کدام بانکداری بهتر است؟

گفتنی است با وجود ریسک بالاتر در بانکداری سایه ای همچنان جذابیت بالایی جهت استفاده از تسهیلات بانکداری سایه ای برای سرمایه گذاران وجود دارد.

بانکداری سایه ای با تغییر در ساختار دارایی ها و بدهی ها در ترازنامه و مدل های کسب و کار، دسترسی آسان به اعتبارات را برای سرمایه گذاران فراهم می کند و با وجود راه های مختلف برای مهیا ساختن اعتبارات، رقابت پذیری و کارایی بالا در فعالیت های مالی بانکداری سایه ای به چشم می خورد.

قوانین و مقررات نظارتی بانک مرکزی بر بانک ها انعطاف پذیری را در ساختار ترازنامه بانک ها از بین می برد و با کاهش ریسک های مالی در بانک ها منجر به کاهش سرمایه گذاری و فعالیت های بانکی می شود.

بنابراین شرایط مناسبی برای فعالیت های کاری بانکداری سایه ای  که بانک ها وارد نمی شوند، ایجاد شده است. بانکداری سایه ای به حمایت بانک ها برای تامین نقدینگی خود نیاز دارد و بانک ها نیز به تامین وجوه بانکداری سایه ای نیازمندند.

مهشید شاهچرا پژوهشگر حوزه بانک در گفت و گو با خبرگزاری خبرآنلاین اظهار داشت: «هیات ثبات مالی تعریف جامع جدیدی از بانکداری سایه ای ارائه کرده است. بر اساس این تعریف واسطه گری مالی شامل تمامی فعالیت های مالی خارج از شبکه بانکی است. بانکداری سایه ای مجموعه هایی از واسطه های مالی غیربانکی نظیر صندوق های سرمایه گذاری، موسسات رهنی، صندوق های سرمایه گذاری مشترک، صندوق های مشترک بازار پولی و صندوق پوشش ریسک  و شرکت های لیزینگ  است. »

این کارشناس بانکی ادامه داد: «در بانکداری سایه ای محصولاتی نظیر اوراق بهادار با پشتوانه دارایی، وام های وکالتی، تولیدات مدیریت ثروت، سرمایه گذاری ساختار یافته و غیره وجود دارد. برای اندازه گیری بانکداری سایه ای معیارهای مختلفی ارائه شده است. برخی از این معیارها مانند تعاریف بانکداری سایه ای بر اساس فعالیت، نهاد یا نهاد و فعالیت بیان شده اند. برای اندازه گیری بانکداری سایه ای می توان از جریان وجوه در موسسات مالی غیربانکی استفاده کرد. در این معیار اندازه گیری، اطلاعات آماری از جریان وجوه دارایی های مالی موسسات مالی غیربانکی مورد ارزیابی قرار می گیرد. »

وی در توضیح معیارهای اندازه گیری هیات ثبات مالی گفت: «معیار اندازه گیری دیگری که توسط هیات ثبات مالی ارائه شده، استفاده از  جریان وجوه و حساب های بخشی در بانکداری سایه ای با تأکید بر نوع فعالیت های بانکداری سایه ای است و معیار سوم با در نظر گرفتن نوع فعالیت و نهاد، بر اساس بدهی های غیراصلی صورت می پذیرد. این معیار در مطالعات اخیر هیات ثبات مالی به عنوان معیار اندازه گیری بانکداری سایه ای معرفی شده که در اصل همان وجوه تامین مالی واسطه گران مالی سنتی است و شامل بدهی های غیراصلی بانک ها و سایر موسسات مالی می شود. معیارهای جریان وجوه و بدهی های غیراصلی صندوق های غیر از صندوق های مشترک بازار پولی را در نظر نگرفته اند و این در حالی است که معیار هیات ثبات مالی این صندوق ها را نیز شامل می شود.»

شاهچرا با اشاره به نوع فعالیت صندوق های سرمایه گذاری در بانکداری سایه ای اظهار داشت: «صندوق های مشترک بازار پولی در زمینه سرمایه گذاری در خرید اوراق بدهی مانند اوراق قرضه خزانه و اوراق تجاری کوتاه مدت، صدور گواهی سپرده و قراردادهای بازخرید فعالیت دارند. صندوق های سرمایه گذاری نیز به صورت وکالتی از طرف سرمایه گذار در طیف وسیعی از دارایی ها به نمایندگی از مشتریان خود سرمایه گذاری می کنند. »

