پیشرفت صنعتی در قلمرو خودروسازی

تغییر مسیر از سنتی به صنعتی
سهم پایین سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو به این احتمال قوت می‌بخشد که در صورت بی‌توجهی و گذراندن روزها بدون چاره‌اندیشی، تولید خودروسازان در سال‌های آینده با کاهش جدی مواجه می‌شود. اگرچه در حال‌حاضر بارقه‌هایی از امید برای همکاری مشترک خودروسازان داخلی با شرکت‌های خارجی وجود دارد اما از آنجایی که کارشناسان تخمین زده‌اند، نشانه‌های مثبت این همکاری‌ها در حداقل 3 سال آینده بروز می‌کند. چالش سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو باید جدی گرفته شود. رییس دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت معتقد است سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو شامل 2 بخش سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات و سرمایه‌گذاری در فضا (اضافه کردن سالن‌های رنگ و مونتاژ، اضافه‌کردن روبات‌های مونتاژ و... ) است. محمدحسن شجاعی‌فرد  به تحلیلی اجمالی از سرمایه‌گذاری انجام شده در صنعت خودرو در دهه 80 پرداخته و توضیح داد: در سال 1385 خودروسازان داخلی مشکلی نداشته و با روش‌هایی هرچند نادرست اقدام به توسعه فعالیت‌های خود کردند.  برای نمونه در شهرهایی نظیر تبریز، شیراز و... سالن‌های اتاق‌سازی احداث کردند، در حالی که برای رنگ، مجبور به انتقال اتاق‌ها به تهران و بازگرداندن آن به شهر تولیدکننده بودند که این رفت‌وآمدها هزینه‌های بسیاری به همراه داشت. وی اضافه کرد: در کنار این مسئله، خودروسازان تعداد کارکنان خود را افزایش دادند که در ادامه نیز متضرر شدند. در این شرایط هنگامی‌که شرکتی ضرر می‌بیند به سمت سرمایه‌گذاری رو نمی‌آورد و تولید و مونتاژ خودروهای جدید در سالن‌های قبلی انجام می‌شود. با این توضیحات، مشکلات اصلی خودروسازان از سال 1389 آغاز شد، به طوری که تا سال 1392 ضررهای بسیاری متحمل شدند. این استاد دانشگاه، راهکارهایی برای افزایش سهم سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو ارائه داده و اظهار کرد: خودروسازان داخلی برای گذر از بحران سرمایه‌گذاری پایین در این صنعت باید به سمت تولید خودروهای باکیفیت حرکت کنند. با بازشدن دروازه‌های اقتصادی کشور به روی دنیا در زمان اجرایی شدن برجام، خودروسازان داخلی نمی‌توانند با محصولات کنونی وارد عرصه رقابت شوند. شجاعی‌فرد تصریح کرد: همچنین با سرمایه‌گذاری خودروسازانی غیر ورشکسته (خودروسازان صاحبنام دنیا) در ایران، بخشی از مشکل سرمایه‌گذاری در این صنعت برطرف خواهد شد، به شرط آنکه آنها سرمایه‌ای 50 درصدی آورده و خودروسازان داخلی نیز از داشته‌های خود استفاده کنند. بی‌تردید این سرمایه‌گذاری کمک می‌کند خون تازه‌ای بر جان خودروسازان داخلی دمیده شود تا بتوانند خودرویی روزآمد با قابلیت صادرات تولید کنند. علاوه بر آن فناوری تولید خودرو در این همکاری‌ها در اختیار قطعه‌سازان داخلی قرار گیرد. با این اقدامات خودروسازان داخلی بعد از گذشت 5 سال به خودروسازانی جهانی تبدیل خواهند شد. اما در همین‌حال، تحقیق و توسعه به عنوان اهرمی تکان‌دهنده در صنعت خودرو، کمترین سهم را در این صنعت دارد و گاهی برخی صنعتگران خودرویی، حتی در قد و قواره یک اصطلاح با تحقیق و توسعه بیگانه‌اند. به باور رییس دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت، دلیل بی‌توجهی به تحقیق و توسعه در این مسئله خلاصه می‌شود که خودروساز سنتی نیازی به تحقیق و توسعه ندارد و برعکس، خودروسازان صنعتی به این حوزه وارد می‌شوند.
