وقتی پیشرانه از نفس می‌افتد +گزارش تصویری (بخش اول)

این پیشرانه‌های خسته
اصولا در یک پیشرانه پیستونی، بیشترین استهلاک را در نواحی تماس قطعات و تحت فشار شاهد هستیم. بنابراین به دور از انتظار نیست که در طول عمر یک پیشرانه با افزایش کارکرد آن شاهد ضعف بخش‌هایی چون رینگ پیستون‌ها، یاتاقان‌ها، اویل پمپ و مواردی از این دست باشیم. مستهلک‌شدن این اجزا، موجب افت کارایی پیشرانه و آغاز علائمی می‌شود که در ادامه به آن می‌پردازیم:

نشانه‌های ضعف رینگ پیستون‌ها
افت توان و کشش پیشرانه و افزایش مصرف سوخت در کارکردهای بالا، نشانه مستقیم ضعف و مستهلک‌شدن رینگ پیستون‌هاست. بنابراین اگر مشاهده کردید که پیشرانه دیگر توان سابق را ندارد و از سلامت اجزای سیستم سوخت‌رسانی، جرقه‌زنی و خنک‌کننده نیز اطمینان دارید، باید از پیشرانه تست کمپرس بگیرید. افت ضریب کمپرس پیشرانه دلیلی جز ضعف رینگ پیستون‌ها و فرار کمپرس از میان آنها به فضای کارتر ندارد. ضعف رینگ پیستون‌ها علاوه بر افت کشش پیشرانه، نشانه‌های مشخص دیگری هم دارد از جمله روغن‌سوزی. رینگ پیستونی که ضعف داشته باشد، قادر نیست که به‌درستی روغن اضافی را از جدار سیلندر بتراشد و به دلیل ضعف آب‌بندی، روغن اضافی به محفظه احتراق راه پیدا می‌کند. بنابراین شاهد دود آبی هنگام تحت فشار گذاشتن پیشرانه نیز خواهیم بود (روغن‌سوزی ناشی از خرابی رینگ پیستون نسبت به روغن‌سوزی ناشی از خرابی واشر ساق سوپاپ در شرایط متفاوتی رخ می‌دهد‌). ضعف رینگ پیستون علاوه بر روغن‌سوزی، کثیفی زود‌هنگام روغن را نیز به همراه دارد چرا که مخلوط هوا و هیدروکربن‌های نسوخته و دوده‌های احتراق دائم از میان رینگ‌ها به درون محفظه کارتر جریان پیدا می‌کنند و ضمن افزایش فشار در محفظه کارتر، توسط میل‌لنگ درون روغن هم زده شده و زمینه آلودگی، رقیق شدن و کف کردن زودهنگام روغن را فراهم می‌کنند. در شرایط حاد خرابی رینگ پیستون حتی ممکن است شاهد صداهای اضافی از پیشرانه نظیر صدای تو خالی و زنگ‌دار یا صدای تلق تلق مانند باشیم که نشانه فرسودگی شدید رینگ‌ها و برخورد پیستون به دیواره سیلندر است.

