احتمال جایگزینی کایاب با کارت سوخت

به گزارش پدال نیوز به نقل از فارس، براساس آمار شرکت ملی پخش فرآروده‌های نفتی، در سال جاری شاهد رشد چشم‌گیر مصرف بنزین در کشور هستیم، هرچند که این آمارها دیگر محرمانه است و رسما منتشر نمی‌شود، اما باید گفت، مصرف این حامل انرژی استراتژیک به طرز عجیبی بالا رفته، در این راستا شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران در تابستان امسال اعلام کرد، مصرف بنزین کل کشور در روز 31 تیرماه با ثبت رکوردی بی‌سابقه به 121 میلیون و 800 هزار لیتر رسید ،البته این رکورد بی سابقه در ماه پایانی تابستان نیز مجددا به ثبت رسید. ظاهرا بخشی از این آمار مربوط به قاچاق بنزین است، 19 شهریور جانشین فرمانده ناجا از افزایش سه برابری کشف قاچاق سوخت به خارج از کشور خبر داد. همچنین عضو اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی ایران از قاچاق روزانه دستکم 20 میلیون لیتر بنزین به کشورهای همسایه خبرداد.
 
در حالی که ایران دومین کشور دارای سوخت ارزان پس از ونزوئلاست، مدتهاست کارشناسان راهکاری مانند افزایش قیمت بنزین را جهت جلوگیری از مصرف بی رویه و همچنین قاچاق سوخت ارایه می‌دهند، اما از سوی دیگر به دلیل شرایط بحران اقتصادی که در حال حاضر بر کشور حکم‌فرماست، بسیاری افراد، احیای مجدد کارت سوخت جهت مدیریت مصرف را پیشنهاد می‌کنند که با توجه به وضعیت فعلی کشور به نظر می رسد، راه دوم مطلوب تر باشد.
 
در همین رابطه با جواد نوفرستی یکی از کارشناسان حوزه انرژی که البته پیشنهادهایی هم در خصوص نحوه اجرای کارت سوخت به دولت و مجلس ارائه کرده است گفت وگو کردیم که در ادامه متن این گفت‌وگو را ملاحظه می کنید.
 
** در سالهای اخیر یا بهتر است بگوییم از سال 94 به بعد دولت تصمیم گرفت تا کارت سوخت را حذف کند بنا به دلایلی که بعدا به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت اما رشد مصرف مخصوصا از سال 95 موجب شد تا دولت سال گذشته به یکباره پیشنهاد قیمت بنزین 1500 تومان در هر لیتر را برای لایحه بودجه سال 97 مطرح کند و در نهایت به با رد این موضوع در مجلس قیمت بنزین برای سال 97 نیز در حد همان 1000 تومان در هر لیتر ثابت ماند به نظر شما چرا دولت ها در زمان های مختلف تصمیم می گرند به یکباره یک شوک قیمتی در بنزین ایجاد کنند و چرا این قیمت بنزین سالانه و به میزان تورم نباید افزایش یابد؟
 
نوفرستی: خب مصاحبه را از نقطه خوبی شروع کردید، برای ما نیز سوال است که چرا دولت ها می خواهند هر چند سال یکبار یک شوک قیمتی به بنزین بدهند که این موضوع در لایحه بودجه سال 97 هم دیده شد اما  خوشبختانه مجلس این موضوع را نپذیرفت.
 
همان موقع گفتیم که دولت یک اشتباهی کرد که بنزین را 3 یا 4 سال روی نرخ 1000 تومان گذاشت اما جامعه تورم 10 تا 15 درصدی را تحمل می‌کرد خب قطعا خیلی بهتر از این بود که چند سال قیمت بنزین را ثابت نگه داریم و یک دفعه بخواهیم آن را بالا ببریم.  از این تجربه‌ها در دولت‌های مختلف داشتیم که چند سال قیمت بنزین را ثابت نگه می‌داریم و یک دفعه ناچار می‌شویم تا افزایش قابل توجهی دهیم. اگر دولت سالانه قیمت بنزین را 10 درصد یعنی به اندازه تورم افزایش می داد قطعا مشکلات امروز را نداشتیم.
 
