اینکه مشاور خارجی از چه مسیری می‌خواهد به خودروسازان برای توسعه صدور محصولاتی که از کیفیت و طراحی مناسبی برخوردار نیستند و با قیمت بالایی هم عرضه می‌شوند مشاوره دهد سوالی است که نزد بسیاری از دست‌اندرکاران صنعت خودرو مطرح است؛ چراکه آنها معتقدند تا خودروسازان محصولات خود را در معرض انتخاب سلیقه مشتریان جهانی قرار ندهند، نمی‌توانند خیلی به این بخش از جنبه درآمدزایی تکیه کنند، اما آمار صادراتی دو خودروساز بزرگ کشور حکایت از آن دارد که صادرات در سال 95 نسبت به 94 افت بیش از 59 درصدی داشته است این موضوع در شرایطی است که خودروسازان رشد 250 درصدی را برای سال 96 نسبت به صادرات سال گذشته در برنامه خود قرار داده‌اند.
در شرایطی که به اعتقاد کارشناسان تحقق صادرات تولیدکنندگان خودرو به بازارهای هدفشان نیازمند ایجاد شرایط مطلوب در تولیداتشان است که این موضوع نیز نیازمند شناخت از بازارهای هدف و نیازهای مشتریان در شبکه جهانی فروش خودروسازی است. با وجود آنکه عمده‌ترین انتقاد به محصولات خودروسازان ایرانی قدیمی بودن آنها است که همین مساله نیز تقاضای بازار داخل طی چند سال گذشته را با چالش‌های جدی مواجه کرده است، اما آنگونه که پیش‌بینی می‌شود مشارکت‌های خودرویی در پساتحریم موجب تغییرات آماری در صادرات خواهد شد. اما نکته مهم دیگری که به‌نظر می‌رسد امید نسبت به افزایش آمار صادرات را تقویت می‌کند گنجاندن شرط 30 درصد صادرات در قراردادهای منعقده با خودروسازان خارجی است.
آمار صادرات خودرو
دو خودروساز بزرگ کشور طی سال گذشته در مجموع 10 هزار دستگاه خودرو صادر کرده‌اند؛ بنابر آمار صادرات در سال گذشته شرکت سایپا با صدور 7 هزار دستگاه و ایران خودرو با صادرات 3 هزار دستگاهی روند نه چندان مطلوبی را در صادرات در پیش گرفتند. بر این اساس دو خودروساز بزرگ کشور در سال 94 همراه با افت صادراتی، تعداد 24هزار و 500 دستگاه خودرو به کشورهای مقصد ارسال کردند که آمار صادرات خودرو در سال 95 نسبت به سال 94 نشان از افت 59 درصدی دارد.به این ترتیب، در حالی با لغو تحریم‌های بین‌المللی در اواخر سال 94 بار دیگر شاهد افت سالانه صادرات خودرو در سال 95 بودیم که پیش‌بینی خودروسازان در سال جاری حکایت از صادرات 35 هزار دستگاهی محصولاتشان دارد؛ بنابراین پیش‌بینی صادرات خودرو در سال 96 نسبت به 95 باید افزایش 5/ 2 برابری داشته باشد.
