بررسی نحوه محاسبه نرخ سود تسهیلات

به گزارش شهروند ، یک نکته مهم‌تر در مورد نرخ سود بانکی وجود دارد و آن هم محاسبه آن است. البته بنا به گفته بسیاری از کارشناسان و فعالان مالی، بانکی و حسابداری فرمول محاسبه نرخ سود یک فرمول ساده ریاضی است که در تمام دنیا ثابت و یکسان و البته ثابت شده است. به این معنا که نرخ سود با فرمول اثبات‌شده ریاضی محاسبه می‌شود و فقط برخی اعداد آن بنا به سالانه، ماهانه یا روزانه‌بودن تغییر خواهد کرد. در بیشتر موارد وقتی افراد برای گرفتن تسهیلات به بانک مراجعه می‌کنند، گرفتن پول بسیار بااهمیت‌تر از بازپرداخت آن به اقساط است. درمورد سود سپرده نیز دربسیاری از موارد برای سپرده‌گذار به‌ویژه درشرایط تورمی محاسبه سود و نحوه پرداخت آن اهمیت دارد. حتی دربیشتر موارد نرخ سود یا بازگشت سرمایه را براساس همین نرخ سود سپرده محاسبه   می‌کنند.
اما بیش از آن نرخ سود تسهیلات مهم است، چون بخشی از سرمایه درگردش را تأمین می‌کند و بخشی از سپرده‌ها نیز به صورت تسهیلات دراختیار افراد قرار می‌گیرد. شاید پیش آمده باشد که برای هر کاری نیاز به محاسبه نرخ سود تسهیلات پیدا کرده باشید. برای اجاره‌خانه، خرید خانه و خودرو، راه‌اندازی یک کسب‌وکار و بسیاری موارد دیگر اما تا به ‌حال کمتر پیش آمده که بانک یا موسسه‌ای شیوه محاسبه این نرخ سود را دراختیار شما قرار دهد. حتی بانک‌هایی که نرخ سود را به شما اعلام می‌کنند، در بیشتر موارد نرم‌افزار محاسبه نرخ سود از پیش تنظیم شده و فقط با قراردادن اعداد به شما میزان نرخ سود پرداختی را اعلام  می‌کنند.

روش محاسبه نرخ سود تسهیلات
نرخ سود تابع دوره بازگشت سرمایه دراقتصاد است. بنابراین شاخص نرخ سود در یک اقتصاد سالم در حالت عادی در تمام بخش‌ها یکسان است، مگر اینکه تولیدکننده بنا به شرایط زمانی و مکانی بتواند با خلاقیت خود میزان سود را افزایش دهد اما زمانی که این خلاقیت وجود ندارد، فقط با استفاده از فرمول یا به عبارت بهتر دستکاری در فرمول‌ها سود می‌سازند. البته شیوه گفته‌شده دراقتصاد ایران بسیار رایج‌تر است و در بیشتر موارد دستکاری در نرخ سود به بهانه‌های مختلف مثل ریسک سرمایه‌گذاری، افزایش تورم و.... تغییر می‌کند. محاسبه نرخ سود در بانک‌ها و موسسه‌های ایرانی تفاوت چندانی با فرمول اصلی ندارد، اما موسسه‌ها با استفاده از ترفندهایی مانند نگه‌داشتن ودیعه یا تنزیل قسط اول در ابتدای قرارداد و... سود خود را بالا می‌برند. نرخ سود در ایران (در ١٠-١٢‌سال اخیر) با این شیوه محاسبه می‌شود:
اصل وام * نرخ تسهیلات وام * {(مدت بازپرداخت اقساط وام به ماه +۱) بخش بر ۲۴} می‌شود سود وام شما
(این مبلغ + اصل وام) بخش بر مدت بازپرداخت به ماه می‌شود بازپرداخت یک قسط شما
مثال: محاسبه نرخ بهره و اقساط یک وام ۱۲‌میلیون تومانی از یک بانک به نرخ بهره ۱۱‌درصد برای باز پرداخت ۱۲ساله
گام اول: ۱۲‌میلیون را در نرخ بهره ۱۱‌درصد
ضرب کنید
١٣٢٠٠٠٠٠=,١١*١٢٠٠٠٠٠٠٠
گام دوم: تعداد اقساط شما می‌شود ۱۴۴ که
 + ۱ می‌شود ۱۴۵
گام سوم: ١٩١٤٠٠٠٠٠٠= ١٤٥*١٣٢٠٠٠٠٠
گام چهارم: ٧٩٧٥٠٠٠٠=١٩١٤٠٠٠٠٠٠: ٢٤
١٩٩٧٥٠٠٠٠=٧٩٧٥٠٠٠٠+١٢٠٠٠٠٠٠٠
١٣٨٧١٥٢=١٩٩٧٥٠٠٠٠: ١٤٤
عدد به دست آمده مبلغ هر قسط را نشان می‌دهد.
برای دریافت یا محاسبه بهره وام‌های غیربانکی که قصد نحوه محاسبه آن مانند بانک باشد، از این فرمول استفاده می‌کنند. برای وام‌هایی که اقساط آن سالانه است، در گام سوم تعداد‌ سال را به ۱ اضافه کنید و در گام چهارم به جای ۲۴ عدد ۲ می‌گذارند.
تذکر: در وام‌های بانکی معمولا هزینه‌های جانبی دیگری درکنار وام محاسبه و دریافت می‌شود که البته در بانک‌های دولتی این مبالغ بسیار کم و تأثیر فاحشی روی ارقام ندارد. هنگام بازپرداخت اقساط برخی بانک‌ها درنخستین قسط اول هرسال مبلغی به‌عنوان کارمزد از اقساط شما کم می‌کنند و به شما هم اطلاع نمی‌دهند.

