانی که اعضای شورای شهر تهران در دوره چهارم در تیرماه سال 93 در بازدیدی از این بوستان از بایر ماندن حدود 70 درصد این زمین‌ها انتقاد کرده و خواستار تعیین تکلیف آن شدند. برای ساماندهی زمین‌های باقی مانده از آزادسازی پادگان قلعه‌مرغی، در شهرداری تهران اتاق فکری شکل گرفت و با الهام از معماری میدان امام اصفهان پروژه باغ شهر ولایت طراحی شد. همچنین سند کامل و 6 دانگ این زمین‌ها به شهرداری تهران منتقل شد تا ساماندهی بزرگ‌ترین زمین خام تهران وارد فاز عملیاتی شود.

مازیار حسینی مشاور عالی شهردار تهران با بیان اینکه نگاه به این زمین‌ها، نگاهی ویژه است و باید کارکردی محلی، منطقه‏ای، ملی و فراملی داشته باشد گفت: از این رو در طراحی پروژه‌های این زمین باید 4 فاکتور در نظر گرفته شود. نخست آنکه مدیریت شهری باید در طراحی‌های خود مردم جنوب شهر و شهروندانی را که در مجاورت این پروژه زندگی می‌کنند در نظر بگیرد. از سوی دیگر باید در اجرای پروژه‌‌های این منطقه این موضوع در نظر گرفته شود که برای یک دویستم مساحت شهر تهران (270هکتار) تصمیم‌گیری می‌کنیم و پروژه‌ها باید بر اساس نیاز و شأن تهران به‌عنوان پایتخت تعریف شود. از طرف دیگر، تقریبا بیشتر مردم ایران به نوعی با تهران به عنوان پایتخت در تماس هستند، بنابراین کارکردی در سطح ملی نیز برای پروژ‌ه‌ها باید در نظر گرفته شود. همچنین طراحان باغ شهر ولایت، پروژه‌هایی را که قرار است در این زمین‌ها اجرایی شود به گونه‌ای طراحی کرده‌اند که امکان رقابت با پروژه‌های کشورهای غرب آسیا را داشته باشد، بنابراین یک نگاه فراملی هم در طراحی‌ها در نظر گرفته شد.

وی با اشاره به هویت تاریخی پادگان قلعه مرغی گفت: پادگان قلعه مرغی نخستین فرودگاه کشور بوده و اولین هواپیمایی که در آسمان تهران به پرواز درآمده در این نقطه فرود آمده است. مرحوم مصدق برای ملی‏ شدن صنعت نفت و رفتن به دادگاه لاهه، از این فرودگاه استفاده کرده است. آشیانه‏هایی از ۱۰۰سال پیش آنجا باقی مانده که یک جنبه میراثی و تاریخی برای کشور دارد. برج مراقبت پرواز برای این منطقه یک نماد است. اما زمین‌های بایر که در محوطه فرودگاه وجود دارد با ایجاد گرد و غبار مشکلاتی را برای ساکنان مجاور بوستان ایجاد کرده است. شهرداری تهران برای ساماندهی این زمین‌ها 3 راه حل را پیش رو داشت که مدیریت شهری راه سوم را برای ساماندهی این زمین‌ها اجرایی خواهد کرد. راه نخست تبدیل تمامی 300 هکتار به فضای سبز بود که به اعتقاد حسینی با تبدیل این 300 هکتار به فضای سبز این مکان به فضای بی‌دفاع شهری تبدیل می‌شد و بافت اجتماعی حاشیه آن را از بین می‌برد.