بنابر پیش‌بینی‌های صورت گرفته، شرکت سایپا قصد دارد در سال جاری 25 هزار دستگاه از محصولات خود را صادر کند که این موضوع به معنی رشد بیش از 257 درصدی صادرات در سال 96 نسبت به 95 است؛ ایران خودرو نیز پیش‌بینی صدور 10 هزار دستگاه از محصولات خود را در برنامه دارد که این پیش‌بینی رشد بیش از 233 درصدی را نسبت به صادرات در سال 95 نشان می‌دهد.حال در شرایطی که خودروسازان رقم بزرگی را برای صادرات محصولات خود طی سال جاری در نظر گرفته‌اند که چند پرسش اساسی مطرح می‌شود، اینکه چرا با وجود تاکید بسیار مسوولان بر صادرات خودرو اما آمار صادراتی خودروسازان طی دو سال گذشته روند نزولی داشته است؟ پرسش دیگر اینکه چرا محصولات تولیدی خودروسازان صادرات محور نیست؟ و دست آخر اینکه آیا مشارکت‌های جدید خودرویی که بعد از برجام محقق شده است موجب می‌شود تغییری در آمار صادرات رخ دهد و پیش‌بینی خودروسازان در خصوص صادرات محصولاتشان طی سال جاری را محقق کند؟
پاسخ به عامل کاهنده صادراتی خودرویی
با نگاهی به آمار صادرات خودرو طی دو سال گذشته، یکی از پرسش‌های اساسی چرایی صادرات محور نبودن محصولات تولیدی خودروسازان داخلی است. پرسشی که به واسطه روند نوسانی صادرات خودروهای دو شرکت بزرگ خودروساز طی 10 سال گذشته همواره مطرح بوده است. به اعتقاد کارشناسان در کنار تقاضای داخلی برای شرکت‌های خودروساز، صادرات از اهمیت بسیاری برخوردار است. بنابراین در شرایطی که برخی از دست‌اندرکاران صنعت خودرو نرخ تولید خودرو و افزایش كمی آن را نشانه توسعه یافتگی می‌دانند، اما بسیاری از خودروسازان بزرگ دنیا صادرات محصولات را یكی از مهم‌ترین عوامل توسعه یافتگی صنعت خودرو خود در نظر می‌گیرند. بر این اساس در شرایطی که به‌نظر می‌رسد خودروسازان باید مطلوبیت‌های محصولات خود برای بازارهای هدف را افزایش دهند، اما دست‌اندرکاران صنعت خودرو افزایش بحران در بازارهای صادراتی را نیز یکی از عواملی اصلی افت صادرات عنوان می‌کنند.
در این مورد، حسن کریمی سنجری، کارشناس خودرو معتقد است، این روزها در برخی از مناطق توسعه یافته میزان تقاضای خودرو به حد اشباع رسیده و از سوی دیگر قیمت تمام شده در مناطق نوظهور به حدی رقابتی شده كه حتی هزینه‌های اندك سربار تولید نیز در جابه‌جایی ارقام فروش موثرند، بر این اساس تصور صادرات خودرو از ایران امری محال است؛ چراكه خودروهای تولید شده در خطوط خودروسازی ایران نه دارای كیفیت مطلوبی هستند و نه با قیمتی رقابتی، امکان عرضه در بازارهای صادراتی را دارند.کریمی سنجری معتقد است، خودروسازی ایران تا زمانی كه نتواند محصولات خود را در معرض انتخاب سلیقه مشتریان جهانی قرار دهد امكان توسعه ندارد. وی تاکید دارد: این صنعت زمانی می‌تواند در تجارت جهانی خودرو سهیم باشد كه در زنجیره ارزش خودروسازان صاحب برند دنیا قرار گیرد و از آن طریق تولید یك خودرو در كلاس جهانی را تمرین کند. برای اینكه در زنجیره ارزش این شركت‌های بزرگ قرار گیرد باید راه و رسم این تجارت را بلد باشد.
اثر مشارکت‌های خودرویی بر صادرات
در شرایطی که صادرات در اولین سال خروج از شرایط تحریم نیز نتوانست رشد کند، کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که خودروسازان باید توجه جدی به تولید محصول به روز با كیفیت بالا و قیمت رقابتی داشته باشند. در این میان اما یکی از موضوعات مهم تاثیر مشارکت‌های خودرویی در شرایط پساتحریم بر آمار صادرات محصولات خودرویی است.
