حجم گردش مالی خودرو در ایران چقدر است؟ +نمودار

بررسی حجم گردش مالی بازار خودروهای صفرکیلومتر دشواری های ویژهای دارد که نویسندگان این مقاله را ناچار به بهره گیری از روش تقریب گیری کرد. در ادامه به این دشواری ها پرداخته خواهد شد اما پیش از پرداختن به موضوع لازم است مفهومی به نام خودروهای صفرکیلومتر را شفافسازی کنیم چراکه در این مطلب، حجم گردش مالی فروش خودروهای صفرکیلومتر مدنظر قرار گرفته است. آنچه در اینجا به عنوان «خودرو صفرکیلومتر» مدنظر قرار می گیرد، خودروهایی است که در اصطلاح بازار به آنها «سند دست اول» اطلاق می شود؛ به این معنی که خودرو پس از خروج از خط تولید (در مورد خودروهای تولید شده در کشور) و یا پس از ترخیص از گمرک (در مورد خودروهای وارداتی) در اختیار نخستین مالک خود قرار می گیرند. به این ترتیب در تعریف ارائه شده و این تحقیق، خودروهایی که از سوی واسطه گران بازار و یا خریداران عادی، به قصد انتفاع خریداری شده و به صورت صفرکیلومتر (و نه سند دست اول) به فروش گذاشته می شوند، مدنظر نخواهد بود.
در این زمینه و برای به روز بودن حجم گردش مالی بازار خودرو کشور، اطلاعات 9 ماهه منتهی به آذر 1395 مدنظر قرار گرفته است هرچند این آمار می تواند تقریبی مناسب از گردش مالی بازار خودروهای صفرکیلومتر تا انتهای سال 1395 به دست دهد. در این زمینه باید مدنظر داشت آنچه در اینجا به عنوان معیار قرار گرفته است، نه آمار دقیق فروش که آمار تولید و واردات خودروها است چراکه دسترسی به آمار فروش خودروها برای این تحقیق ناممکن بود. برای دسترسی به آمار فروش خودروها دو مرجع مورد بررسی قرار گرفت که شامل اطلاعات پلیس راهور در زمینه شماره گذاری خودروها و اطلاعات بیمه مرکزی در زمینه بیمه خودروهای صفرکیلومتر بود اما متاسفانه هر دو مرجع از ارائه اطلاعات خودداری کردند. البته بررسی آمار تولید و واردات همچنان تقریب مناسبی از حجم گردش مالی در این بازار را به دست می دهد چراکه به طور عرف خودروهای تولید شده یا وارد شده به مرور به بازار تزریق می شوند و از این نظر در نهایت اختلاف میان حجم گردش مالی با این تقریب و حجم واقعی گردش مالی ناشی از فروش خودروها زیاد نخواهد بود و طی بازه زمانی کوتاهی هر دو عدد یکسان خواهند شد.

از سوی دیگر باید توجه داشت در این زمینه، قیمت نهایی پرداخت شده خودرو از سوی خریداران مورد محاسبه قرار گرفته است که بخشی از آن عوارض دولتی و سایر هزینه هاست که هرچند به حساب خودروساز/ واردکننده خودروها پرداخت می شود اما در اصل جزو درآمدهای آنها نیست و آنها این ارقام را به نیابت از سازمان های مختلف دریافت کرده و در نهایت به حسابهای مربوطه واریز می کنند اما با توجه به آنکه امکان تفکیک همه این عوارض و هزینه های جانبی میسر نبود و از سوی دیگر به دلیل آنکه به طور عرف، قیمت خودرو با احتساب تمام این هزینه ها محاسبه و پرداخت می شود و در آمار درآمدی و صورت های مالیاتی شرکتها درج می شود، در این بخش نیز قیمت خالص پرداختی مشتریان در زمان خرید خودروهای صفرکیلومتر مورد نظر قرار گرفته است. آنچه در این بررسی مورد نظر قرار گرفته است خودروهای سواری (شامل خودروهای شاسی بلند و کراس اوور) است و خودروهای تجاری (سبک، نیمه سنگین و سنگین) و وانت ها به دلیل آنکه موضوع این بررسی نبودند در این بخش نیز مدنظر قرار نگرفته اند.

