صندلی کودک خودرو؛ هرآنچه که باید درباره‌ی آن بدانید +تصاویر

در سال ۱۹۶۲ برای نخستین بار دو طرح جداگانه با هدف حفاظت از کودکان معرفی شدند. مخترع انگلیسی جان ایمز یک نمونه صندلی ایمنی کودک رو به پشت با یک مهاربند Y شکل مشابه نمونه‌های امروزی را معرفی نمود. فردی آمریکایی با نام لئونارد ریوکین نیز نمونه‌ای از صندلی ایمنی کودک روبه‌جلو با قاب فلزی را اختراع نمود. لازم به یادآوری است که کمربند ایمنی بزرگسال تا اوایل دهه ۱۹۶۰ جزو ملزومات استاندارد خودرو لحاظ نمی‌گردید.

معمولاً این صندلی‌ها توسط مالکان خودرو‌ها خریداری شده و بر روی خودرو‌ها نصب می‌گردند. شرکت‌های خودروسازی نیز عموماً در روند طراحی خودرو‌ها اقدام به محاسبات مربوطه از منظر اتصالات صندلی‌ها و نیز انطباق عملکرد کمربند‌های ایمنی خودرو در صورت نصب این صندلی‌ها می‌نمایند. قوانین متعددی در سطح جهان، خودرو‌های در حال حمل کودکان را ملزم به استفاده از انواع صندلی ایمنی کودک وابسته به سن، وزن و قد کودک می‌نمایند.

صندلی ایمنی کودک در دسته‌بندی سامانه‌های ایمنی غیر فعال قرار می‌گیرد و می‌بایست از الزامات بخصوصی جهت تضمین کارایی صحیح تبعیت نماید. به‌طور خلاصه وظیفه سامانه‌های ایمنی غیر فعال مراقبت و حفاظت از سرنشین در صورت وقوع تصادف می‌باشد. این سامانه‌ها نقش مکمل سامانه‌های ایمنی فعال را دارا می‌باشند که از وقوع تصادفات جلوگیری می‌کنند. باوجود اهمیت فراوان صندلی‌های ایمنی کودک، نتایج تحقیقات حاکی از این است که متأسفانه کماکان استفاده از این صندلی‌ها گسترش و عمومیت نیافته و در برخی موارد نیز استفاده صحیحی از آن‌ها صورت نمی‌گیرد.

در سال ۱۹۹۰ میلادی موسسه بین‌المللی استاندارد با هدف یکسان‌سازی و استانداردسازی اتصالات صندلی‌های ایمنی کودک به خودرو اقدام به تنظیم و انتشار استاندارد ISOFIX نمود. این اتصالات استاندارد برخی کشور‌ها نام‌گذاری متفاوتی دارند. به‌عنوان‌مثال در ایالات‌متحده با نام LATCH و در کانادا با نام LUAS شناخته می‌شوند. از سال ۲۰۱۳ قوانین جدیدی در خصوص صندلی‌های ایمنی کودک ارائه گردید و استاندارد ایمنی جدید اتحادیه اروپا i.Size جایگزین ISOFIX گردید و اصلاحات آن به‌گونه‌ای است که ایمنی مضاعفی را برای سرنشینان خردسال به ارمغان می‌آورد.

تفاوت برجسته i.Size با ISOFIX در توصیه به استفاده از صندلی‌های رو به پشت برای کودکان تا ۱۵ ماهگی در i.Size (در مقایسه با استاندارد ISOFIX که ۹ تا ۱۲ ماهگی بود) است. صندلی‌های رو به پشت برای کودکان اساساً از صندلی‌های روبه‌جلو ایمن‌تر هستند چراکه در ترمزگیری‌های ناگهانی با حفظ بهتر موقعیت سر کودک از آسیب‌های وارده به مهره‌های گردن کودک جلوگیری می‌کنند (شکل ۱). تفاوت دیگر استاندارد جدید، دسته‌بندی صندلی‌های ایمنی کودک بر اساس قد بجای دسته‌بندی بر اساس وزن می‌باشد.

صندلی ایمنی کودک رو به پشت (تصویر سمت راست) در مقابل صندلی ایمنی کودک روبه‌جلو
(تصویر سمت چپ)

قوانین مربوط به صندلی ایمنی کودک در اروپا، استرالیا و ایالات‌متحده

در حال حاضر استفاده از صندلی‌های ایمنی کودک جهت حمل نوزادان و خردسالان در بسیاری از کشور‌های جهان بخصوص در کشور‌های توسعه یافته الزامی است. با توجه به گروه‌بندی چهارگانه صندلی‌های ایمنی خودرو، الزامات ایمنی در هر مرحله برای کودک با توجه به رشد و مقاومت بیشتر بدن کودک در برابر ضربات کاهش می‌یابد. در ادامه مروری بر قوانین مربوطه در اروپا، استرالیا و ایالات‌متحده خواهیم داشت.