آنگونه که به‌نظر می‌رسد، مشارکت‌های خودروسازان داخلی با خارجی‌ها موجب ایجاد تقاضای جدید در بازارهای هدف خواهد شد؛ چراکه یکی از شروط وزارت صنعت، معدن و تجارت در قراردادهای جدید مشارکت در صنعت خودرو نیز صادرات 30 درصدی محصولات تولید مشترک بوده است؛ بنابراین در‌صورتی‌که خودروسازان بتوانند تغییراتی اساسی در مدل خودروهای و تنوع آنها ایجاد کنند قطعا می‌توانند به حفظ بازارهای فعلی خود امید داشته باشند و از سوی دیگر به بازارهای جدید شرکای خود نیز راه پیدا کنندو از این طریق صادرات محصولات خود را افزایش دهند؛ چراکه رشد صادرات نیازمند شکل‌گیری بازارهای جدید است که این موضوع نیز تولید محصولات جدید و قابل رقابت را می‌طلبد.
بدین‌ترتیب، آنگونه که به‌نظر می‌رسد، اگر قصد داریم به بازارهای صادراتی راه پیدا كنیم باید با صاحبان این بازارها كه همان شركت‌های بزرگ و صاحب برند خودروسازی هستند، شراكت كنیم. در این مورد، بیوک علیمرادلو، مشاور وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به اینکه مشارکت‌های جدید خودرویی قطعا اثر جدی در افزایش صادرات محصولات خودرویی خواهد داشت، می‌گوید: یکی از ابزارهایی که می‌تواند برنامه صادراتی ما را محقق کند، تولید مشترک با خودروسازان بزرگ جهان است.
بنابراین تا زمانی که محصولات ملی خودروسازان ما به استانداردهای روز جهان نزدیک شوند باید با تکیه بر برندهایی که در شبکه فروش جهانی جای دارند به افزایش صادرات خود بپردازیم. با وجود این، حسن کریمی سنجری، کارشناس صنعت خودرو با اشاره به قرارداد مشاركت در صنعت خودرو و گنجاندن شرط صادرات در قراردادهای منعقده می‌گوید: در صورت تحقق مشارکت‌های خودرویی، نرخ صادرات در سال‌جاری و سال‌های آتی روند افزایشی پیدا خواهد کرد، ولی تحقق این هدف تنها در سایه افزایش نرخ بهره‌وری منابع تولید و نیز بهبود فضای كسب‌و‌كار ایران اتفاق خواهد افتاد؛ چراكه تولید یك خودرو در كلاس جهانی تنها با قیمت رقابتی امكانپذیر است.
وی با اشاره به اینکه برای تولید رقابتی نرخ بهره‌وری بسیار موثر است، عنوان می‌کندکه خودروهای تولیدی در ایران، تا زمانی كه معقول و رقابتی نباشد نمی‌توان به صادرات محور بودن خودروسازی ایران امید بست. هرچند پیش‌بینی‌ها درخصوص تحقق صادرات خودروسازان در سال جاری منوط به عملیاتی شدن مشارکت‌های خارجی دو شرکت بزرگ خودروساز است، اما وزیر صنعت یکی از روش‌های رشد صادرات محصولات تولیدی را جذب مشاور خارجی خوانده است. با وجود این نظرهای متفاوتی درخصوص گماردن مشاوران خارجی در بخش صادرات و اثر این موضوع بر تقویت این بخش وجود دارد.
به اعتقاد کریمی سنجری استفاده از مدیر خارجی برای یافتن مرض است و درمان آن. درحالی‌كه امروز در صنعت خودرو ایران هم درد معلوم است و هم درمان. بیوک علیمرادلو اما معتقد است که تاکید وزیر بر استفاده از مشاور خارجی به‌دلیل دانش اندک مدیران ما در بازارهای خارجی است؛ بنابراین در‌صورتی‌که صنعت خودرو در بخش صادرات خود از مدیر خارجی بهره ببرد می‌تواند با شناخت بیشتری بازارهای خود را توسعه دهد.