راه دوم که زمانی هم در دستور کار شهرداری بود، ساخت‌وسازهای مسکونی در بخشی از این زمین‌ها بود که می‌توانست برای شهرداری درآمدزایی نیز داشته باشد. راه سوم که رویکردی چند مولفه‌ای است طراحی این زمین با الهام از فضای معماری میدان امام در اصفهان است. میدانی که در آن هم ارگ حکومتی (عمارت عالی‏قاپو) وجود دارد و در مقابل آن، مسجد شیخ لطف‏الله و هم بازار که زندگی مردم در آن جریان دارد. یعنی تمام مولفه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در این طراحی دیده شده است. در این طراحی‌ها 85 درصد زمین‌ها به فضای سبز تبدیل خواهد شد و 15 درصد آن به ساخت پروژه‌هایی اختصاص دارد که امکان احداث آن در هیچ نقطه شهر وجود ندارد. در پهنه جنوبی این زمین قرار است ساختمانی احداث شود که مرکزمطالعات فرهنگی مبتنی بردین باشد. این بنا در نزدیک‌ترین نقطه به بافت مسکونی قرار دارد و می‌تواند کارکردی محلی نیز داشته باشد. مشاور شهردار تهران ادامه داد: در نقطه مقابل تالار شهر را طراحی کرده‌ایم. درحال حاضر یکی از مشکلاتی که شهر تهران دارد، کمبود فضاهایی است که چندهزار نفر را کنارهم جمع کند. در حال حاضر بزرگ‌ترین مرکز تجمع شهروندان برای برگزاری مراسم تالار وزارت کشور است که مشکلات خاص خود را دارد.

سالن اجلاس نیز به‌دلیل موقعیت نامناسب برای برگزاری یک اجلاس مهم مانند اجلاس سران کشورهای گازی مجبور شدند مدارس سه منطقه را تعطیل و محدودیت‌های ترافیکی ایجاد کنند. این در حالی است که بوستان ولایت به دو فرودگاه مهرآباد و امام (ره) نزدیک است و زمانی که بوستان ولایت، در حال احداث بود دور این زمین یک رینگ ایجاد شد که ترافیک این محدوده را از ترافیک بزرگراه‏جدا می‌کند. قطب سومی که در این زمین‌ها به آن توجه شده ومشاور عالی شهر دار تهران به آن اشاره کرد «بازار» است. او توضیح داد: بازار یکی از مکان‌هایی است که می‏تواند باعث رونق شود، چرا که به صورت سنتی مردم برای تفریح و خرید به بازار علاقه دارند. بازار در تبریز و اصفهان محور است. البته بازار، به این معنی نیست که بازار تبریز، اصفهان یا تهران را دوباره آنجا کپی کنیم بلکه باید معماری اسلامی در بازار جدید تهران شکل بگیرد. به گفته مشاور عالی شهردار تهران در کشور ایران سنتی به نام سنت معماری ایرانی-اسلامی داریم. به این مفهوم که از یکسو باید مردم و اقلیم خود را بشناسیم و از سوی دیگر به دانش روز مهندسی هم مسلط باشیم و هر اثری را با این سه مولفه طراحی کنیم، اثر سنتی می‌شود. طراحی میدان نقش جهان نشان می‌دهد که طراحان آن، مردم منطقه را می‌شناختند و با اقلیم منطقه هم آشنا بودند. البته مدیریت شهری پایتخت قصد ندارد معماری نقش جهان را دوباره تکرار کند، هیچ کاری را نباید در تاریخ تکرار کرد. اما می‌توانیم عالی‏قاپو را فهم کنیم و با زبان ۱۳۹۴، با پیشرفت‏هایی که در دانش و تکنولوژی شده، فضایی جدید طراحی کنیم.

به گفته حسینی قرار است پادگان قلعه مرغی به باغ شهر ولایت تبدیل شود. بخش چهارم این زمین‌ها به ایجاد فضاهای خدماتی اختصاص دارد که قرار است دهکده سلامت در این فضا ایجاد شود. رکن اصلی دهکده سلامت بیمارستان است. تفاهم‏نامه نیز برای اجرایی شدن آن بین سه دستگاه امضا شده است. شعاری که برای باغشهر ولایت داریم فضای بی‏رقیب شهری است. یعنی اگر پروژه‌ای را در نقطه‌ای دیگری می‏توانیم انجام دهیم، در این زمین‌ها انجام نخواهیم داد. این بیمارستان، یک بیمارستان معمولی نیست. بیمارستانی است که در آن از آخرین تکنولوژی‏های روز دنیا و آخرین کاربردهایی که پزشکی هسته‏ای برای سلامت و درمان دارد، بهره ببریم. و اگر این پروژه اجرایی شود جزو ۴ تا ۵ کشور اول دنیا در این حوزه خواهیم شد. امیدواریم تا قبل از پایان امسال کلنگ آغاز عملیات این پروژه توسط رئیس‏جمهوری زده شود. در حال حاضر جانمایی پروژه و نقشه‏برداری را شروع کرده‌ایم. با وجودی که متوسط زمان ساخت بیمارستان در کشور ما 15 سال است تلاش می‌کنیم آن را حدود 4 سال به اتمام برسانیم که رکورد شکنی قابل ملاحظه‌ای است.