اروپا

مطابق بخشنامه ۲۰۰۳/۲۰/EC پارلمان و شورای اروپا از ۵ مه ۲۰۰۶ استفاده از صندلی‌های ایمنی کودک منتاسب با ابعاد کودک برای کودکان با قد کمتر از ۱۳۵ سانتی‌متر (۵۳ اینچ) اجباری می‌باشد. جانمایی صندلی در هر قسمت خودرو مجاز می‌باشد بااین‌حال در صورت استفاده از صندلی رو به پشت کیسه هوا سرنشین الزاماً می‌بایست غیر فعال باشد. در این راستا هر صندلی ایمنی کودک که در هر یک از ۵۶ کشور عضو کمیسیون همکاری‌های اقتصادی اروپا (UNECE) فروخته شود می‌بایست استاندارد UNECE ۴۴/۰۴، بخشنامه ۷۵/۵۴۱/EEC و هرگونه دستورالعمل آتی مرتبط را رعایت نماید .

در صورت رعایت استاندارد‌های مورد نظر، تأییدیه به‌صورت یک برچسب نارنجی رنگ با یک شماره مجوز منحصربه‌فرد در بردارنده اطلاعات سازنده صادر خواهد شد. تنها تا ۹ مه ۲۰۰۸ میلادی، کشور‌ها مجاز به استفاده از صندلی ایمنی کودک مورد تائید استاندارد داخلی خود بودند و پس از آن می‌بایست با استاندارد یکپارچه اروپایی منطبق گردند. در سال ۲۰۰۳ استاندارد جدید اروپایی با نام i.Size تحت مقررات UNECE ۱۲۹ برای کودکان زیر ۱۵ ماه معرفی گردید و از جولای ۲۰۱۳ اجرایی گردید.

استاندارد جدید در چندین موضوع ایمنی بیشتری را برای کودکان سرنشین خودرو در نظر می‌گیرد که مهم‌ترین آن در مقایسه با استاندارد قبلی، الزام به استفاده از صندلی‌های رو به پشت تا ۱۵ ماهگی، در مقابل ۹ تا ۱۲ ماهگی استاندارد پیشین، است. استاندارد جدید به‌صورت آزمایشی در بازه ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۸ و موازی با UNECE R۴۴/۰۴ اجرا شده و پس از ۲۰۱۸ به‌طور کامل جایگزین آن می‌گردد.

استرالیا

مطابق قوانین کشور استرالیا، هر صندلی ایمنی کودک فروخته شده در این کشور می‌بایست استاندارد AS/NZ۱۷۵۴ را با موفقیت سپری کرده و تاییده آن را به‌صورت یک برچسب (شکل ۲) دریافت نمایند. بسیاری از صندلی‌های ایمنی وارداتی به استرالیا، حتی در صورت اخذ تاییدات استاندارد‌های اروپایی و ایالات‌متحده، قادر به پاس کردن الزامات این کشور نبوده و قانوناً مجاز به فروش و استفاده نمی‌باشند.

کودکان تا ۷ سال الزاماً می‌بایست در صندلی ایمنی مناسب قرار گیرند. به این ترتیب که نوزادان کمتر از ۶ ماه می‌بایست در صندلی‌های پشت به جاده؛ کودکان ۶ ماهه تا ۴ ساله در صندلی‌های پشت به جاده یا رو به جاده؛ و کودکان بین ۴ تا ۷ سال از صندلی‌های رو به جاده و یا صندلی‌های بالابرنده استفاده نمایند. طبق قوانین این کشور، دسته‌بندی صندلی‌ها بر اساس قد کودک و نه وزن آن است و تمامی صندلی‌های ایمنی مطابق با استاندارد AS/NZ۱۷۵۴ دارای برچسب نشانگر محدوده قد مناسب کودک می‌باشند.

برچسب تأییدیه استاندارد صندلی ایمنی کودک در استرالیا

ایالات‌متحده آمریکا

قوانین مربوط به الزامات صندلی‌های ایمنی کودک در ایالت‌های مختلف متفاوت است. به‌عنوان‌مثال در فلوریدا و داکوتای جنوبی کودکان ۴ سال به بالا می‌توانند تنها از کمربند ایمنی بزرگسالان در خودرو استفاده نمایند و الزامی به استفاده از صندلی ایمنی کودک برای آن‌ها وجود ندارد.

البته موسسه ملی ایمنی ترافیک بزرگراه‌ها (NHTSA) توصیه نموده که کودکان با قد کمتر از ۴ فوت و ۹ اینچ (۱۴۵ سانتی‌متر) فارغ از هر وزن و سنی که دارند از صندلی‌های ایمنی کودک استفاده نمایند. همچنین در اکثر ایالت‌ها (و نه همه آنها)، خردسالان زیر یک سال یا نوزادان با وزن کمتر از ۲۰ پوند (۹ کیلوگرم) می‌بایست از صندلی ایمنی کودک به‌صورت پشت به جاده استفاده نمایند که البته بر اساس اصلاحیه سال ۲۰۱۱ کودکان زیر ۲ سال موظف به استفاده از صندلی‌های پشت به جاده می‌باشند

استاندارد‌های صندلی ایمنی کودک

چندین استاندارد جهت دسته‌بندی صندلی‌های ایمنی کودک وابسته به سن، ابعاد و محل قرارگیری کودک وجود دارد. در حال حاضر فراگیرترین دسته‌بندی مطابق با استاندارد اروپایی ECE R۴۴ است که مورد تائید و استناد سازمان ملل متحد نیز می‌باشد. استاندارد جدید اروپایی ECE R۱۲۹ به‌عنوان جایگزین ECE R۴۴ معرفی شد و تا مدتی به‌صورت موازی با استاندارد ECE R۴۴ مورد استفاده گرفته و پس از جولای ۲۰۱۳ به‌طور کامل جایگزین آن گردید. در ادامه هر دو استاندارد معرفی شده و مورد بحث قرار خواهند گرفت.

