برندگان و بازندگان سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین چه کسانی هستند؟

به گزارش تابناک ، در سال ۱۳۹۴ بود که قیمت هر لیتر بنزین به هزار تومان افزایش یافت و تک نرخی شد. با تک نرخی اعلام شدن قیمت بنزین عملاً نقش کارت‌های سوخت در فرآیند سوخت گیری رفته رفته کمرنگ‌تر شد و حذف کارت‌های سوخت کلید خورد. حذفی که موافقان و مخالفانی را به همراه داشت. موافقان معتقد بودند که با تک نرخی شدن بنزین دیگر نیازی به استفاده از کارت‌های سوخت نیست و باید این کارت‌ها حذف شوند، اما مخالفان معتقد بودند که حذف کارت‌های سوخت علاوه بر اینکه باعث از بین رفتن شفافیت و قاچاق بیشتر بنزین خواهد شد، موجب بازگشت مصرف بی رویه بنزین در آینده نیز می­گردد. به هر صورت، نهایتا شورای نگهبان نیز رای به ماندن کارت‌های سوخت داد، اما همان گونه که عنوان شد با تک نرخی شدن بنزین استفاده از این کارت‌ها به شدت کاهش یافت.

بعد از گذشت چند ماه از حذف کارت‌های سوخت از چرخه مصرف سوخت، میزان مصرف بنزین رفته رفته افزایش یافت. آمار‌ها نشان می‌دادند در حالی که در سال ۱۳۹۴ میزان مصرف بنزین روزانه ۷۱ میلیون لیتر بود این میزان در سال ۱۳۹۵ به ۷۴.۷ میلیون لیتر در روز رسید. مقایسه مصرف روزانه بنزین در سال ۱۳۹۵ با سال‌های قبل از ۱۳۹۴ نشان می‌داد که مصرف روزانه بنزین رشد قابل توجهی داشته است.

در سال گذشته و در ادامه روند صعودی مصرف روزانه بنزین، میزان مصرف روزانه به ۹۵.۸ میلیون لیتر رسید که رقمی باور نکردنی بود و مقایسه آمار مصرف بنزین با سال ۱۳۹۶ خبر از رشد ۱۳ درصدی می‌داد. بررسی‌ها نشان می‌داد که کاهش ارزش پول ملی در مقابل دلار، قاچاق بنزین به کشور‌های همسایه را توجیه پذیرتر از گذشته نموده بود. قاچاقی که گفته می‌شد میزان آن روزانه به ۴۰ میلیون لیتر رسیده بود.

در نمودار زیر تفاوت قیمت هر لیتر بنزین در ایران و کشور‌های همسایه را قبل از اعلام نرخ‌های جدید بنزین ملاحظه می‌کنید. به عنوان نمونه تفاوت قیمت هر لیتر بنزین در ایران و ترکیه ۱۵ هزار و ۶۰۵ تومان می‌باشد.

قاچاق بنزین باعث می‌شد تا یارانه‌ای که بابت بنزین از جیب دولت برای ایرانیان خارج می‌شد به مصرف شهروندان کشور‌های همسایه برسد. آمار‌ها نشان می‌دهد میزان یارانه پرداختی روزانه بابت بنزین ۲۱ میلیون دلار می‌باشد.

همچنین گزارش‌های ارائه شده در زمینه پرداخت یارانه‌های پنهان نشان می‌داد که «میزان یارانه‌های پنهان پرداخت شده» توسط دولت در بودجه ۱۳۹۸ بالغ بر ۶۴۹ هزار میلیارد تومان بوده که بیش از ۹۲ درصد این مبلغ یعنی حدود ۶۰۰ هزار میلیارد تومان از آن مربوط به حامل‌های انرژی شامل فرآورده‌های نفتی، گاز طبیعی و برق است.

همچنین نتایج این گزارش‌ها نشان می‌داد که عمده یارانه‌های پنهان مستقیم به خانوار‌های پردرآمد می‌رسید که برای نمونه، از مجموع ۱۲۳ هزار میلیارد تومان یارانه پنهان بنزین، حدود ۱۱ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک پایین (کم درآمد) و حدود ۶۷ هزار میلیارد تومان سهم سه دهک بالا (پردرآمد) بود. یعنی سه دهک بالا حدود ۶ برابر بیشتر از سه دهک پایین از یارانه‌های بنزین نفع می‌بردند.

افزایش میزان مصرف و قاچاق بنزین از یک سو و ناعادلانه بودن توزیع یارانه‌های پنهان از جمله یارانه پنهان بنزین از سوی دیگر باعث شد تا در سال ۱۳۹۷، مسئولین به فکر بازگرداندن دوباره کارت‌های سوخت به چرخه سوخت گیری بیفتند و زمزمه‌های آن از زمستان سال گذشته آغاز شد.

در اردیبهشت ماه سال جاری بود که خبر‌هایی مبنی بر آغاز سهمیه بندی بنزین و افزایش قیمت آن مطرح شد که این خبر‌ها از سوی مسئولین تکذیب شد.

سرانجام دولت از آغازین دقایق بامداد مورخه ۲۴ آبان ماه ۱۳۹۸ رسماً موضوع افزایش قیمت بنزین و سهمیه بندی آن را کلید زد.

شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در همین رابطه طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد که بر اساس مصوبه شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا از ساعت صفر بامداد ۲۴ آبان سهمیه بندی بنزین برای همه وسایل نقلیه بنزین سوز به شرح زیر خواهد بود: قیمت بنزین معمولی سهمیه‌ای هر لیتر ۱۵۰۰ تومان، قیمت بنزین معمولی غیرسهمیه‌ای هر لیتر ۳ هزار تومان و قیمت بنزین سوپر هر لیتر ۳۵۰۰ تومان.

