سرنوشت خودروهای قدیمی در پساتحریم

به اعتقاد کارشناسان، اگر بخواهیم با توجه به وضع موجود، پاسخی به پرسش‌های مطروحه بدهیم، نباید چندان به حذف بلافاصه پیشکسوتان خطوط تولید خودروسازان امیدوار بود؛ زیرا شرایط بازار اجازه چنین کاری را نخواهد داد. به گفته کارشناسان، خودروسازان داخلی به احتمال فراوان، محصولات جدید را در کنار قدیمی‌ها به تولید خواهند رساند و حذف آنها (خودروهای قدیمی) به تدریج و در یک پروسه زمانی چند ساله انجام خواهد شد. این در حالی است که بسیاری از مشتریان ایرانی منتظرند تا با آمدن خودروسازانی مانند پژو و رنو و فولکس واگن، خودروهای قدیمی بازنشسته شده و جای خود را به محصولات جدید و به روز بدهند، آن هم در یک بازه زمانی کوتاه.

در واقع آنچه ایرانی‌ها را از احتمال قریب به یقین حضور خودروسازان خارجی در کشور خوشحال کرده، عرضه محصولات به روز و با کیفیت در بازار طی یکی دو سال آینده است، به نحوی که منتظرند با آمدن خودروهای جدید، پرونده قدیمی‌ها و بی کیفیت‌ها و از رده خارج‌ها بسته شود. به‌عبارت بهتر، بسیاری از مشتریان ایرانی گمان می‌کنند با لغو تحریم‌ها و حضور خارجی‌ها در «جاده مخصوص»، خودروسازی کشور از این رو به آن رو شده و صنعت خودرو با محصولات قدیمی اش وداع خواهد کرد. جدای از اینکه مستقر شدن خارجی‌ها در خودروسازی کشور حداقل یک سال و نیم پس از لغو تحریم‌ها طول خواهد کشید، چرخش صنعت خودرو از محصولات قدیمی به خودروهای جدید و به روز نیز در مدت زمان کوتاهی رخ نخواهد داد. به گفته کارشناسان، اگرچه می‌توان شراکت با خودروسازان خارجی را (پس از لغو تحریم‌ها) نقطه عطفی در خودروسازی کشور به حساب آورد، اما این موضوع به معنای خداحافظی بلافاصله با پلت‌فرم‌ها و خودروهای قدیمی موجود نیست و آنها همچنان میهمان جاده مخصوص خواهند ماند. این گفته کارشناسان در شرایطی است که به‌نظر نمی رسد خودروسازان نیز قلبا چندان اصراری به تولید بسیاری از محصولات فعلی داشته باشند؛ زیرا به‌خوبی طی این یکی دو سال فهمیده‌اند که بخش قابل توجهی از مشتریان دیگر حاضر به خرید این خودروها نبوده و انتظار محصولات جدید را می‌کشند. در واقع با توجه به شرایط فعلی بازار، ادامه تولید خودروهای قدیمی (در صورت ورود محصولات جدید) به صلاح خودروسازان هم نبوده و مزیت آنها نیز در تولید و عرضه محصولاتی به روز است، با این حال، آنها (شرکت‌های خودروساز داخلی) از شرایط لازم برای یک خانه تکانی اساسی در خطوط تولید خود برخوردار نیستند.