استاندارد ECE R۴۴

این استاندارد با هدف یکسان‌سازی و نصب استاندارد صندلی‌های ایمنی کودک در خودرو‌ها تعبیه شده‌اند و تمامی خودروسازان ملزم به تعبیه آن‌ها به‌طور یکسان در محصولات خود هستند. اتصالات صندلی‌ها مطابق این استاندارد، اتصالات ISOFIX نامیده می‌شوند که مشتمل بر دو محل اتصال در پایین صندلی (شکل ۳) با فاصله استاندارد ۲۸ سانتی‌متر از یکدیگر و نیز یک تکیه‌گاه بالایی (شکل ۴)، یا پایینی (شکل ۵) متناسب با نوع و کلاس خودرو و نیز صندلی کودک مورد استفاده، می‌باشند. نصب کردن صندلی ایمنی کودک به اتصالات پایینی ممکن است به‌وسیله پیوست‌های سخت یا شکل‌پذیر (شکل ۶) صورت گیرد.

اتصالات پایینی ISOFIX صندلی ایمنی کودک مخفی شده در زیر یک پوشش

تکیه‌گاه بالایی صندلی ایمنی کودک در جانمایی‌های مختلف صندلی

تکیه‌گاه پایینی صندلی ایمنی کودک

صندلی ایمنی کودک با اتصالات شکل‌پذیر (سمت راست) و اتصالات سخت (سمت چپ)

مطابق این استاندارد، صندلی‌های ایمنی کودک را در چهار گروه اصلی و عمدتاً مبتنی بر وزن و سن کودک مطابق با شکل ۷ دسته‌بندی می‌شوند که در ادامه این دسته‌بندی‌ها تشریح شده است.

دسته‌بندی صندلی ایمنی کودک مطابق با استاندارد ECE R۴۴

دسته‌بندی گروه‌های چهارگانه صندلی ایمنی کودک
بعضی از انواع صندلی ایمنی کودک چند گروه مختلف را پوشش می‌دهند.

گروه صفر

این گروه از صندلی‌های ایمنی اختصاص به نوزادان خردسال داشته و به‌صورت رو به پشت با کمربند ایمنی استاندارد بزرگسال و/یا اتصالات ISOFIX در محل قرارگیری محکم می‌شوند. در این دسته صندلی‌های ایمنی کودک، مشابه گهواره، نوزاد رو به پشت (به‌صورت افقی) خوابانده شده و صندلی مجهز به دستگیره‌های جهت حمل آسان به داخل خودرو و یا خارج از آن است. استفاده از این صندلی‌ها می‌بایست الزاماً رو به پشت بوده و قرارگیری در مجاورت کیسه هوا فعال (به‌استثنای کیسه هوای جانبی ) مجاز نمی‌باشد. محدوده وزنی توصیه شده برای استفاده از این نمونه صندلی ایمنی کودک از بدو تولد تا وزن ۱۰ کیلوگرم (۲۲ پوند) بوده و همچنین سن تقریبی پیشنهادی کودک نیز از تولد تا ۱۵ ماهگی توصیه شده است.

در برخی منابع این دسته‌بندی شامل یک زیر دسته با عنوان صفر پلاس (۰+) می‌شود که از یک شاسی با اتصال دائم به بدنه خودرو به‌وسیله کمربند ایمنی بزرگسال برخوردارند. تفاوت دیگر این دسته با گروه صفر توصیه به استفاده تا محدوده وزنی ۱۳ کیلوگرم (۲۹ پوند) است (شکل ۹).

صندلی ایمنی کودک گروه صفر (و صفر پلاس)

گروه یک

این دسته صندلی‌ها به کمک اتصالات دائمی در بدنه خودرو و کمربند ایمنی بزرگسال در مکان قرارگیری خود مهار می‌شوند و برای حفظ کودک به کمربند ایمنی ۵ نقطه‌ای مجهز می‌باشند. وضعیت قرارگیری این صندلی‌ها به‌صورت پشت به جاده توصیه شده هرچند نصب به‌صورت رو به جاده نیز بلامانع است.

استفاده از این صندلی‌ها در مجاورت کیسه هوا فعال (به‌استثنای کیسه هوای جانبی) مجاز نمی‌باشد. محدوده وزنی توصیه شده برای استفاده از این نمونه صندلی ایمنی کودک از ۹ تا ۱۸ کیلوگرم (۲۰.۴۰ پوند) بوده و همچنین سن تقریبی پیشنهادی کودک نیز از ۹ ماهگی تا ۴ سالگی توصیه شده است. درصورتی‌که کودکی ازلحاظ سن و یا وزن بالاتر از محدوده‌های ذکر شده باشد به‌شرط جا شدن در صندلی کماکان مجاز به استفاده از آن است (شکل ۱۰).