*نگاه‌ کارشناسی به دنبال حذف کارت سوخت نبود
 
**جدای از موضوع افزایش قیمت بنزین به عنوان یک راه کار کنترل مصرف راه کار غیر قیمتی نیز برای کنترل مصرف وجود دارد دولت گذشته سیاست سوخت گیری با استفاده از کارت سوخت را در پیش گرفت چرا دولت یازدهم و دوازدهم چنین سیاستی را در پیش نمی گیرد؟
 
نوفرستی: رک بگویم که امروز کار کارشناسی قابل توجهی در خصوص سیاست های غیر قیمتی انجام نمی‌شود هرچند که عده ای در دولت نیز اعتقاد به سیاست های غیر قیمتی دارند.
 
برای امسال این پیشنهاد را دادیم و حتی با چند نفر از اعضای کمیسیون انرژی نیز این موضوع را مطرح کردیم که بیاییم کارت سوخت را تا دیر نشده احیا کنیم، اما اینکه چرا دولت یازدهم تصمیم به تک نرخی کردن قیمت بنزین کرد و این کار مقدمه ای برای حذف کارت سوخت بود باید گفت. اینکه چرا کارت سوخت حذف شد و یا مورد انتقاد برخی از مسئولان قرار گرفت برای این بود که این کار ابتکار دولت قبلی بود و قطعا نگاه‌ کارشناسی به دنبال حذف کارت سوخت نبود.
 
باید شفاف گفت که نگاه ها به عملکرد دولت ها معمولا سیاسی است والا تجربه موفقی داشتیم که دولت یازدهم می توانست آن را پیگیری و ادامه دهد. یک نمونه از دستاوردهای موفق در اجرای سامانه کارت سوخت این بود که در سال 86 قاچاق را به سمت صفر بردیم و کم کردیم.
 
باید بگویم کشش قیمتی بنزین کم است و اگر صرفا قیمت بنزین را گران کنند مصرف را خیلی کاهش نمی‌ دهد و ترافیک کم نمی‌شود چون جایگزین مناسبی برای بنزین نداریم اما این تجربه موفق را داشتیم که کارت سوخت توانست مصرف بنزین را کاهش دهد تا رسیدیم به چند سال اخیر و اشتباهی کردیم این بود که خرداد 94 بنزین را تک‌نرخی کردیم که مشخص بود زمینه‌ای است برای حذف کارت سوخت. وزارت نفت هم قویاً پای این موضوع بود که کارت سوخت را حذف کند.
 
*ثابت نگه داشتن چندین ساله قیمت بنزین در حکم ارزان کردن آن است
 
 
 
** اگر نگاهی به صحبت وزیر نفت در آن موقع بیاندازیم بیژن زنگنه معتقد بود که مصرف بنزین کنترل شده است و بدون استفاده از کارت سوخت هم مردم می دانند که چه مقدار باید بنزین مصرف کنند و نباید برای آنها محدودیت ایجاد کرد.
 
نوفرستی: من آن موقع جز معدود کارشناسانی بودم که مناظره می‌کردم و می‌گفتم این سیاست اشتباه است، درست است که آن زمان قیمت جهانی نفت کم شده بود و متعاقب آن قیمت بنزین هم کم شده بود و قیمت بنزین در داخل کشور نزدیک شده بود به فوب  خلیج‌فارس و حتی در یک مقطع کوتاهی قیمت داخلی از فوب خلیج فارس هم بالاتر بود. آن موقع استدلال وزیر نفت و برخی از همکاران وی که قبلاً  حامی کارت سوخت بودند و بعداً منتقد کارت سوخت شدند این بود که کارت سوخت نقش خودش را ایفا کرده است و وزیر نفت یک استدلال قوی داشت که گفتند دیگر نیازی به کارت سوخت نداریم.
 