در این مورد اما دبیر انجمن قطعه‌سازان با اشاره به برنامه خودروسازان برای ارتقای کیفی محصولات‌شان می‌گوید:در حال حاضر عمده‌ترین اشکال صنعت خودرو کشور به مسائل کیفی مربوط می‌شود و مشتریان نشان داده‌اند اگر همین خودروهای فعلی نیز از کیفیت لازم برخوردار باشند، با توجه به قیمت‌های موجود حاضرند آنها را خریداری کنند. ساسان قربانی با بیان اینکه در همین راستا خودروسازان و قطعه‌سازان، پروژه‌هایی به منظور ارتقای کیفی محصولات فعلی خود تعریف کرده‌اند، می‌افزاید: در این پروژه‌ها قرار است نسبت به افزایش سطح کیفی خودروها در حوزه‌های ایمنی و تزئینات و قطعات و... اقدام شود و دلیل این کار نیز، کشش بازار (برای خودروهای موردنظر) است. وی با اشاره به اینکه خودروهای جدید بین یک تا یک سال و نیم دیگر راهی بازار کشور خواهند شد، تاکید می‌کند:منطقی نیست که به دلیل آمدن این خودروها، محصولات فعلی را ناگهان کنار بگذاریم و باید جایگزینی مناسب برای آنها بیابیم. قربانی در پاسخ به این پرسش که آیا بهتر نیست هزینه ارتقای کیفی خودروهای قدیمی را صرف تحقیق و توسعه و ایجاد زیرساخت برای محصولات جدید کرده و بدین واسطه قدیمی‌ها را زودتر خارج کنیم، می‌گوید:ارتقای کیفی هزینه بالایی ندارد و از طرفی، چون خودروهای فعلی همچنان با تقاضا روبه‌رو هستند، می‌توان با بهینه کردن آنها، تا سه چهار سال دیگر به تولیدشان ادامه داد و به‌تدریج محصولات جدید را جایگزین کرد. به گفته دبیر انجمن قطعه‌سازان، خودروسازی کشور در دوران پساتحریم سه مرحله در پیش رو دارد؛ اول، ارتقای کیفی محصولات فعلی، دوم عرضه محصولات به روز خارجی و سوم طراحی و تولید خودروهای جدید. وی تاکید می‌کند:این پکیج برای اجرا (به شرط فراهم بودن همه شرایط) نیاز به سه سال زمان دارد، که البته اگر کند پیش رویم، این زمان بیشتر خواهد شد.

چرا امکان حذف ناگهانی قدیمی‌ها نیست؟

با توجه به اظهارات دبیر انجمن قطعه‌سازان، به‌نظر می‌رسد نباید انتظار حذف ناگهانی خودروهای قدیمی و جایگزینی آنها با محصولات جدید را به این زودی‌ها داشته باشیم و این یعنی، فعلا باید از آنها میزبانی کنیم. برای پاسخ به این پرسش که چرا امکان حذف ناگهانی خودروهای قدیمی وجود ندارد، باید نگاهی به اوضاع تولید صنعت خودرو کشور و میهمانان حال حاضر خطوط تولید آنها بیندازیم. اگر تیراژ خودروهای داخلی را حدودا یک میلیون دستگاه در سال لحاظ کنیم، در خوشبینانه ترین حالت، تنها 20 درصدشان محصولاتی نسبتا مناسب (جدید و تا حدی قابل قبول) به شمار می‌روند و 80 درصد باقیمانده، یا بسیار قدیمی اند یا بهینه شده پلت‌فرم‌های گذشته و از رده خارج به شمار می‌روند.

به‌عنوان مثال، پژو 405، خودرویی متعلق به بیش از 30 سال پیش محسوب می‌شود و سمند نیز اگرچه کمتر از نصف عمر 405 را دارد، اما پلت‌فرمش بهینه شده همین خودرو است. یا تیبا با وجود آنکه در مقایسه با پژو 405، عمر چندانی به لحاظ تولید ندارد، اما به نوعی روی پلت‌فرم پراید ساخته شده، پرایدی که خود بیش از دو دهه از عمرش می‌گذرد. با این حساب، در حال حاضر ستون‌های خودروسازی ایران را همین خودروهای قدیمی و از رده خارج تشکیل داده‌اند و برداشتن ناگهانی آنها توام با خطر بوده و ریسک بسیار بزرگی به شمار می‌رود.

به گفته کارشناسان، پراید، پژو 405، پارس و حتی سمند، همه و همه در ملاک استانداردهای جهانی، محصولاتی قدیمی یا حتی از رده خارج به حساب می‌آیند، با این حال زندگی خودروسازی ایران با آنها می‌چرخد و حذف ناگهانی‌شان نه‌تنها به نفع جاده مخصوصی‌ها نیست؛ بلکه بازار را نیز متلاطم و افزایش نجومی قیمت‌ها را در بر خواهد داشت. طبق برنامه اعلام شده از سوی خودروسازان، محصولاتی مانند پژو 405 و پراید تا اواخر سال 96 از رده خارج خواهند شد، این در حالی است که به گفته یکی از مسوولان صنعت خودرو کشور، به‌نظر می‌رسد اگر این خودروها همچنان تقاضا داشته باشند، برنامه حذف آنها تغییر کند. وی با بیان اینکه برخی پروژه‌های مربوط به عرضه محصولات جدید، تا سال 98 به بار خواهند نشست، می‌افزاید:با این حساب باید قبل از حذف خودروهای قدیمی، فکری به حال جایگزین آنها بکنیم، زیرا این محصولات از قیمتی نسبتا متناسب با قدرت خرید مشتریان ایرانی برخوردار هستند و نمی‌توان جانشین‌هایی گران برای‌شان تعریف کرد. این مقام مسوول در نهایت تاکید می‌کند که زمان رفتن خودروهای فعلی را بازار و به‌عبارت بهتر، مشتریان تعیین می‌کنند، به نحوی که اگر تقاضا باشد، می‌مانند و در غیر این صورت باید بروند.