صندلی ایمنی کودک گروه یک

گروه دو

این دسته صندلی‌ها ازلحاظ ابعادی از گروه یک بزرگتر هستند. ویژگی مشخص این دسته استفاده از کمربند ایمنی بزرگسال برای نگهداری کودک در صندلی می‌باشد. موقعیت قرارگیری این دسته صندلی‌ها هم به‌صورت رو به جاده و هم پشت به جاده می‌باشد. محدوده وزنی توصیه شده برای استفاده از این نمونه صندلی ایمنی کودک از ۱۵ تا ۲۵ کیلوگرم (۳۳.۵۵ پوند) بوده و سن تقریبی پیشنهادی کودک نیز از ۴ سالگی تا ۹ سالگی توصیه شده است. درصورتی‌که کودکی ازلحاظ سن و یا وزن بالاتر از محدوده‌های ذکر شده باشد به‌شرط جا شدن در صندلی کماکان مجاز به استفاده از آن است (شکل ۱۱).

صندلی ایمنی کودک گروه دو

گروه سه

این گروه با نام صندلی‌های بالابرنده نیز شناخته می‌شوند که با ارتقا سطح نشیمنگاه کودک امکان استفاده مناسب و مؤثر از کمربند ایمنی بزرگسال در مهار کامل قفسه سینه را مهیا می‌سازد. موقعیت قرارگیری این دسته صندلی‌ها به‌صورت رو به جاده بود و محدوده وزنی ۲۲ تا ۳۶ کیلوگرم (۴۸.۷۶ پوند) برای استفاده از آن‌ها توصیه شده است. همچنین سن تقریبی ۴ سالگی تا ۱۰ سالگی (و بالاتر، درصورتی‌که کودکی تا سن ۱۰ سالگی هنوز به وزن ۳۶ کیلو نرسیده باشد) برای کاربران در نظر گرفته شده است (شکل ۱۲).

صندلی ایمنی کودک گروه سه

استاندارد ECE R۱۲۹

نشان استاندارد ISOFIX (سمت راست) و iSize (سمت چپ)

این استاندارد از جولای ۲۰۱۳ اجرایی گردید و از این تاریخ در بسیاری از کشور‌ها ازجمله اتحادیه اروپا، ژاپن، فدراسیون روسیه و آفریقای جنوبی اجرایی گردید. انگیزه اصلی از معرفی این استاندارد جدید، پیشگیری از خطرات ناشی از استفاده ناصحیح از اتصالات ISOFIX در خودرو جهت استقرار صندلی ایمنی کودک بود. معیار اصلی دسته‌بندی در استاندارد جدید، برخلاف استاندارد قبلی که سن و وزن کودک بود؛ قد کودک در نظر گرفته شده است.

بر اساس تحقیقات و تجربیات مشاهده شده که وزن و سن کودک معیار مناسبی جهت تطبیق ابعاد بدن کودک با انواع صندلی‌های ایمنی نمی‌باشد. علاوه بر این، استاندارد ECE R۴۴ در برخی محدوده‌های سنی و وزنی دارای همپوشانی بود که منجر به سردرگمی والدین در انتخاب مناسب‌ترین صندلی می‌گردید؛ لذا جهت بهبود رویه موجود استاندارد جدید ECE R۱۲۹ تدوین گردید. در این راستا در استاندارد جدید، استفاده از صندلی‌های رو به پشت برای کودکان تا سن ۱۵ ماهگی یا قد ۷۵ سانتی‌متری الزامی شده است. این در حالی است که در استاندارد ECE R۴۴ سن ۹ تا ۱۲ ماهگی برای صندلی‌های رو به پشت توصیه شده بود (شکل ۱۴).

مطابق استاندارد جدید تا زمانی که کودک به قد ۱۰۵ سانتی‌متری برسد، ملزم به استفاده از صندلی ایمنی مخصوص بوده و استفاده از صندلی بالابرنده در محدوده قد ۱۰۰ تا ۱۳۵ سانتی‌متر الزامی شده است. بهبود دیگر روی داده شده در استاندارد جدید، الزامات مربوط به تست‌های تصادف جانبی بوده که به الزامات قبلی درزمینهٔ تست‌های تصادف از روبرو و تست‌های تصادف از پشت سر اضافه شده است. البته فارغ از تفاوت در دسته‌بندی صندلی‌ها برای کودکان، اتصالات در استاندارد جدید iSize با اختلاف جزئی، مشابه و سازگار با اتصالات ISOFIX می‌باشند.

دسته‌بندی صندلی ایمنی کودک مطابق با استاندارد ECE R۱۲۹

برخی ملاحظات مربوط به استفاده از صندلی‌های ایمنی کودک

به‌کارگیری صندلی‌های ایمنی به‌صورت رو به پشت در ردیف جلو

در برخی از کشور‌ها نظیر ایالات‌متحده و استرالیا، به‌کارگیری صندلی ایمنی کودک به‌صورت رو به پشت در خودرو‌های دارای کیسه هوا سرنشین ممنوع می‌باشد مگر اینکه کیسه هوا سرنشین غیر فعال باشد. لازم به ذکر است که در صندلی‌های روبه پشت، با توجه به موقعیت قرارگیری نزدیک سر کودک به کیسه هوا، در صورت بازشدن کیسه هوا در تصادف امکان مرگ آنی کودک وجود دارد.