البته دلیل آماریی که داشتند آن موقع درست بود. آنها گفتند رشد مصرف بنزین در سال 93 و 94 رسید به 1.6 و 2 درصد و گفتند مردم آگاه شدند و درست مصرف می‌کنند قاچاق هم خیلی نداریم و آن موقع این استدلال درست بود ولی آن موقع زنگ  خطر را به صدا در آوردیم و هشدار دادیم مصرف در سال 95 بالا می‌رود. وقتی قیمت یک چیزی را افزایش ندهیم کمک به افزایش مصرف آن هم می‌کند. بنزین را اگر 4 سال ثابت نگه داریم و تورم هم سالانه 10 درصد باشد مثل این می‌ماند که قیمت بنزین را سالی 10 درصد ارزان کنید و راحت‌ترین کار این است مسیر کوتاهی که می‌توانیم پیاده رویم تنبلی کنیم و با خودرو برویم.
 
** همه رشد مصرف بنزین مربوط به مصرف واقعی نیست و می تواند مربوط به قاچاق هم باشد در واقع تک نرخی کردن بنزین و حذف کارت سوخت زمینه را برای افزایش قاچاق سوخت فراهم کرد.
 
نوفرستی: بله. دقیقا همین طور است. بخش عمده آن قاچاق است. متأسفانه رشد مصرف بنزین یا بهتر بگویم مصرف واقعی به علاوه قاچاق در سال 95 رشد 5 درصدی داشت و در سال 96 رشد 8 درصدی و امسال در 6 ماه اول رشد 12 درصدی داشت که بخش عمده رشد آن قاچاق است. بدون شک اگر استدلال درست آن روز آقای زنگنه برای رشد زیر 12 درصد ادامه پیدا می‌کرد مصرف روزانه بنزین در سال 94 حدود 72 میلیون لیتر می بود که اگر همان 2 درصد را تعمیم دهیم به 3 سال بعد یعنی امروز باید می‌رسیدیم به 78 میلیون لیتر و نه 91 میلیون لیتر در روز.
 
*احیای کارت سوخت بدون سهمیه بندی و افزایش قیمت بهترین راهکار موجود است
 
**با این شرایط چه کار باید انجام دهیم؟
 
نوفرستی: امروز تنها راه کاری که داریم و هر روزی که دیر تصمیم می‌گیریم به بیت‌المال ضرر می‌رسانیم همین اجرای کارت سوخت است. هر موقع که می‌گفتیم کارت سوخت می‌گفتند یعنی دونرخی، یعنی سهمیه‌بندی که گفتیم نه یعنی کارت سوخت می‌تواند احیا شود بدون سهمیه‌بندی و با همین نرخ. چطوری؟  اینکه مردم موظف باشند  فقط با کارت سوخت خودشان سوخت‌‌گیری کنند و کارت جایگاه حذف شود و سهمیه هم تعیین نکنیم و آن موقع مردم می‌دانند با کارت سوخت شخصی می‌توانند سوخت‌گیری کنند اما مطمئناً میزان مصرفشان  پایش می‌شود مثلا  اگر کارت سوخت در یک نقطه از کشور روزی 200 لیتر یا 600 لیتر سوخت‌گیری کرد قابل ردیابی است که برای مصرف غیر حمل و نقل استفاده می‌کنند و قاچاق است و این کار ساده‌ترینکار ممکن است.
 
امروز شرایط اقتصادی کشور اصلاً  آمادگی شوک جدیدی را ندارد ما به اندازه کافی مشکلات اقتصادی داریم و بیش از 50 درصد خانوار زیر فشار تورم له شدند و کمرشان خم شده و شکسته و دیگر فرصت شوک جدید نیست.
 