با قدیمی‌ها چه کنیم؟

اما حالا که امکان حذف ناگهانی خودروهای قدیمی وجود ندارد، پس تکلیف آنها چیست؟ آیا مشتریان همچنان باید این خودروها را با همین شرایط کیفی نامناسب تحمل کرده و به انتظار روزهای خوب بنشینند؟ در این مورد کارشناسان معتقدند دو راه پیش روی خودروسازان وجود دارد؛ اول اینکه تولید محصولات موردنظر را با سطح کیفی فعلی ادامه داده و خودروهای جدید را به‌تدریج به جای آنها بنشانند و دوم آنکه به ارتقای استاندارد آنها پرداخته و به‌عبارت بهتر، پلت‌فرم‌شان را بهینه کنند. به گفته کارشناسان، اگر قرار به انتخاب روش اول باشد، اگرچه هزینه‌ای بابت ارتقای استاندارد، به گردن خودروسازان نخواهد افتاد، اما بعید به‌نظر می‌رسد آنها بتوانند محصولات قدیمی خود را به راحتی فروخته و کسب درآمد داشته باشند. کارشناسان اما روش دوم را نیز هزینه بر دانسته و تاکید می‌کنند ارتقای استانداردها، نیاز به سرمایه‌گذاری دارد که این کار با توجه به وضع مالی نامناسب خودروسازان کشور، با اما و اگرهایی روبه‌رو است. در این مورد فربد زاوه کارشناس خودرو کشور با اشاره به اینکه خودروهای قدیمی فعلی به‌نوعی حکم آش کشک خاله را داشته و باید تحمل‌شان کرد،می‌گوید:حداقل انتظار مشتریان ایرانی این است که خودروشان زود به زود راهی تعمیرگاه نشود و به‌عنوان مثال کمتر از 10 هزار کیلومتر ، موتور نسوزاند، وگرنه اگر بخواهیم استانداردهای روز دنیا را لحاظ کنیم، توقعات مشتریان بسیار بالاتر است.

زاوه می‌افزاید: اگر بخواهیم استاندارد خودروها را در مسائلی مانند آلایندگی، ارتقا بدهیم، این کار با هزینه کم و زمان نسبتا مناسبی قابل‌انجام است، اما اگر بحث بر سر ارتقای ایمنی خودروهای قدیمی باشد، سرمایه‌گذاری در چنین پروژه‌ای (با توجه به هزینه بالا)، بیهوده به‌نظر می‌رسد. وی با بیان اینکه حتی خودروهای جدید فعلی نیز با استانداردهای روز دنیا فاصله دارند، می‌افزاید: به‌عنوان مثال هیچ کدام از خودروهای فعلی تولیدی، دارای استاندارد تصادف از عقب نبوده و در بخش مصرف سوخت و آلایندگی نیز با استاندارد روز دنیا فاصله داریم. این کارشناس با تاکید بر اینکه می‌توان تولید همین خودروهای فعلی را ادامه داد و محصولات به روز را رفته رفته جایگزین آنها کرد، می‌گوید: چنین پروسه‌ای (جایگزینی خودروهای جدید و قدیمی) حدود سه سال زمان می‌برد، منتها به شرطی که شرایط ایده آل باشد. وی در ادامه با اشاره به پلت‌فرم‌های فعلی صنعت خودرو کشور تاکید می‌کند: روی همین پلت‌فرم‌ها نیز می‌توان محصولات به روز و با کیفیت تعریف کرد، منتها این کار نیز به هزینه‌ای حداقل 200 میلیون یورویی نیاز دارد، این در شرایطی است که کمترین هزینه برای طراحی پلت‌فرم‌های جدید، 500 میلیون یورو برآورد می‌شود. زاوه در نهایت تاکید می‌کند که بهتر است دولت در این شرایط قانونی مبنی‌بر تولید محصولات جدید متناسب با استانداردهای روز دنیا تدوین کرده و خودروسازان را ملزم کند محصولات جدید خود را مطابق با این استانداردها طراحی و تولید کنند.