البته برخی خودرو‌های مدرن امروزی مجهز به حسگر‌های هوشمند تشخیص صندلی ایمنی کودک هستند که به‌صورت خودکار اقدام به غیر فعال‌سازی کیسه هوا می‌نمایند. با این وجود مطابق استاندارد، نصب برچسب هشدار در خصوص ممنوعیت به‌کارگیری صندلی کودک رو به پشت در ردیف جلو و در معرض کیسه‌هوا غیر فعال نشده (شکل ۱۵) در تمامی خودرو‌ها الزامی می‌باشد.

برچسب هشدار ممنوعیت به‌کارگیری صندلی کودک رو به پشت در مجاورت کیسه هوا فعال

تاریخ انقضا صندلی‌های ایمنی کودک

نکته مهم در خصوص صندلی ایمنی کودک این است که هر صندلی دارای یک تاریخ انقضا می‌باشد. معمولاً تاریخ انقضا صندلی ایمنی کودک ۶ سال پس از تاریخ تولید در نظر گرفته شده است هرچند که این مدت ممکن است از طرف سازنده متفاوت اعلام گردد. مسئله تاریخ انقضا صندلی‌های ایمنی کودک در حال حاضر شدیداً مورد مجادله موافقان و مخالفان آن است. تولیدکنندگان و موافقان آن ادعا می‌کنند که صندلی‌های ایمنی کودک با گذشت زمان تأثیرگذاری و قابلیت‌های ایمنی خود را به‌تدریج از دست داده و می‌بایست قوانین و تدابیری درزمینهٔ تعریف و کنترل تاریخ انقضا اتخاذ گردد.

از طرف دیگر، مخالفان این ایده ادعا دارند که این مسئله صرفاً تلاش سازندگان جهت دستیابی به یک پوشش قانونی با هدف فروش بیشتر محصولات است و مواد پلاستیکی بکار رفته در صندلی‌های ایمنی کودک تا پایان عمر مفید خودرو قابلیت خود را حفظ خواهند کرد. همچنین در برخی کشور‌ها نظر به ملاحظات ایمنی و عدم امکان تعیین دقیق عمر صندلی‌های ایمنی کودک، خرید و فروش آن‌ها به‌صورت دسته دوم مجاز نمی‌باشد.

تعویض صندلی‌های ایمنی کودک در صورت وقوع تصادف

مشابه کلاه ایمنی موتورسواران، مجموعه‌های حفاظتی کودک در خودرو نیز تنها برای محافظت از یک مرتبه وقوع حادثه طراحی و ساخته شده‌اند. این به این معنی است که در صورت وقوع تصادف، فارغ از اینکه کودکی در آن قرار گرفته باشد یا نه؛ می‌بایست تعویض گردند. موسسه ملی ایمنی ترافیک بزرگراه‌ها (NHTSA) در خصوص استفاده مجدد و یا جایگزینی صندلی‌های ایمنی کودک پس از تصادفات اقدام به انتشار دستورالعملی نموده است که مطابق آن پس از تصادفات شدید و یا حتی متوسط جایگزینی کامل صندلی ایمنی کودک توصیه شده است.

با این وجود، تحقیقات اخیر نشان داده که صندلی‌های کودک توان مقاومت در برابر تصادفات با شدت پایین را بدون از دست دادن و یا تنزل خواص ایمنی و حفاظتی دارد می‌باشند. در این خصوص تصادف با شدت پایین به حادثه‌ای اطلاق می‌گردد که شرایط زیر را دارا باشد:

۱. پس از وقوع حادثه، در بازرسی چشمی از صندلی کودک هیچ‌گونه ترک یا تغییر شکلی مشاهده نگردد؛

۲. خودروی تصادف کرده مستقلاً توانایی حرکت و جابه‌جایی از محل وقوع حادثه را دارا باشد؛

۳. نزدیک‌ترین درب در مجاورت محل قرارگیری صندلی کودک بدون آسیب‌دیدگی باشد؛

۴. هیچ‌گونه جراحتی برای هیچ‌کدام از سرنشینان خودرو در جریان تصادف روی نداده باشد؛

۵. کیسه‌های هوای خودرو در جریان تصادف فعال نشده باشند؛ لذا تصادفاتی که شامل مجموعه شرایط فوق باشند به‌احتمال بسیار زیاد قابلیت مجموعه صندلی ایمنی کودک را تحت‌الشعاع قرار نداده و بنابراین کماکان امکان استفاده مفید از آن وجود خواهد داشت.

جانمایی صندلی ایمنی کودک در خودرو

در سنین پایین با توجه عدم شکل‌گیری کامل ماهیچه‌های گردن و نیز به نسبت بالاتر وزن سر به وزن بدن؛ گردن کودک بشدت آسیب‌پذیر بوده و نیازمند توجه و مراقبت ویژه‌ای است. بیشترین خطر در این زمینه در شرایط ترمز گیری‌های شدید (که عموماً اجتناب‌ناپذیر و ناخواسته نیز هستند) متوجه نوزاد خواهد بود.

جانمایی کودک در صندلی ایمنی به‌صورت رو به پشت منجر به حفظ گردن در ترمزگیری‌های شدید و کاهش قابل ملاحظه آسیب‌های وارده می‌گردد. بر همین اساس در استاندارد جدید تا سن ۱۵ ماهگی کودک می‌بایست پشت در صندلی ایمنی به‌صورت رو به پشت قرار گیرد. البته محققان و کارشناسان توصیه می‌کنند که پس از این سن نیز تا حد ممکن از صندلی ایمنی با جانمایی رو به پشت برای کودکان استفاده گردد.