** ظاهرا این پیشنهاد شما هم همسو با صحبت های معاون اول رئیس جمهور است که اخیرا گفته بود به دنبال افزایش قیمت بنزین نیستیم
 
نوفرستی: بله. این ساده‌ترین کار است و در راستای صحبت‌های معاون اول هم می‌تواند باشد که البته با اظهارات قبلی ایشان هم سو نیست. امروز جامعه دیگر تحمل شوک قیمتی ندارد و قیمت بنزین سریع اثر می‌گذارد روی قیمت بقیه موارد. پس ساده‌ترین راه کار این است که کارت سوخت را احیا کنیم و بعد بگوییم کارت سوخت احیا شد بدون سهمیه‌بندی و بدانیم که مصرف کارت‌ها پایش می‌شود و بیش از نرم مصرف بخواهد برداشت شود کنترل خواهد شد و این کار را از همین فردا صبح هم می‌توانند اجرا کنند و شرطش فقط اراده است. حالا اقدامات تکمیلی هم می تواند وجود داشته باشد که به آن اشاره خواهم کرد.
 
*ضرورت توجه ویژه به CNG
 
** موضوعی که شما در مورد استفاده از کارت سوخت مطرح کردید بسیار ساده است اما برخی معتقدند اگر کارت سوخت قرار است احیا شود بحث سهمیه بندی و دونرخی شدن نیز در کنارش وجود داشته باشد.
 
نوفرستی: چنین چیزی می‌تواند باشد که البته یکی از اعضای کمیسیون انرژی هم این موضوع را اعلام کردند که این خبر خطرناک است و نباید به این موضوع دامن زده شود و قبل از اینکه اتفاقی رخ دهد بگوییم بنزین به زودی دونرخی می‌شود که انداختن این شایعه باعث می‌شود که مردم هجوم برند به جایگاه‌ها و بنزین ذخیره کنند و بعد خانه‌ها می‌شود انبار بنزین و بعد مشکلات دیگر به وجود می‌آورد و گفتن این موضوع قبل از اینکه اتفاقی رخ دهد کار خطرناکی است.
 
خب این را هم بگویم که اگر می‌خواهیم برویم به سمت سهمیه‌بندی و بنزین دونرخی این موضوع یک مزیتی دارد و مزیتش این است که اگر بنزین امروز 1000 تومان عرضه می شود با محاسبه‌ای که انجام شده  کف هزینه واقعی آن چه با تولید و چه با واردات حدود 4000 تومان است که در برنامه‌ای رادیویی که با آقای پدیدار برگزار شد ایشان این محاسبه کرده بودند. این یعنی چی؟ یعنی اینکه اگر امروز 91 میلیون لیتر بنزین مصرف می کنیم 91 میلیون لیتر  ضربدر 3000 تومان فرصت از دست می‌دهیم و یارانه از بیت‌المال صرف این بنزین می‌کنیم و در دونرخی کردن بنزین می‌توان یارانه پنهان را کمتر کرد و ممکن است دو نرخی کنند و پایه همان هزار تومان بماند و یا جزئی افزایش یابد و نرخ دوم بین 2 تا 4 هزار تومان باشد که اگر خوب مدیریت نکنند یک تورم بزرگ ایجاد می‌کند و من توصیه ام اجرای کارت سوخت با همان راه کار اول است. هر چند که سی‌ان‌جی را به عنوان جایگزین بنزین داریم و بالای 90 درصد تاکسی‌ها و بیش از 80 درصد از وانت‌بارها دوگانه‌سوز هستند با تثبیت نرخ CNG می‌توان کمک کرد بخشی از مصرف بنزین به سمت CNG که الان چند سال است رشد زیادی نکرده است و روی 20 میلیون مترمکعب مانده است بیاید.
 
