شهر عاری از خودرو تحقق خواهد یافت؟

در حال حاضر آنگونه که برآوردهای کارشناسان علوم بهداشت و سلامت در ابعاد بین‌المللی نشان داده است، سالانه جمعیتی نزدیک به 7میلیون نفر در سراسر جهان بر اثر پیامدهای مرگبار آلودگی زیست‌محیطی و انواع مواد و ترکیبات آلاینده که وارد اتمسفر و محیط زندگی انسان‌ها می‌شوند، جان خود را از دست می‌دهند و این تعداد تلفات انسانی، جدای از میلیون‌ها انسان کشته شده‌ای است که در هر سال بر اثر وقوع تصادف‌های رانندگی در وسایل نقلیه جان به جان آفرین تسلیم کرده و می‌کنند.
در واکنش به این آمار و ارقام و با هدف مقابله با نرخ رشد فزاینده تلفات انسانی در سوانح رانندگی در بسیاری از شهرها و نقاط مختلف دنیا در تلاش برای پیاده‌سازی انواع طرح‌های ترافیکی نظیر «روزهای عاری از خودرو» یا مناطق «تردد خودرو ممنوع» یا هر نوع طرح مشابه دیگری هستند که بتوان تا حد امکان میزان رفت و آمد وسایل نقلیه در معابر و مسیرهای شهری را به صورت مقطعی و موقت کاهش داد.
پایتخت فنلاند ازجمله این شهرهاست که طرح‌های بلندپروازانه‌ای در زمینه ایجاد خدمات مطلوب ترافیکی برای شهروندان و تحریک تقاضای عمومی برای استفاده از این خدمات در دست اجرا دارد که تا سال 2025م به نتیجه خواهد رسید. در کنار برنامه‌های ویژه ترافیکی این شهرها و پایتخت‌های شناخته شده اروپایی، تعدادی از شهرهای جدید و نوظهور مانند «شهر بزرگ Great City» در حومه شهر چنگ‌دو در چین یا شهر «مَصدَر» در مجاورت شهر ابوظبی، مرکز یکی از عمارت‌های کشور امارات متحده عربی نیز در حال پیاده‌سازی برنامه‌هایی برای مقابله با افزایش آلودگی هوا هستند و تمرکزشان را معطوف به طرح‌های تسهیل‌کننده حمل‌ونقل عمومی، افزایش میزان استفاده و تقاضای اتومبیل‌های الکتریکی و نظایر آن به‌عنوان جایگزین مناسب برای اتومبیل‌های شخصی پرمصرف بنزینی کرده‌اند.

اما آیا به راستی ممکن است مقوله‌ای به نام اتومبیل را از شهرها حذف کرد و آن را به‌عنوان یک رویداد در بخشی از تاریخ جهان به کتاب‌های تاریخ کشورها سپرد؟
در متن اعلامیه‌ای که اواخر ماه گذشته در پایتخت نروژ منتشر شده آمده است به عنوان بخشی از یک برنامه گسترده ابتکاری که از سوی دولت چپ‌گرای تازه انتخاب شده این کشور طراحی و در شرف اجرا قرار دارد، مسئولان قصد دارند میزان گازهای گلخانه‌ای این کشور و به‌ویژه پایتخت آن اسلو را تا سال 2020م به نصف کاهش دهند.
در راس برنامه‌های اجرایی برای ایجاد «منطقه بدون خودرو» در حلقه معابر ناحیه مرکزی پایتخت نروژ، اسلو تعدادی برنامه پیشنهادی دیگر را نیز در فهرست طرح‌های در دست اجرای خود گنجانده است که ازجمله آنها می‌توان به ساخت حداقل 40 مایل (حدود 65 کیلومتر) مسیر جدید ویژه عبور دوچرخه، تعیین و معرفی نرخ‌های افزایشی (و هزینه‌های تصاعدی) رفت‌وآمد خودروها در ساعت‌های پرازدحام و شلوغی خیابان‌ها و از میان برداشتن فضاهایی که قابلیت پارک کردن و توقف خودروها در آنها میسر است، اشاره کرد. ضمن اینکه مسئولان این شهر برنامه‌ای را نیز با عنوان «شهر عاری از سوخت‌های فسیلی تا سال 2050م» به اجرا درخواهند آورد. البته تا به امروز شهری مانند ونیز در ایتالیا به دلیل موقعیت منحصربه‌فرد خود به عنوان بزرگترین شهر عاری از خودرو در جهان شناخته شده و کانال‌های آب و رودخانه‌ها در این شهر جایگزین خیابان‌ها و معابر تردد خودرو شده‌اند.
در این راستا اما برخی شهرهای مهم ـ بیشتر اروپایی ـ نیز با وجود موانع و چالش‌های بسیار درحال پیاده‌سازی برنامه‌هایی ویژه برای مقابله با آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از حرکت خودروها هستند. هیچ تردیدی در این موضوع نیست که کم کردن تعداد خودروهای بنزین‌سوز و گازوئیل‌سوز پرمصرف تاثیر شگرفی در کاهش آلودگی‌های هوا دارد و نمونه تاییدکننده این واقعیت اوایل امسال در پاریس رخ داد. هنگامی که سطح «مه ـ دود» سنگین و آلاینده‌های خطرناک در آسمان پاریس تا حد بسیار زیاد افزایش پیدا کرد. آنه‌هیدالگو، شهردار پاریس پیام هشداری خطاب به خودروهای شخصی درحال تردد در پایتخت فرانسه صادر و عواقب برخوردهای قانونی احتمالی با آنها را گوشزد کرد. تنها به فاصله 24 ساعت پس از این اقدام، میزان آلودگی ذرات معلق در هوا به محدوده مطلوب 80 میلی‌گرم در مترمکعب تقلیل پیدا کرده و میزان فشردگی و بن‌بست‌های ترافیکی نیز در مقایسه با روزهای قبل حدود 40درصد کمتر شد.