در خصوص محل استقرار صندلی ایمنی کودک نیز بر اساس یک تحقیق آماری صورت گرفته در ایالات‌متحده، در صورت قرارگیری صندلی ایمنی در قسمت میانی ردیف عقب، ۴۳% احتمال آسیب‌دیدگی در تصادفات کاهش خواهد یافت. اطلاعات این پژوهش بر اساس داده‌های ثبت شده از ۴۷۹۰ تصادف خودرو‌های حامل کودکان زیر ۳ سال، در بازه زمانی ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۶ استخراج گردید.

مطابق این تحقیق قسمت مرکزی ردیف عقب ایمن‌ترین، اما کم کاربردترین مکان جهت جانمایی صندلی ایمنی کودک می‌باشد. با این وجود، با توجه به آمار مرگ‌ومیر سالانه ۵۰ نوزاد در ایالات‌متحده بر اثر گرما و خفگی در نتیجه رها شدن در خودرو (مشابه موردی که برای بنیتای خردسال در ایران روی داد)، به نظر می‌رسد که جانمایی رو به پشت صندلی ایمنی کودک در صندلی مجاور راننده و با شرط غیر فعال نمودن کیسه هوای سرنشین جلو، مناسب‌ترین جانمایی باشد.

تسمه‌های صندل‌های ایمنی می‌بایست به‌گونه‌ای تنظیم شوند که کودک کاملاً مهار گردد و والدین مجاز به آزاد گذاشتن شانه‌های کودک بدون مهار کامل نخواهند بود. بدین منظور تسمه‌ها می‌بایست در ارتفاع مناسب (متناسب با قد کودک) به‌دقت تنظیم شوند. در ضمن استفاده از پوشش زمستانی ضخیم برای کودک در صندلی ایمنی با توجه به تأثیر منفی بر عملکرد مجموعه مهارکننده توصیه نشده است. در این خصوص پیشنهاد شده که کودک با لباس معمولی در صندلی مهار شده و پس از آن جهت حفظ او در برابر سرما از یک پوشش مناسب (مشابه پتوی سفری) استفاده گردد.

خطرات مرتبط با استفاده نادرست از صندلی‌های ایمنی کودک

هرچند سازندگان صندلی‌های ایمنی کودک کنترل‌های کیفی لازم جهت اطمینان از صحت عملکرد آن‌ها را انجام می‌دهند؛ با این وجود این تضمین‌کننده استفاده صحیح مصرف‌کننده مطابق با دستورالعمل‌های مربوطه نخواهد بود. درصد قابل توجهی از صندلی‌های ایمنی کودکان در معرض انواع خطرات ازجمله "مهار نادرست”، "نصب در موقعیت نامناسب”، "اتصال شل”، "اتصال ناسازگار با بدنه خودرو و کمربند ایمنی آن” و نیز "نصب نادرست در مجاورت کیسه هوای غیر فعال” نشده می‌باشند.

بر اساس تحقیقی در ایالات‌متحده در سال ۱۹۹۷، ۶۰% مرگ‌ومیر کودکان در تصادفات خودرویی به علت مهار نادرست صندلی امینی کودک در خودرو بوده است. در کنار تمامی مشکلات ناشی از مهار نادرست صندلی ایمنی کودک در خودرو، خطرات دیگری نیز در خصوص ارتباط صندلی ایمنی کودک و سندروم مرگ ناگهانی نوزادان (SIDS [۲۱]) گزارش شده است. طی یک تحقیق صورت گرفته از ۵۰۰ مورد مرگ‌ومیر کودکان ناشی از این سندروم، ۱۷ مورد در صندلی‌های ایمنی کودک در خودرو و یا وسایل مشابه آن روی داده است که بیشترین تعداد آن (۶ مورد از ۱۷ مورد) مربوط به نوزادان کمتر از یک ماه بوده است.

مطابق تحقیقات پزشکی قانونی ایالات کبک کانادا، رها شدن نوزاد در صندلی ایمنی کودک در صورت جانمایی نادرست ممکن است منجر به قطع جریان اکسیژن کودک در نتیجه افتادگی سر کودک به جلو گردد. هرچند در صورت نصب صحیح صندلی ایمنی کودک در خودرو این احتمال وجود ندارد با این وجود توصیه شده که از این صندلی‌ها تنها جهت حمل کودک در خودرو استفاده شود و هرگز جایگزین تخت خواب کودک یا گهواره نگردد. جهت جلوگیری از قرارگیری کودک در زاویه نامناسب و متعاقب آن افتادگی سر به جلو و قطع احتمالی جریان اکسیژن، بسیاری از این صندلی‌ها مجهز به نشانگر و تنظیم‌کننده زاویه صندلی می‌باشند. صندلی‌های ایمنی دارای یک کتابچه راهنما می‌باشند که اطلاعات مربوط به زاویه مناسب نصب در آن‌ها تشریح شده است.

قوانین و استاندارد‌های مرتبط با حفاظت از سرنشین کودک در ایران

در دی ماه ۱۳۹۷ لایحه اصلاح ماده ۱۹ رسیدگی به تخلفات رانندگی (مصوب ۱۳۸۹) به تصویب کمیسیون ایمنی راه‌های کشور رسید که مطابق آن استفاده از صندلی کودک برای حمل در خودرو‌های سواری الزامی گردید. بر اساس این مصوبه، سرنشینان خودرو‌های سواری که سن کمتر از ۱۰ سال و یا قد کوتاه‌تر از ۱۳۵ سانتیمتر دارند، باید از صندلی کودک مناسب در صندلی‌های عقب خودرو استفاده نمایند.

