حمل‌ونقل؛ هم درد آلودگی هواست و هم درمان

نهادهایی که به نظر می‌رسد فعالیت‌های جزیره‌ای و ناهماهنگ آنها، موجب شده اقدامات آنها نه‌تنها درمانی بر سرفه‌های مداوم مردم تهران نباشد، بلکه مانع از پیچیده شدن یک نسخه درمانی کلان و همه‌جانبه شود.
هر سال دریغ از پارسال!
اجرای طرح‌هایی مانند ایجاد محدوده زوج و فرد و طرح ترافیک از جمله طرح‌های مدیریت شهری برای کاهش آلودگی هوا در سال‌های گذشته بوده و در کنار آنها، همواره بر توسعه حمل‌و نقل عمومی نیز تاکید شده، اما به نظر می‌رسد، بیشتر وعده‌ها در توسعه حمل‌ونقل عمومی و در نتیجه کاهش آلودگی هوا عملی نشده است.
محمد حقانی، عضو کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران،  از وعده‌هایی انتقاد می‌کند که مسئولان حوزه هوا، هر سال در این روزها درباره کاهش آلودگی می‌دهند و به گفته او عملی نشدن این وعده‌ها کار را به جایی رسانده که به گفته او باید گفت، «سال به سال دریغ از پارسال! » او یادآوری می‌کند که آلودگی هوا با وجود برخی اقدامات مثبت دولت در سال‌های گذشته مانند تزریق بنزین یورو4 در تهران و برخی دیگر از کلانشهرها همچنان ادامه دارد.

سهم 70درصدی حمل‌ونقل در آلودگی هوا
حقانی معتقد است نکته‌ای که در این میان از آن غفلت شده، ظرفیت زیستی شهر است. او ادامه می‌دهد: در ایران طرفیت زیستی تعریف نشده و هنوز هم هیچ مطالعه‌ای از سوی سازمان محیط‌زیست به عنوان متولی محیط‌زیست در این‌باره انجام نشده است. در حالی که باید مطالعه شود تهران چه اندازه گنجایش خودرو، موتورسیکلت و ساخت‌وساز دارد. حدود 70درصد آلودگی هوای پایتخت، مربوط به لوله اگزوز خودروها یعنی حمل‌ونقل است. حقانی با بیان این مطلب می‌افزاید: بیش از 4میلیون خودروی پلاک شده به نام تهران داریم. همچنین سالانه 300هزار خودرو وارد تهران می‌شود؛ یعنی به طور تقریبی روزی هزار دستگاه اما آیا به همین میزان از چرخه خارج می‌شود؟
او با انتقاد از اجرا نشدن قانون «کاهش آلودگی هوا» مصوب سال79 که یکی از بندهای آن، خارج شدن خودروهای فرسوده از چرخه فعالیت بود، اضافه می‌کند: بیش از 2و نیم میلیون پلاک ثبت شده موتورسیکلت در تهران وجود دارد که کاربراتوری هستند و هر کدام به اندازه 8خودرو یورو2 آلودگی تولید می‌کنند. بر اساس آنچه حقانی می‌گوید، وضعیت حمل‌ونقل عمومی نیز تعریف چندانی ندارد. به گفته او، 7500‌ اتوبوس شهری در پایتخت وجود دارد که 500 دستگاه آن، زمینگیر است و نیمی از 7هزار اتوبوس فعال نیز فرسوده و دودزا هستند. همچنین 1100مینی‌بوس در پایتخت فعالیت می‌کند که همگی فرسوده‌اند و آلاینده.