دهکده سلامت فقط به بیمارستان هسته‌ای ختم نمی‌شود. این مجموعه به هتل در سطوح مختلف نیاز دارد. هتل ۵ستاره، ۴ ستاره، ۳ ستاره و مهمانسراهای مختلف که بتوانیم به مردم مختلفی که به آنجا می‏آیند در سطح خودشان سرویس دهیم. اگر هیاتی از خارج وارد کشور می‌شود نیازی نباشد از باغ‏شهر ولایت خارج شوند و به تمام نیازهایشان در این محدوده پاسخ داده شود. در رابطه با فضای سبز شرق زمین‌ها، نیز کار علمی با دانشگاه تربیت مدرس شروع شده است که اگر قرار است، این زمین‌ها تبدیل به فضای سبز شود به چه صورت باشد و از چه گونه‌هایی استفاده شود که در برابر خشکسالی مقاوم باشد. یکی از طراحی‌ها برای فضای سبز بوستان ولایت کاشت انواع گونه‌های گیاهی است به‌طور مثال اگر مردم زمان رویش لاله‌ها به جاده چالوس و گچسر می‌روند، در همین نقطه باغ لاله طراحی شود یا انواع گونه‌های درختی را بتوانند در باغ‌های مختلفی که ایجاد می‌شود، مشاهده کنند.

مشاور عالی شهردار تهران با تاکید بر اینکه شهرداری قصد ندارد برخلاف مصوبات و مقررات بالا دستی پروژه‌ای را در بوستان ولایت آغار کند گفت: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران ماموریت دارد که مصوبات قانونی این موضوع را پیگیری کند. قرار نیست هیچ اتفاقی خارج از مقررات و ضوابط قانونی بیفتد. امیدوارم نهادهایی که باید این طرح‌ها را مصوب کنند سرعت بیشتری به روند کارها دهند تا مشکلی در برابر این پروژه که نیاز مردم تهران است ایجاد نشود. اگر مسوولان در شورای شهر تهران و شورای‌عالی شهرسازی در جریان طرح‌ها قرار بگیرند که کم و بیش در جریان هستند با آن مخالفتی نکنند. مشاور عالی شهردار تهران به کمبود ساخت و سازهای اداری در سال‌های اخیر در تهران اشاره کرد و گفت: در حال حاضر در شهر تهران در زمینه ساختمان‌هایی که یک شرکت بزرگ بتواند در آن مستقر شود کمبود وجود دارد. این در حالی است که در این سال‌ها بیشترین توجه مدیریت شهری ساخت‌وساز‌های مسکونی بوده است و در حال حاضر یک خلأ جدی در مورد ساخت‌وساز اداری داریم.

اگر امروز زمینی پیدا شود و بخواهند آن را بسازند، حداقل ۳ سال بعد آماده می‏شود. مکان‌هایی که در حال حاضر استفاده اداری می‌شود مناسب کاربری اداری نیست. به طور مثال خیابان آفریقا مناسب ساختمان‌های اداری نیست، به همین دلیل در بیشتر مواقع بار ترافیکی بالایی دارد. به گزارش دنیای اقتصاد ، در مقابل منطقه ۶، منطقه‏ای است که برای کار اداری پتانسیل دارد. در خیابان‌های اصلی که از قدیم بوده‏اند، می‏تواند ساختمان‌های خوبی ساخته شود، ولی اگر امروز تصمیم بگیرید برای ساخت بافت اداری 5 تا 6 سال دیگر نتیجه می‌گیرید. ما دردوران پسابرجام، در این حوزه عقب هستیم. درحالی‌که باید 3 الی 4سال پیش برای امروز آماده می‌شدیم. ما پاسخ به این نیاز را هم در این زمین‌ها پیش‌بینی کرده‌ایم. در باغ شهر ولایت مدیریت شهری مکان‌هایی را طراحی کرده که نیاز امروز و آینده شهر است و اگر هر چه زودتر آن را اجرایی نکنیم در آینده دچار مشکل خواهیم شد.