همچنین نوزادان کمتر از ۱۵ ماه باید در صندلی عقب خودرو‌های سواری بر روی صندلی کودک (که با کمربند ایمنی متصل شده) پشت به جهت حرکت قرار گیرند. کودکان در سنین ۱۵ ماه تا ۳ سال باید در صندلی عقب خودرو‌های سواری بر روی صندلی کودک (که با کمربند ایمنی متصل شده) می‌توانند پشت یا جلو به جهت حرکت قرار گیرند. کودکان بین ۳ تا ۱۰ سال باید از صندلی مخصوص (متصل شده به کمربند ایمنی) صندلی‌های عقب خودرو استفاده نمایند.

این مصوبه مشخصاً در هماهنگی با استاندارد ECE R۱۲۹ تنظیم شده و تنها تفاوت آن با استاندارد ECE R۱۲۹، ممنوعیت استقرار صندلی ایمنی کودک در ردیف جلو است که رویه‌ای برخلاف قوانین موجود در سایر کشور‌های دنیا (به‌استثنای کشور ویتنام) می‌باشد. تفاوت دیگر، عدم اشاره مجزا به "صندلی‌های بالابرنده” جهت کودکان ۳ تا ۱۰ سال است که هرچند با محتوای متن ناسازگار نیست (به دلیل اینکه صندلی بالابرنده اساساً یک نوع صندلی محسوب می‌شود)، اما توضیح تکمیلی قید شده در پرانتز در خصوص” (متصل شده به کمربند ایمنی) ” با توجه به عدم اتصال برخی از انواع صندلی‌های بالابرنده به کمربند ایمنی خودرو، در برداشت تا حدودی ایجاد مشکل می‌نماید.

از سوی دیگر سازمان ملی استاندارد ایران، بر اساس مصوبه شورای سیاست‌گذاری خودرو، از ابتدای تیر ماه سال ۱۳۹۷ خودروسازان را ملزم به رعایت ۲ مورد استاندارد خودرویی جدید (افزون بر ۶۱ مورد قبلی) نمود که استاندارد ردیف ۶۲ با عنوان "کمربند‌های ایمنی و سیستم‌های نگه‌دارنده، سیستم‌های نگه‌دارنده کودکان و سیستم‌های نگهداری ISOFIX کودکان” اختصاص به ایمنی سرنشینان کودک خودرو دارد. البته در ادامه از دی ماه سال این سال، ۲۲ مورد استاندارد خودرویی دیگر نیز ابلاغ گردید و مطابق قانون درصورتی‌که خودرویی قادر به کسب تأییدیه در هر یک استاندارد‌های ۸۵ گانه تعریف‌شده نباشد، تولیدش متوقف خواهد شد.

استاندارد مورد اشاره با عنوان "ایران – یوان‌ای‌سی آر ۱۶” و شماره مرجع INSO ۱۶۳۶۳.۱، بر اساس استاندارد بین‌المللی ISO ۲۹۰۶۱.۱ مصوب سال ۲۰۱۱ میلادی تدوین شده است. این نسخه از استاندارد در سال ۲۰۱۶ مورد بازبینی قرار گرفت و بدون تغییر به تصویب رسید و با توجه به دوره ۵ ساله بازبینی، کماکان تا سال ۲۰۲۱ معتبر خواهد بود هرچند مشخصاً با توجه به تاریخ انتشار اولیه استاندارد مرجع (که پیش از ۲۰۱۳ و معرفی اتصالات iSize می‌باشد) در آن تنها به اتصالات استاندارد ISOFIX اشاره شده است. ارزیابی این استاندارد به‌وسیله سه برگه جداگانه انجام می‌گیرد که برگه نخست به مجموعه ایمنی کودک (با ضریب وزنی ۲۵%)، برگه دوم به اتصالات ISOFIX در خودرو (با ضریب وزنی ۲۵%) و برگه سوم به نحوه اتصال مجموعه ایمنی کودک به خودرو (با ضریب وزنی ۵۰%) می‌پردازد.

در خصوص استاندارد مورد اشاره، تفسیر دقیقی از نقش خودروساز و شرکت سازنده صندلی ایمنی کودک به‌صورت تفکیکی و مجزا ارائه نشده است. با توجه به اینکه خودروسازان عموماً تولیدکننده صندلی ایمنی کودک نمی‌باشند؛ به‌احتمال فراوان تنها برگه دوم (اتصالات ISOFIX) مورد بررسی قرار خواهد گرفت که مشخصاً برای ارزیابی کافی نیست و به مباحثی نظیر سازگاری مجموعه ایمنی کودک با اتصالات خودرو و نیز نحوه عملکرد آن (موضوع مورد بررسی در برگه سوم استاندارد) پرداخته نخواهد شد.