خرابی رینگ‌ها موجب لقی اضافی پیستون و برخورد آن با جدار سیلندر می‌شود

نشانه‌های خرابی یاتاقان‌ها
یاتاقان‌ها چه از نوع ثابت باشند و چه از نوع متحرک، وظیفه مهار و تنظیم لقی عمودی مجاز میل‌لنگ نسبت به سایر اجزا (اعم از بلوک پیشرانه و شاتون‌ها) را بر عهده دارند. یاتاقان‌ها توسط اجزایی به نام بغل یاتاقانی حمایت می‌شوند تا لقی افقی میل‌لنگ را نیز کنترل و مهار کنند. علاوه بر تنظیم لقی، یاتاقان‌ها وظیفه کاهش اصطکاک و در تماس نگه داشتن میل‌لنگ با لایه نازکی از روغن را بر عهده دارند. مشخص است که اگر یاتاقان‌ها و بغل یاتاقانی‌ها وظیفه خود را به صورت صحیح انجام ندهند، شاهد لقی اضافه میل‌لنگ و بازی و ارتعاش آن در هنگام دوران خواهیم بود که با اصطکاک اضافی و ساییدگی همراه است. این شرایط موجب می‌شود که صدایی تق‌تق‌مانند موسوم به صدای یاتاقان از پیشرانه بلند شود که به گوش افراد ماهر و با تجربه، صدایی آشنا خواهد بود و با شنیدن آن بهتر است که خودرو را متوقف کرده و جیب خود را برای پرداخت هزینه تعمیر اساسی آماده کنید. صدای بم و گوشخراش پیشرانه‌ هنگام رانندگی در دور بالا و تقه زدن میل‌لنگ و صدای اضافی آن ‌هنگام درگیر شدن کلاچ نیز از جمله دیگر نشانه‌های فرسودگی یاتاقان‌ها و بغل یاتاقانی‌هاست. نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که در صورت شنیدن و تشخیص صدای یاتاقان باید هرچه سریع‌تر پیشرانه را خاموش کنید تا از کج‌شدن و ساییدگی اضافی میل‌لنگ جلوگیری شود. در شرایط حاد، یاتاقان سرخ کرده و موجب قفل‌کردن پیشرانه و از کار افتادگی کامل آن می‌شود. نکته‌ای که باید در نظر داشت این است که انتخاب روغن مناسب، نقشی اساسی در سلامت یاتاقان‌ها بازی می‌کند.

این یاتاقان‌ها کاملا ساییده شده و از بین رفته‌اند

خرابی شاتون‌ها
شاتون یا دسته پیستون، حرکت پیستون به میل‌لنگ را انتقال می‌دهد. شاتون عضوی است که پیچیده‌ترین مسیر حرکتی را درون پیشرانه طی می‌کند و در طول سیکل عادی پیشرانه پیستونی، فشارها و تنش‌های متعددی به آن وارد می‌شود. این تنش‌ها باعث می‌شوند که شاتون به صورت دائم در خود فرو رفته و مجددا کشیده شود و تمایل به بریدن یا خمش داشته باشد. بنابراین برای کارکرد صحیح پیشرانه شاتون باید عاری از هرگونه لقی اضافه و دفرمگی باشد. شاتون توسط گژنپین و خارهای آن به پیستون محکم شده و نوسانات آن را کنترل و مهار می‌کند. وقتی شاتون لق باشد، پیشرانه دچار ارتعاشات قابل توجه و صداهای اضافی خواهد شد. لقی شاتون می‌تواند ناشی از شل بستن یا اشتباه بستن کپه پایینی آن باشد که موجب یاتاقان‌بندی ضعیف و بروز علائم خرابی یاتاقان می‌شود. لقی گژنپین، ارتعاش اضافه پیستون نسبت به شاتون را سبب می‌شود که با صدای برخورد پیستون به جدار سیلندر (صدای زنگ مانند)، خرابی زود‌هنگام رینگ‌ها و دفرمگی شاتون خواهد شد که لرزش و صدای تقه‌مانندی در پیشرانه به همراه دارد. در این شرایط اصطلاحا گفته می‌شود که پیشرانه شاتون زده است. در شرایط حاد ممکن است به خاطر قفل کردن یاتاقان یا رینگ که به دلیل داغ‌کردن پیشرانه، رانندگی دائم در دور بالا و در مرز رد لاین، روغن کاری ضعیف و یا دفرمگی خود شاتون رخ داده باشد، شاتون به ناگهان بریده یا کلا کج شود و با شکستن پیستون و کج‌کردن میل‌لنگ، از جای خود کاملا خارج شود و بلوک پیشرانه را نیز بشکند و بیرون بزند. شرایطی که به اصطلاح، دست درآوردن پیشرانه نامیده شده و حکم مرگ پیشرانه را دارد.

لقی شاتون و یا خرابی رینگ‌ها موجب ساییدگی جانبی پیستون می‌شود

کج شدن شاتون دلیلی جز مشکل در روغن کاری، رانندگی در دور غیر مجاز و یا لقی خود شاتون ندارد

وقتی شاتون منهدم شود احتمال برخورد آن با بلوک و شکستن بدنه پیشرانه زیاد است

نویسنده: عارف منظری