نکته مهم در این بخش سهم قابل توجه خودروهای وارداتی از گردش نقدینگی خودروهای صفرکیلومتر در کشور است به گونه ای که این خودروها هرچند در 9 ماهه منتهی به آذر سهمی کمتر از 6درصد از کل خودروهای عرضه شده در ایران را به خود اختصاص داده بودند (این نسبت در سال های مختلف تقریبا یکسان بوده است) اما از نظر گردش مالی بیش از 22درصد از حجم گردش مالی بازار خودروهای صفرکیلومتر را در اختیار دارند.

خودروهای تولید شده در کشور

بر اساس آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت در 9 ماهه منتهی به آذر 1395، درمجموع 881,935 دستگاه انواع خودرو سواری در کشور تولید شده است که نسبت به مدت مشابه سال پیش رشد 41درصدی را نشان می دهد. برای برآورد حجم گردش مالی در بازار خودروهای صفرکیلومتر تولید شده در کشور، با در نظر گرفتن این نکته که در سال جاری افزایش چندانی در قیمت رسمی خودروها در بازار وجود نداشته، قیمت هر یک از خودروهای تولید شده در این بازه 9 ماهه در قیمت فعلی فروش آنها از سوی شرکت های خودروساز ضرب شده است تا در نهایت برآوردی از حجم گردش مالی این بخش از بازار به دست دهد. البته برای این بخش در مواردی امکان مراجعه به آمار منتشر شده از سوی خودروسازان داخلی که در اختیار سازمان بورس قرار گرفته و در سامانه کدال منتشر شده است وجود داشت اما به چند دلیل از این کار صرفنظر شد:

با توجه به آنکه خودروسازان حاضر در بورس اوراق بهادار شامل همه خودروسازان کشور نمی شوند، برای یکنواختی در تقریب های این بخش، تصمیم بر این گرفته شد که از روش گفته شده در بالا به جای بهره گیری از اطلاعات کدال استفاده شود.  اطلاعات منتشر شده از سوی خودروسازان در کدال، شامل خودروهایی غیر از خودروهای سواری (وانت، ون و ...) می شود و تفکیک این خودروها از خودروهای سواری دشواری هایی داشت که ممکن بود در نهایت باعث عدم صحت نتایج شود. با در نظر گرفتن این دو پارامتر، در این تحقیق از روش گفته شده در بالا به جای بهره گیری از اطلاعات کدال استفاده شده است. البته مقایسه اعداد حاصل از این تقریب ها و با اعداد اعلام شده از سوی سه شرکت ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو (که هر سه در بورس اوراق بهادار حضور دارند) نشان می دهد شیوه تقریبگیری در این زمینه تقریبا صحیح بوده است و به این ترتیب همین رویه برای سایر خودروسازان نیز ادامه پیدا کرد. در نهایت بر اساس این بررسی، در 9 ماهه منتهی به آذر 1395 درمجموع گردش مالی فروش خودروهای صفرکیلومتر در ایران رقمی معادل 311,754 میلیون ریال (به طور تقریبی معادل 31هزار میلیارد تومان) بوده است که بر اساس روند جاری پیش بینی می شود این رقم تا پایان سال جاری به 414 هزار میلیارد ریال بالغ شود. در نمودارهای زیر سهم هر یک از خودروسازان داخلی در حجم گردش مالی خودروهای صفرکیلومتر در ایران در 9 ماهه سال 1395 را خواهید دید. همانگونه که انتظار می رفت، ایران خودرو که صدرنشین تولید خودرو در ایران در مدت مورد بررسی است، توانسته بیشترین سهم را از گردش مالی این بخش از بازار در اختیار بگیرد که بخشی از این مسئله به سهم بالاتر در تولید خودرو و بخشی دیگر از آن به قیمت متوسط بالاتر محصولات این شرکت قیاس با رقیب مستقیم، سایپاست.