جمع‌بندی و ارائه پیشنهادات

در حال حاضر، ایمنی کودکان در خودرو جزو چالشی‌ترین مباحث در حوزه ارتقا ایمنی خودرو‌ها قرار داشته و همه روزه در این حوزه شاهد انتشار نتایج جدیدی از تحقیقات و مطالعات صورت گرفته هستیم. قوانین، مقررات و استاندارد‌های تنظیم شده در حوزه ایمنی کودک در سطح جهان عمر چندانی (به نسبت سایر مقررات مشابه) نداشته و قدمت آن‌ها به بیش از دو دهه نمی‌رسد.

همچنین برخی حوزه‌های اساسی (نظیر تاریخ انقضا صندلی ایمنی کودک و …) کماکان مورد مجادله صاحب‌نظران بوده و جمع‌بندی مستدل و اجماع مشخصی در این موارد تاکنون صورت نگرفته است. در کشور ما نیز به‌تازگی اقداماتی در راستای ارتقا ایمنی کودکان در خودرو صورت گرفته است. هرچند اتخاذ چنین تمهیداتی، به‌عنوان گام نخست، ارزشمند و درخور ستایش است؛ با این وجود، پاره‌ای اشکالات ساختاری که در ادامه برشمرده خواهند شد، عملکرد مؤثر این مجموعه قوانین و استاندارد‌ها را تا حدودی با تردید مواجه می‌سازد.

مطابق تحقیقات صورت گرفته (که در متن نیز به آن اشاره گردید)، قرارگیری صندلی ایمنی کودک در ردیف عقب (مشخصاً قسمت وسط) ایمن‌ترین جانمایی ممکن محسوب می‌شود. با این وجود، استقرار کودک در ردیف عقب (به علت نیاز به توجه دائمی به وضعیت کودک) موجب حواس‌پرتی راننده، بخصوص در شرایط رانندگی تک‌سرنشین خواهد شد؛ لذا تقریباً در تمامی کشور‌های دنیا استقرار صندلی کودک در ردیف جلو و در دسترس و دید مستقیم راننده، شایع‌ترین و پرکاربردترین وضعیت می‌باشد؛ اما در کشور ما مطابق اصلاحیه اخیر ماده ۱۹ رسیدگی به تخلفات رانندگی، مجاز نیست که توصیه می‌شود در این خصوص بازنگری صورت گیرد.

البته در صورت استقرار صندلی ایمنی کودک در ردیف جلو، کیسه هوا سمت سرنشین جلو الزاماً می‌بایست غیر فعال گردد که در غیر این صورت، آسیب‌دیدگی شدید و یا حتی مرگ آنی (به‌ویژه در جانمایی صندلی به‌صورت پشت به جاده) کودک را تهدید می‌کند.

گزارشات متعددی از کشور‌های مختلف در رابطه با خطرات ناشی از استفاده از صندلی ایمنی غیر استاندارد و یا استفاده نادرست و مهار نامناسب این صندلی‌ها منتشر شده است. در صورت فراگیری کاربری صندلی‌های ایمنی کودک در کشور می‌بایست تمهیدات لازم در رابطه با پیش‌گیری و کنترل چنین مواردی صورت گیرد. استاندارد جاری کشور با عنوان ایران یو‌ای سی آر ۱۶ (که ترجمه استاندارد ایزو ۲۹۰۶۱ است)، به هیچ عنوان تضمین‌کننده کیفیت و کارایی صندلی‌های ایمنی کودک نبوده و تنها به برخی مباحث کلی از حیث کاربری و نصب برچسب‌های مربوطه پرداخته و عملاً هیچ جنبه کنترلی بر کیفیت و نحوه عملکرد صندلی ایمنی کودک ندارد. علاوه بر این به مدت ۱۰ سال نیز بازنگری در آن پیش‌بینی نشده است. در این رابطه اتخاذ الزامات محکم‌تری نظیر ECE R۱۶ [۶]در کنار الگوبرداری از استاندارد‌های کشور‌های مختلف مثل استاندارد AS/NZ۱۷۵۴ استرالیا توصیه می‌شود.

از جنبه اقتصادی نیز صندلی‌های ایمنی کودک موجود در بازار کشور در محدوده قیمتی کمتر از ۳ میلیون ریال تا بیش از ۶۰ میلیون ریال قرار دارند که با توجه به خلأ قانونی موجود اطلاعی از کیفیت و کارایی آن‌ها در دسترس نیست و ممکن است تهیه صندلی‌های استاندارد و با کارایی مناسب برای تمامی اقشار جامعه امکان‌پذیر نباشد. اضافه بر این، عدم امکان نصب صندلی‌های ایمنی کودک در تمام خودرو‌های کشور (به علت فقدان اتصالات مربوطه) جامعیت قانون موجود را به زیر سؤال می‌برد.

در پایان پیشنهاد می‌شود که برخلاف رویه مرسوم در اقتباس مستقیم از قوانین و استاندارد‌های موجود در سطح جهان (بدون لحاظ داشتن شرایط کشور و متغیر‌های خاص آن)؛ نسبت به اصلاح و بازبینی قوانین مطابق با واقعیت‌های موجود با هدف اثربخشی حداکثری و فارغ از رویکرد غیر نتیجه محور اقدام گردد. امید است که با اتخاذ قوانین و استاندارد‌های مناسب و متناسب با شرایط خاص موجود، در مسیر ارتقا روزافزون ایمنی جاده‌ای و حفظ سلامت آینده‌سازان میهن عزیزمان قرار گیریم.