لزوم توسعه مترو
ورود اتوبوس‌ها و تاکسی‌های هیبریدی به چرخه حمل‌ونقل عمومی پایتخت و اجرای طرح جایگزین زوج و فرد با عنوان «ال‌ای‌زد» 2برنامه کلان پایتخت برای کاهش آلودگی بود که اگرچه در سال جاری تاکید زیادی روی اثرات مفید آنها شد اما هیچ‌یک هنوز به مرحله اجرا نرسید. حقانی با انتقاد از اجرا نشدن این راهکارها می‌گوید: حالا دیگر معلوم نیست در هوایی که حتی طاقت نفس کشیدن نداریم، ال‌ای‌زد تا چه اندازه می‌تواند موثر باشد. این عضو شورای شهر تهران با تاکید بر اهمیت ارتقای سطح آگاهی مردم و اجرای قوانین یادآوری می‌کند: در کنار راهکارهای سلبی، باید قوانین تشویقی نیز برای تولیدکننده و استفاده‌کننده از خودرو هم داشته باشیم. به گفته او، در دنیا مهم‌ترین راه کاهش آلودگی هوا، استفاده از خودرو و موتورسیکلت‌های هیبریدی است که ما هنوز در این زمینه اقدام قابل‌توجهی نداشته‌ایم.
حقانی اضافه می‌کند: 2ونیم میلیون خودرو کاربراتوری در پایتخت وجود دارد که هرکدام به اندازه 8خودرو یورو2 تولید آلایندگی می‌کند و این مانند آن است که 20میلیون خودرو اضافه‌تر داشته باشیم. همچنین هنوز پیکان در پایتخت تردد می‌کند و 17هزار تاکسی فرسوده در شهر داریم. او با تاکید بر لزوم آگاه‌سازی مردم درباره نقش 70درصدی خودروها در آلایندگی هوای پایتخت می‌گوید: اگرچه یکی از مهم‌ترین راهکارها، کاهش استفاده مردم از وسایل شخصی است اما در کنار آن باید حمل‌ونقل عمومی به ویژه مترو توسعه یابد. او با بیان اینکه هنوز 15 تا 20درصد مترو موردنیاز ما در پایتخت تامین نشده، می‌افزاید: بیش از نیمی از بودجه شهرداری تهران باید در اختیار توسعه مترو باشد و حتی رواست که دولت از هزینه دارو و درمان، خرج توسعه مترو کند.
حقانی در بیان راهکاری به عنوان نسخه نهایی آلودگی هوا می‌گوید: دستگاه‌های مسئول باید دور هم جمع شوند، یک متولی انتخاب کنند، اختیارات‌شان را به آن متولی بدهند و برای او امکانات لازم را فراهم کنند و در یک برنامه 7 تا 8ساله مترو را توسعه دهند؛ این تنها راهکار است و راهکار دیگری وجود ندارد. به گفته او در صورت توسعه اصولی مترو می‌توان قیمت بنزین را چند برابر و حمل‌ونقل شخصی را محدود کرد. وی معتقد است اگر از همین حالا به این پرداخته شود، در طول 10سال نتایج مثبت آن آشکار خواهد شد و در کنار آن آگاهی‌سازی و مدیریت ترافیک لازم است.

غفلت از معاینه فنی
انجام معاینه فنی و آگاهی از صحت و سلامت خودرو تاثیر مهمی در آلودگی هوا دارد و به همین دلیل، در روزهای اوج آلودگی هوا برخورد پلیس با خودروهای دودزا تشدید می‌شود. با وجود اهمیت معاینه فنی، به گفته مدیرعامل ستاد معاینه فنی پایتخت، حدود 80درصد خودروهای تهران بدون معاینه فنی هستند. به گفته ولی آذروش، هوایی که امروز در تهران تنفس می‌شود، تنها ناشی از آلایندگی تولیدی همین خودروهای در حال تردد هستند. او یادآوری می‌کند: از سال 79 همواره درباره تاثیر حداقل 23درصدی معاینه فنی در کاهش آلودگی هوا هشدار داده هشده اما هنوز تعداد کمی از مردم برای معاینه فنی مراجعه می‌کنند. بر اساس آماری که آذروش ارائه می‌کند، از ابتدای سال جاری، از حدود 3میلیون خودرو مشمول، 270هزار دستگاه به مراکز شهر تهران مراجعه کرده‌اند. همچنین تنها 128 موتورسیکلت از میان 3/5میلیون دستگاه موجود معاینه فنی دریافت کرده‌اند. آذروش معتقد است برای کاهش آلودگی هوا، مجموعه‌ای از اقدامات مانند معاینه فنی خودروها، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و کاربراتوری، ارتقای استاندارد خودروهای تولیدی، توسعه حمل‌ونقل عمومی و کاهش استفاده از خودروی شخصی ضروری است.

غفلت از خروج خودروهای فرسوده
اهمیت انجام معاینه فنی و خروج خودروهای فرسوده از چرخه حمل‌ونقل را معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهردای تهران نیز مورد تاکید قرار می‌دهد و معتقد است در برخورد با متخلفان این حوزه اهمال می‌شود. به گفته سیدجعفر تشکری‌هاشمی، از 4میلیون خودروی تهران کمتر از 300هزار دستگاه معاینه فنی دارند. از سوی دیگر در دولت گذشته حدود 400هزار خودروی فرسوده باید از رده خارج می‌شد اما این اتفاق نیفتاده است.
خودروهای کاربراتوری بر اساس آنچه پیش از این تشکری هاشمی   گفته است، در هر کیلومتر پیمایش، 45گرم آلودگی تولید می‌کنند، در حالی که در یک خودرو انژکتوری، این رقم به 7/2گرم کاهش می‌یابد؛ این بدان معناست که یک خودرو کاربراتوری، حدود 16 تا 17برابر آلودگی نسبت به خودروی انژکتوری دارد. از سوی دیگر موتورسیکلت بنزینی کاربراتوری نیز در هر کیلومتر پیمایش 15گرم آلودگی ایجاد می‌کند اما به گفته تشکری‌هاشمی همچنان در حال تولید است.
به گفته او، به همین دلیل در طرح «ال‌ای‌زد» که قرار بود جایگزین طرح زوج و فرد شود، برای خودروهای کاربراتوری محدودیت تردد درنظر گرفته شده است. او البته از اجرا نشدن این طرح با وجود آمادگی معاونت حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری انتقاد می‌کند.