بعد از اعلام این خبر، پرسش‌هایی پیرامون اجرای طرح سهمیه بندی و افزایش قیمت مطرح شد که در ادامه به مطرح نمودن این سوالات و پاسخ به آن‌ها خواهیم پرداخت.

در پاسخ به پرسش اول، باید گفت که همان گونه که در اطلاعیه شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران آمده بود این تصمیم در بالاترین سطح ممکن یعنی توسط شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا گرفته شد. همچنین این موضوع در تبصره ۱۴ قانون بودجه ۹۸ که به تصویب مجلس رسیده بود، مطرح شده بود. در این تبصره موضوع افزایش قیمت حامل‌های انرژی و منابع ناشی از این افزایش و نحوه هزینه کرد آن دیده شده است که طبیعتاً بنزین نیز جزء این حامل‌های انرژی محسوب می‌شود.  در این تبصره آمده است: "بالغ بر ۱۴۰ هزار میلیارد تومان منابع ناشی از افزایش قیمت حامل‌های انرژی مصوب شده که بخشی از مصارف آن برای کمک نقدی و غیرنقدی قشر‌های آسیب پذیر و تحت پوشش نهاد‌های حمایتی در نظر گرفته شده است".

در پاسخ به پرسش دوم باید گفت: مطابق با صحبت‌های بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت و محمدباقر نوبخت رئیس سازمان برنامه و بودجه میزان درآمد‌های دولت از محل این افزایش قیمت حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان می‌باشد که تماماً قرار است به شکل یارانه به ۱۸ تا ۱۹ میلیون خانوار ایرانی اختصاص یابد. همچنین نوبخت در گفتگوی ویژه خبری گفت: ٣ تا ۴ هزار میلیارد نیز برای صادرات پیش بینی کرده ایم.

مطابق با گفته رئیس سازمان برنامه و بودجه، میزان پرداخت به خانوار‌های تک نفره ۵۵ هزار تومان، دو نفره ۱۰۳ هزار تومان، سه نفره ۱۳۸ هزار تومان، چهار نفره ۱۷۲ هزار تومان و پنج نفره و بیشتر ۲۰۵ هزار تومان خواهد بود که اولین مرحله واریز این طرح حمایت معیشتی حداکثر تا ده روز آینده انجام خواهد شد.

قبل از پاسخ به این پرسش باید گفت که برخلاف دفعات گذشته که قیمت گازوئیل هم به همراه قیمت بنزین افزایش می‌یافت، این بار قیمت گازوئیل افزایش نیافته است و از آنجا که عمدتاً حمل و نقل‌های جاده‌ای به گازوئیل مربوط می‌باشد بنابراین این افزایش قیمت بنزین نباید تاثیر آنچنانی بر افزایش قیمت کالا‌ها و خدمات و نرخ تورم داشته باشد. البته این عدم تاثیر آنچنانی، به معنای صفر بودن تاثیر این افزایش قیمت بنزین بر نرخ تورم نیست چرا که مطابق یادداشت رئیس کل بانک مرکزی میزان افزایش نرخ تورم حدود ۴ درصد خواهد بود. عبدالناصر همتی اعلام کرد: محاسبات اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهد که تاثیر افزایش امروز قیمت بنزین در تورم، در حدود ۴ واحد درصد در سال خواهد بود. شاید این افزایش نرخ تورم تنها نکته منفی این طرح باشد.

 

دکتر سید حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی در گفتگو با خبرنگار تابناک اقتصادی گفت: هر چند که در شرایط حساس امروز دفاع از افزایش قیمت بنزین و حامل های انرژی کار بسیار سختی است اما اگر بخواهیم در فضای علمی این موضوع افزایش قیمت بنزین را مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم باید بگویم که این تصمیم دارای برندگان و بازندگانی بود. وی افزود: بازندگان این افزایش قیمت بنزین عبارت بودند از اقشار مرفه و صاحبان چند خودرو، قاچاقچیان سوخت، واردکنندگان کالای قاچاق از محل ارز حاصل از قاچاق سوخت، اقشار متوسط جامعه که به دلیل شغلی که دارند نیازمند بنزینی بیش از 60 لیتر در ماه می باشند و عموم جامعه به علت افزایش نرخ تورم سالانه به میزان 4 درصد.

حسینی ادامه داد: برندگان این تصمیم هم سه دسته اند: دسته اول اقشار محروم جامعه که فاقد خودرو هستند و از محل این افزایش قیمت، یارانه اضافه دریافت خواهند کرد، دسته دوم مردم، شهرداری ها و سازمان محیط زیست به علت کاهش ترافیک، بهبود محیط زیست و آلودگی هوا، دسته سوم دولت به دلیل کاهش شدت مصرف انرژی در کشور و عدم نیاز به سرمایه گذاری برای ایجاد پالایشگاه جدید و همچنین کسب درآمد 45 هزار میلیارد تومانی از طریق صادرات مازاد بنزین روزانه که میزان آن 30 میلیون لیتر می باشد.

این کارشناس حوزه انرژی در انتهای صحبت های خود گفت: ضمنا ما در مسیر اصلاح ساختار غلط اقتصاد کشور که برمبنای پرداخت یارانه بنا شده باید اقدام کنیم وهمزمان با اجرای طرح جامع مالیاتی، بهبود فضای کسب و کار، کاهش هزینه های دولت وکنترل بودجه نهادهای غیر موثر در تولید ناخالص ملی، تشدید اقدامات دیپلماتیک وکاهش مرحله ای تعهدات برجامی از این بحران عبور کنیم.