محاسبه بانکی، محاسبه مالی
نرخ سود در مباحث اقتصادی اهمیت بسیاری دارد اما همیشه بین کارشناسان مالی و کارشناسان بانکی اختلاف‌نظر درمورد سود و این‌که به چه چیزی سود گفته می‌شود و همین‌طور نحوه محاسبه آن تفاوت دارد. بیشتر کارشناسان درحوزه مالی نیز به این تفاوت اذعان دارند و آن را ناشی از تفاوت دیدگاه بانکی و حوزه مالی می‌دانند. «حمید میرمعینی» کارشناس حوزه مالی و نایب‌رئیس کمیسیون بازار سرمایه خانه اقتصاد در گفت‌وگویی در مورد دلایل این اختلاف می‌گوید: بیشتر روش‌های محاسبه نرخ سود یا بهره در دنیا یکسان و فقط نوع بهره‌ها متفاوت است. گذشته از فرمول ثابت درتمام دنیا ما دو نوع بهره داریم؛ یکی ساده و دیگری مرکب که تفاوت آنها علاوه بر نوع محاسبه در روش و استفاده آنهاست. البته آنچه در تمام دنیا رایج و متداول است، همان نرخ بهره ساده است چون از روی شیوه سرمایه‌گذاری اخذ شده و محاسبه  می‌شود.
او اضافه می‌کند: اصل و پایه محاسبه نرخ سود در ایران هم همان فرمول ساده است، اما درهیچ بانکی گفته نمی‌شود از کدام فرمول و چرا استفاده می‌شود. درواقع نرم‌افزار بانک تنظیم شده و شما فقط اعداد را در جاهای خالی قرار می‌دهید و دست آخر نرم‌افزار نرخ‌ها را محاسبه کرده و به شما اعلام می‌کند.
اما تفاوت اساسی درمحاسبه سود مالی و سود بانکی با توجه به این‌که فرمول نرخ سود یا بازده سرمایه در تمام دنیا یکی است، کجاست و چرا کارشناسان مالی همیشه در این نقطه با کارشناسان بانکی اختلاف‌نظر دارند؟ این کارشناس بازار سرمایه در مورد این اختلاف محاسبه می‌گوید: فرمول نرخ سود درحوزه مالی هم مانند بانک همان فرمول ساده است، اما نحوه اخذ سود در این دو دیدگاه متفاوت است. به این معنا که در سود بانکی شما با توجه به تعداد اقساطی که پرداخت می‌کنید، میزان سود و اصل وام یکی است اما درمحاسبه مالی سود به مانده بدهی تعلق می‌گیرد. به این معنا که در قسط اول شما بیشتر از اصل وام سود پرداخت می‌کنید اما هرچه تعداد اقساط وام زیادتر شود، مقدار سود کم می‌شود و شما بیشتر اصل وام را پرداخت می‌کنید. یعنی قسط دوم از قسط اول سود کمتری دارد.