اتفاقاً  سیاست آقای زنگنه در اولین ماه‌های ورودشان به وزارت نفت در دولت یازدهم این بود که سهم CNG را می‌خواهند. در سبد سوخت و حمل و نقل به حدود 50 درصد افزایش دهند و این فرصت خیلی خوبی است و 20 میلیون مترمکعب که امروز مصرف می‌شود تقریباً معادل مصرف 20 میلیون لیتر بنزین است و این فرصت بسیار خوبی است و ذخایر استراتژیک داریم و در راستای اقتصاد مقاومتی است. بنابراین باید به صنعت سی ان جی نیز توجه ویژه ای صورت گیرد.
 
*استفاده از کارت کایاب به جای کارت سوخت به عدالت نزدیکتر است
 
** اما شما راه کار دیگری را نیز مورد بررسی و مطالعه قرار دادید و این راه کار ظاهرا به عدالت نزدیک تر است در مورد این راه کار هم توضیح دهید
 
نوفرستی:اما راهکار دیگری که این روزها به آن فکر می‌شود و از ما نیز مشورت خواستند فراتر از موضوع کارت سوخت است که اگر این تصمیم انقلابی گرفته شود که داستان و پرونده و مشکل هر ساله بنزین و یارانه بنزین را می‌تواند برطرف کند.
 
چیزی تحت عنوان کارت انرژی هر ایرانی، در آن مهمترین موضوعی که داریم بحث عدالت است. امروز با قاچاق بالای 10 میلیون لیتر فقط بنزین رو به رو هستیم حالا در کنار این قاچاق گازوئیل و نفت سفید هم داریم. درآمد ماهیانه قاچاق بنزین برای قاچاقچیان که بخش عمده آن سامان یافته است بیشتر از یارانه نقدی است که دولت دارد به 76 میلیون ایرانی پرداخت می‌کند.
 
از آن طرف نیز گفتیم به ازای هر لیتر بنزین که می‌‌سوزانیم 3 هزار تومان سوبسید می‌دهیم پس راهکار اصلی که دارد به آن فکر می‌شود و 5 سال قبل یعنی اسفند 92، بعد از فراخوان آقای رئیس‌جمهور که گفتند برای کنترل مصرف انرژی فکر کنید و راه کار ارائه دهید طرحی را دادیم به عنوان کارت انرژی یارانه برابر به نام کارت "کایاب" که آن موقع همه ایرانیان صرفنظر از اینکه خودرو دارند یا ندارند در روستا زندگی می‌کنند یا در شهر زندگی می‌کنند دهک اول است یا دهک دهم از همه منابع انرژی یک سهم برابر دارند.
 
مثال ساده آن در مورد بنزین این است که همه ایرانی‌ها به آنها یک سهمیه برابر از بنزین اختصاص پیدا می‌کند نه اینکه به آنها کوپن بدهیم یا کارت سوخت دهیم، معادل ریالی آن سهمیه بنزین که در این طرح برق و گاز را نیز شامل شده است در اختیار همه قرار می‌گیرد البته با نرخ آزاد و این برای همه ایرانیان است.
 
حتی اخیراً شنیدم که دولت گفته است یک اقدام موقتی را انجام خواهد داد چون اوضاع در مورد قاچاق بنزین بحرانی است و اعدادی که در مورد قاچاق گفته می‌شود بسیار بالا است و باید برای آن فکری کنند و بعد برای سال آینده احتمالا تصمیم جدی‌تری بگیرند و تصمیم جدی‌تر همین کارت انرژی است.
 
در مورد بنزین با اعدادی که امروزمحاسبه کردیم می توانیم به ازای هر نفر ایرانی در ماه 20 لیتر سهمیه بنزین بدهیم با احتساب اینکه تقریبا حدود 81 میلیون نفر جمعیت داریم.
 
از روزی که می‌خواهد این طرح اجرا شود قیمت بنزین آزاد خواهد شد یعنی یک نرخ و این نرخ باید آزاد و شناور باشد که اینکار برای همیشه  پرونده قاچاق و دادن یارانه را خواهد بست.
 