شهردار پاریس البته پیش از آن و در دسامبر سال گذشته از آغاز عملیات اجرایی برنامه‌ای جامع شامل چند طرح مجزا خبر داده بود که ازجمله آنها محدود کردن تردد خودروهای دیزلی در مناطق مرکزی پاریس و درنهایت ممنوعیت حرکت این نوع خودروها در محدوده یاد شده تا سال 2020 میلادی و در کنار آن 2برابر کردن طول مسیر شبکه ویژه تردد دوچرخه‌ها در پاریس و رساندن طول این مسیرها به 870 مایل (حدود 1400کیلومتر) تا سال ‌2020میلادی بود. مادرید، پایتخت اسپانیا نیز به تازگی بر اوضاع و شرایط این شهر از زوایه نگاه شاخص‌های سلامت انسانی متمرکز شده و در همین راستا اقدام به اجرای برنامه‌ای برای افزایش امکانات و فضاهای موردنیاز عابران پیاده و تشویق هرچه بیشتر مردم به عبور و مرور پیاده در هسته مرکزی شهر و همچنین خارج کردن خودروها از این محدوده تا سال 2020م و از اوایل امسال شروع به پیاده‌سازی جزییات و فراهم کردن ملزومات این طرح کرده است.
دوبلین، پایتخت ایرلند و بروکسل، پایتخت بلژیک نیز درحال بررسی و نهایی‌سازی ایده‌هایی مشابه در زمینه ایجاد محدودیت و در ادامه ممنوع کردن عبور و مرور اتومبیل‌های دیزلی در مناطق مرکزی خود هستند و به‌ویژه پس از رسوایی تقلب شرکت فولکس‌واگن برای کمتر نشان دادن میزان آلایندگی خودروهای این خودروساز با نگاهی جدی‌تر طرح‌های خود را دنبال می‌کنند. شهر میلان در ایتالیا هم اقدام به ارائه تسهیلاتی برای استفاده مردم از شبکه حمل‌ونقل عمومی در هر روز از هفته کرده و مشوق‌هایی را برای آن گروه از شهروندان که از اتومبیل برای رفت‌وآمدهای خودشان استفاده نکنند، در نظر گرفته است. همچنین در پایتخت ایتالیا یعنی شهر رم نیز به آرامی طرح‌هایی در دست اجراست که تا حد امکان از تعداد خودروهای ورودی به نقاط مرکزی شهر کاسته شود که ممنوعیت توقف و پارک خودرو در این مناطق از جمله نخستین مراحل اجرایی این طرح به شمار می‌رود.
در امریکای لاتین هم یک شهر وجود دارد که از سال 1974م تاکنون طرح محدوده عاری از خودرو در مناطق مرکزی آن اجرا می‌شود و آن، شهر بوگوتا پایتخت کلمبیا است و هر هفته محدوده‌ای با مسیر رفت‌وآمد به طول 75 مایل (حدود 120 کیلومتر) روی وسایل نقلیه بسته می‌شود.
درنهایت با توجه به برگزاری کنفرانس تغییرات اقلیم سازمان ملل در پاریس و توافق کشورهای جهان برای کاهش میزان گرمایش کره زمین تاحد کمتر از 2درجه سانتیگراد باید دید ایده شهرهای عاری از خودرو تا چه حد محقق خواهد شد؟