بانک سودمحور است
میرمعینی توضیح می‌دهد: بیشتر بانک‌ها از این شیوه استفاده نمی‌کنند چون باید به سودآوری مجموعه خودشان فکر کنند و از راه‌های بانکی نیز کسب سود نمی‌کنند. البته راه دیگری که بانک‌ها و موسسه‌های مالی برای کسب سود بیشتر انجام می‌دهند و در این مورد به مشتری هم توضیح نمی‌دهند، این است که در زمان پرداخت تسهیلات همان ابتدا پیش از دریافت وام توسط مشتری قسط اول به همراه سود آن را کسر می‌کنند و به مشتری هم اعلام نمی‌کنند اما در زمان محاسبه سود مقدار کل وام را مبنای محاسبه سود قرار می‌دهند. این کارشناس حوزه مالی در مورد راه‌های کسب سود و محاسبه آن در موسسه‌های مالی و اعتباری به‌ویژه موسسه‌های غیرمجاز توضیح می‌دهد: روش دیگر محاسبه سود هم که دربسیاری از موسسه‌های مالی و اعتباری رایج است، دریافت سپرده به ازای تسهیلات است. در بیشتر مواقع سپرده اخذ شده را با سود ١٠ تا ١٥‌درصد محاسبه می‌کنند و با توجه به شیوه‌هایی که اشاره شد، نرخ سود تسهیلات را محاسبه می‌کنند و وقتی نرخ سود واقعی را محاسبه می‌کنیم، تسهیلات با سودی حدود ٣٠‌درصد اعطا می‌شود و سپرده نیز نزد بانک باقی می‌ماند و از آن سود می‌برد. درواقع بانک با همه ریسک‌هایی که ممکن است شما برای گرفتن تسهیلات متقبل شوید، سود بدون ریسک از شما می‌برد.

نرخ سود دستوری محاسبات را تغییر داد
با توجه به شرایط زمانی اقتصاد کشور ما ممکن است تغییراتی در آن داده شود، اما این تغییرات نباید کل فرمول یا مقدار سود به دست آمده را به‌طورکلی تغییر دهد ولی از آن‌جا که بانک‌ها محاسبه نرخ سود را دراختیار مشتریان قرار نمی‌دهند، این موضوع همیشه برای مشتریان بانک‌ها (چه سپرده‌گذار و چه متقاضی وام) جای ابهام دارد که سود چگونه و بر پایه چه شاخص‌هایی محاسبه می‌شود. سود به زبان ساده با این فرمول به دست می‌آید. درواقع باید دید که میزان قبول ریسک و چشم‌پوشی از هزینه‌کردن پول و پس‌انداز آن چه مقدار سود برای دارنده به پول را همراه دارد.
همچنین «علی مصطفی روزبه» کارشناس ‌ارشد مدیریت دولتی دراین‌باره  می‌گوید: فرمول محاسبه اقساط وام تا زمانی که در دولت نهم یا دهم به صورت دستوری نرخ سود تسهیلات کاهش پیدا نکرده بود، یک فرمول بود و بانک‌ها همه با این فرمول عمل می‌کردند اما از زمانی که نرخ سود بانکی با دستور رئیس‌جمهوری وقت کاهش پیدا کرد، بانک‌ها به دنبال ترفندهایی رفتند که این کاهش را جبران کنند و بدین‌ترتیب تغییراتی در فرمول محاسبه نرخ سود ایجاد کردند تا بتوانند همان مقدار قبلی یا حتی بیشتر سود دریافت کنند.او اضافه می‌کند: اما با افزایش نرخ سود بانکی دوباره این فرمول مورد استفاده بانک‌هاست. البته این شیوه در اقساط پلکانی کاربرد ندارد.

روزبه به یک نکته دیگر درمورد محاسبه نرخ سود در بانک‌ها و موسسه‌ها اشاره کرده و می‌گوید: در مواقعی که بانک‌ها مبلغی به الزام و برخلاف مقررات نزد خود ودیعه غیرقابل برداشت نگه می‌دارند، وام‌گیرنده باید توجه داشته باشد که بانک به نوعی درحال بازی با مقررات است تا سود بیشتری دریافت کند. او توضیح می‌دهد: خود من از بانک مهر اقتصاد یک وام ٣٠‌میلیون تومانی گرفته‌ام که سود آن ٢٧‌درصد و با بازپرداخت آن ٥‌سال بود ولی بانک از من ٣‌میلیون تومان الزام ودیعه گرفته است که قابل برداشت نیست. وقتی سود پول را حساب می‌کنم، به عددی بالاتر از ٢٧‌درصد می‌رسم. این فرمول همان‌گونه که گفته شد، برای همه قابل محاسبه است و هر فردی درصورت اقساط مساوی می‌تواند درستی اقساط خود را محاسبه کند که کار سختی هم نیست.