** با این شرایط باید حدود 160 میلیون لیتر بنزین را به عنوان سهمیه در کارتها اختصاص دهیم؟
 
نوفرستی: نه. منظور من از سهمیه این است که معادل ریالی آن را در کارت بانکی آنها شارژ شود مثل این که می‌خواهند به خانوارها سبد کالا بدهند و پول آن قابل برداشت نیست و همه آحاد جامعه از کودک تازه متولد شده تا بزرگترین فرد در خانواده این سهمیه ریالی را دریافت کنند که ممکن است در هر ماه این نرخ شناور باشد. مثلا الان قیمت جهانی نفت کم شود که قیمت بنزین پایین می‌آید و اگر قیمت جهانی نفت بالا رفت قیمت بنزین نیز افزایش یابد که البته قیمت هر لیتر بنزین  را براساس قیمت نزدیک قیمت مرز محاسبه شود که ممکن است لیتری 7 تا 8 هزار تومان هم شود.
 
براین اساس که این کار به عدالت نزدیک است و به همه ایرانی‌ها تعلق گرفته است حالا آنکه خودرو ندارد می تواند سهمیه اش را بفروشد.
 
*همه قاچاق سوخت بعد از جایگاه نیست
 
** خوب است شما که کار تحقیقاتی در این زمینه انجام داده اید به این نکته نیز اشاره کنید که عمده قاچاق سوخت قبل از جایگاه صورت می گیرد.
 
نوفرستی: با مناظره‌ای که با ستاد مبارزه با قاچاق کالا و سوخت داشتم آنجا نکته‌ای را اشاره کردم که مدام می‌گوییم کارت سوخت باید برای جلوگیری از قاچاق احیا شود اما باید تأکید کرد که همه قاچاق از بعد از جایگاه نیست آن کسی که سوخت را به صورت تانکر قاچاق می‌‌کند از جایگاه سوخته نمی‌گیرد و آن چیزی که باید در رسانه‌ها مورد توجه قرار گیرد و تأکید شود سامانه نظارتی از نقطه صفر تا نقطه مصرف است یعنی اگر بنزین را از بنادر وارد می‌کنیم یا بنزین را که تولید می‌کنیم مطمئن باشیم که این بنزین به جایگاه می‌رود و عرضه می‌شود که مسیر عوض نشود.
 
متاسفانه با حذف کارت سوخت این اتفاق رخ داده است یعنی تانکر می‌رود به فلان مقصد اما وسط راه مسیر خود را عوض می‌کند چون نظارتی نیست. نماینده ستاد در آن مناظره گفتند از امسال این کار نظارت را شروع کردیم این خیلی دیر و بد است و دادستان کل کشور هم ستاد را مورد انتقاد قرار دادند و گفتند چرا الان این کار انجام می‌شود؟
 
* *در پایان اگر نکته ای باقی مانده است مطرح فرمایید
 
نوفرستی: خوب است دوباره تاکید کنیم که اگر در اجرای کارت سوخت راه کار سوم را انجام دهیم پرونده قاچاق برای همیشه بسته خواهد شد و کمک بزرگی به اجرای عدالت خواهد کرد این کار حتی کمک می‌کند تا صادرکننده بنزین شویم ممکن است در این طرح دولت عایدی نداشته باشد اما یارانه هم پرداخت نخواهد کرد و این کمک بزرگی است که به دولت می شود.
 
خبرنگار فارس در پایان اعلام می دارد این مصاحبه در رابطه با سوژه هایی که در سامانه «فارس من» با عناوین "بازگشت سهمیه بندی و کارت سوخت برای بنزین" ، "قاچاق سوخت" و "یارانه سهمیه بنزین و گازوییل به صورت عادلانه به هر ایرانی تحویل شود" به ثبت رسیده بود انجام شد.