خودروهای وارداتی

بر اساس اعلام گمرک ایران، در 9 ماهه منتهی به آذر 1395 درمجموع 47,835 دستگاه انواع خودرو سواری وارد کشور شده است که رشد 62درصدی را نسبت به مدت مشابه سال پیش نشان می دهد. برای یافتن گردش مالی بازار خودروهای وارداتی صفرکیلومتر، از روشی مشابه آنچه در زمینه خودروهای تولید شده در کشور گفته شد، استفاده شده است، به این ترتیب که حجم واردات هر یک از انواع خودروها در قیمت آنها ضرب شده تا درنهایت جمع گردش نقدینگی در بازار خودروهای صفرکیلومتر وارداتی به دست آید. در این زمینه ذکر چند نکته لازم است:

خودروهای وارداتی توسط دو منبع به کشور وارد می شود؛ واردکنندگان رسمی و واردکنندگان متفرقه. این دو منبع به دلیل تفاوت در نوع آپشن ها، تفاوت در مدت گارانتی خودروها و تفاوت در قیمت خرید از خارج از کشور، خودروها را با قیمت های متفاوت عرضه می کنند. برای رفع این مشکل تلاش شده از سیستم وزن دهی به حجم واردات هر یک از این دو منبع استفاده شود. به این ترتیب برای برندهای مختلف، وزن متفاوتی به متوسط قیمت واردکنندگان رسمی و غیررسمی داده شد و میانگین قیمت هر خودرو از طریق این وزندهی به دست آمد. البته بدیهی است چنین رویه ای نمی تواند پاسخ کاملا صحیحی بدهد اما درنهایت تقریب مناسبی از وضعیت بازار این خودروها خواهد داد. در این زمینه باید در نظر داشت در دوماهه منتهی به آذر، وضعیت بازار متناسب با تغییرات در قوانین واردات تغییر کرده و سهم واردکنندگان رسمی بیشتر شده است. به علاوه در بعضی برندها عملا تنها شاهد حضور واردکننده رسمی در واردات خودرو هستیم که هردوی اینها تقریب گیری را اندکی با دشواری همراه می کند اما درنهایت تلاش شده با رعایت این مسئله، وزندهی مناسبی به سهم واردکنندگان رسمی و غیررسمی انجام شود.

آمار واردات گمرک ایران شامل خودروهایی است که به صورت قطعی از گمرک ترخیص شده اند. به این ترتیب خودروهایی که به طور موقت از گمرک ترخیص شده و برای خروج آنها از گمرک از ضمانتنامه های بانکی استفاده شده است، در این آمار منظور نمی شوند. از آنجاییکه هیچ منبع دیگری برای دستیابی به آمار این خودروها وجود نداشت در این تحقیق از چنین خودروهایی صرف نظر شده است. البته باید در نظر داشت این خودروها درنهایت ملزم به پرداخت عوارض هستند و طی ماه های آینده در آمار گمرک به ثبت خواهند رسید و این مسئله باعث می شود روند کلی آمار بر هم نخورد چراکه در آمار مورد بررسی نیز خودروهایی وجود دارند که پیش از این وارد کشور شده و به فروش رسیده اند اما با پرداخت عوارض قانونی آنها دیرتر از زمان ترخیص بوده و به این ترتیب در دوره مورد بررسی ثبت شده اند.

با در نظر گرفتن این ملاحظات، مجموع گردش مالی خودروهای صفرکیلومتر وارداتی رقمی معادل 90 هزار میلیارد ریال (9 هزار میلیارد تومان) در 9 ماهه منتهی به آذر 1395 برآورد شده است که به این ترتیب میتوان پیش بینی کرد با روند فعلی این رقم در پایان سال به 120هزار میلیارد ریال خواهد رسید.

در نمودارهای زیر، سهم برندهای برتر وارداتی در گردش نقدینگی خودروهای صفرکیلومتر را در 9ماهه سال 1395 ملاحظه خواهید کرد.