وی افزود: «صندوق های پوشش ریسک در حقیقت استخرهای نقدینگی هستند که به منظور کاهش ریسک سرمایه گذاری تاسیس شده اند و با استفاده از ابزارهای متنوع مالی نظیر اختیار معامله و عملیات آتی می توانند بازدهی های بالا کسب کنند و مدیریت بهتری در مقابله با ریسک های پیش رو داشته باشند. »

اوراق بهادارسازی در بانکداری سایه ای اهمیت ویژه دارد

این پژوهشگر بانکی در خصوص ابزارهای موثر در بانکداری سایه ای گفت: «در فرآیند اوراق بهادارسازی واسطه گران مالی، مستقیما به سرمایه گذاران از طریق دارایی ها وام می دهد و تامین وجوه توسط سرمایه گذارانی انجام می شود که یک ابزار مالی قابل مبادله را می خرند. بنابراین در فرآیند تبدیل دارایی ها به اوراق بهادار، موسساتی که نیاز به تامین مالی دارند اقدام به تاسیس کی شرکت با مقصد خاص می کنند و آن دسته از دارایی های مالی خود را که دارای جریان نقدی آتی است، به شرکت با مقصد خاص می فروشند. »

وی افزود: «این شرکت های با مقصد خاص برای آنکه وجه لازم را جهت خرید دارایی های مالی فراهم آورند، اقدام به انتشار اوراق بدهی با پشتوانه دارایی می کنند و آن را به عموم سرمایه گذاران ارائه می دهند و از این پس این شرکت با وجوهی که از محل فروش اوراق بدهی بدست آورده است، خرید دارایی های مالی به شرکت اصلی را انجام می دهد و به سرمایه گذارانخریدار اوراق بدهی با پشتوانه دارایی از محل جریان های نقدی حاصل از دارایی مالی شرکت با مقصد خاص بازدهی پرداخت می کند.»

به گفته وی شرکت های سرمایه گذاری ساختاریافته شامل بنگاه های با اهداف خاص و بنگاه های با سود متغیر هستند. این بنگاه ها با فعالیت در اقلام خارج از ترازنامه با اهرم مالی کمتر از بانکداری سنتی سرمایه گذاری می کنند.

شاهچرا در ادامه از دلایل منتقدان بانکداری سایه ای نام برده و اظهار کرد: «منتقدان بانکداری سایه ای بیشتر بر این موضوع تاکید دارند که این نوع بانکداری  به طور گسترده انتشار ریسک در بازارهای مالی را افزایش می دهد.»

وی ادامه داد: «این افزایش ریسک می تواند از طرق مختلف نظیر ایجاد فرصت برای آربیتراژ قانونی، ایجاد اهرم های خارج از سیستم بانکی تحت نظارت، ایجاد عدم قطعیت و نااطمینانی به وسیله ایجاد فرصت های سرمایه گذاری جایگزین سپرده بانکی، منجر به وقوع بحران های مالی شود.»

این کارشناس بانکی افزود: «بانکداری سایه ای منجر به افزایش رو به رشد بخش عمده ای از جریان اعتبارات در بخش هایی از نظام مالی که به خوبی تحت نظارت نبوده، می شود. به عنوان مثال اگر برای نرخ بهره سقفی تعیین شود که بانک ها بر اساس آن به سپرده گذاران بهره پرداخت کنند، هزینه سرمایه گذاری بانک پایین می آید و بانک ها انگیزه مناسبی برای وام دهی خواهند داشت. از حوزه نظارت بانک ها برای کاهش چنین انگیزه هایی می توان محدودیت های بر وام دهی اعمال کرد.»

به اعتقاد شاهچرا این محدودیت ها می تواند از نسبت محافظه کارانه وام به سپرده تا اندوخته های قانونی در نظر گرفته شود. بنابراین، با وجود قوانین و مقررات سخت، را ههای فرار آن نیز ایجاد شده و بخش بانکداری سایه ای به بانک ها در این زمینه کمک می کند تا از سقف های تعیین شده برای سپرده و موانع وام دهی عبور کنند.

بانک ها اغلب بسیار به هم پیوسته عمل می کنند، گرچه این به هم پیوستگی می تواند مزایایی در زمینه ثبات مالی و جلوگیری از انتشار ریسک ها در پی داشته باشد ولی به علت وجود ارتباط حمایتی که می تواند بین بانکداری سایه ای و بانک ها در تامین وجوه داشته باشد ریسک های مالی بخش بانکداری سایه ای به بخش بانکی انتقال می یابد. بنابراین باید به ریسک های موجود در بانکداری سایه ای و ریسک هایی که می توان کنترل و پایش کرد، بیشتر توجه کرد.