وی اظهار کرد: بیشتر خودروهایی که در کشور به تولید می‌رسد، به نوعی وارداتی است و خودروسازان داخلی بیشتر روی تغییرات ظاهری (فیس‌لیفت) یک خودرو تمرکز می‌کنند. در یک‌دوره زمانی، نزدیک به 700 نفر در بخش تحقیق و توسعه یکی از خودروسازان کشور مشغول به فعالیت بودند که با تغییر مدیریت، 500 نفر از این افراد اخراج شدند زیرا آن مدیر حضور آنها را ضروری نمی‌دانست. با این تغییر، اتفاق خاصی در صنعت خودرو روی نداد که این نکته نشان می‌دهد حضور این افراد در صنعت خودرو بی‌تاثیر بوده است. شجاعی‌فرد ادامه داد: از سوی دیگر، خودروسازی با 200 نفر نیروی کار در بخش تحقیق و توسعه به فعالیت‌های مهندسی می‌پرداخت که 500 نفر به آن اضافه کرد اما باز هم این مسئله منجر به تغییری در صنعت خودرو نشد. بنابراین راه‌اندازی مراکز تحقیق و توسعه و توجه به آن زمانی مفید خواهد بود که احساس نیاز به آن در صنعتی وجود داشته باشد. یکی از دلایلی که باعث ایجاد احساس نیاز صنعت خودرو برای پرداختن به تحقیق و توسعه می‌شود، رقابتی شدن بازار است که این موضوع با صادراتی شدن محصولات داخلی، دستیابی به دانش فنی و افزایش سهم سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو محقق خواهد شد.

غفلت از سرمایه‌گذاری
هنگامی‌که سخن از سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه در صنعت خودرو به میان می‌آید، عده‌ای بدون آنکه اثرگذاری آن در این صنعت را مورد توجه قرار دهند، توپ را به میدان بی‌پولی و کاهش درآمدها انداخته و با این استدلال، تحقیق و توسعه در صنعت خودرو را به حاشیه می‌برند. به باور رییس انجمن تخصصی مراکز تحقیق و توسعه و توسعه صنایع و معادن، موضوع نبود سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه، آفتی است که گریبان بسیاری از صنایع کشور را گرفته و در برخی صنایع با فناوری‌های جدید نظیر بیوفناوری و دارویی، سرمایه‌گذاری به نسبت قابل‌قبولی دیده می‌شود اما در نگاهی کلی در بخش تحقیق و توسعه صنایع مختلف، سرمایه‌گذاری نشده است. علی معصومی اظهار کرد: در چند سال گذشته یکی از دلایلی که بی‌توجهی سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو را توجیه کرده، نداشتن درآمد و سود کافی صنعتگران برای سرمایه‌گذاری در این بخش است که البته دلیل قابل‌قبولی نخواهد بود. در بحران اقتصادی که از سال 2009م در دنیا آغاز شد، شرکت‌های بزرگ با وجود کاهش درآمد یا سهم سرمایه‌گذاری در بخش تحقیق و توسعه خود را ثابت نگه داشتند یا آن را افزایش دادند زیرا تنها راه باقی ماندن در عرصه رقابت را توجه این امر می‌دانند. بنابراین برای پیشرفت صنعت خودرو، توجه گسترش تحقیق و توسعه در هر شرایطی لازم است. وی در ادامه درباره کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت خودرو گفت: در چند سال گذشته صنعت خودرو رنگ سرمایه‌گذاری کافی به خود ندیده است. این در حالی است که سرمایه‌گذاری از 2 مسیر افزایش سرمایه از سرمایه‌های جدید یا اختصاص بخشی از درآمد به حوزه‌های جدید انجام می‌شود. معصومی افزود: از آنجایی که کشور در شرایط تحریم‌های سخت اقتصادی قرار داشته است، افزایش سرمایه نه‌تنها برای صنعت خودرو که در ارتباط با بیشتر صنایع، میسر نبوده زیرا امکان ورود سرمایه‌گذاران جدید و خارجی در صنعت وجود نداشته است. همچنین درآمد صنعت خودرو در چند سال گذشته به اندازه‌ای نبوده که خودروسازان مازاد سود خود را کنار بگذارند و به سرمایه‌گذاری جدید بپردازند زیرا قیمت تمام شده خودرو افزایش یافته است. برپایه آنچه در این گزارش موردبررسی قرار گرفته است، خودروسازان و تمام صنعتگران کشور برای بقا ناگزیر به سرمایه‌گذاری و روی‌آوری به تحقیق و توسعه هستند، به‌گونه‌ای که باید بخشی از درآمد سالانه خود را به آن اختصاص دهند.