آینده روشن صنعت خودروهای برقی

خودروهای برقی و توسعه شتابان

خودروهای برقی (Electric vehicle) در تعریف، خودروهایی هستند که به جای داشتن موتورهای مکانیکی و استفاده از سوخت‌های فسیلی که در «خودروهای احتراق داخلی» (internal combustion vehicles) رواج دارد، دارای باتری‌های الکترونیکی هستند و نیروی محرکه خود را از طریق انرژی الکتریکی به دست می‌آورند. به همین دلیل، باتری الکترونیکی، قطعه اصلی این خودرو را تشکیل می‌دهد.

هرچند که اختراع خودروهای برقی، با اختراع خودروهای احتراق داخلی، تقریباً همزمان بوده است، اما با توجه به نرخ بسیار ارزان سوخت‌های فسیلی و ضعف توانایی خودروهای برقی در گذشته، این خودروهای احتراق داخلی بودند که مورد استقبال قرار گرفتند. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در همین ارتباط آمده است: «خودروی برقی در سال 1834 میلادی اختراع شد. در طول آخرین دهه از قرن 19 میلای، شرکت‌هایی به‌عنوان تولیدکننده خودروهای برقی در آمریکا، بریتانیا و فرانسه تأسیس شدند، اما با توجه به محدودیت‌های مربوط به باتری و پیشرفت سریع خودروهای موتور احتراق داخلی، از سال 1931 میلادی رویکردها به سمت استفاده از خودروهای احتراقی سوق پیدا کرد». اما در یک دهه‌ی گذشته، استفاده از خودروهای برقی، بسیار گسترش یافته است و هم سازندگان و هم مصرف کنندگان خودرو، به آن اقبال نشان داده‌اند.

طبق گزارش‌ها، به نظر می‌رسد برخی عوامل، تاثیری جدی بر افزایش تولید و خرید خودروهای برقی داشته‌اند. دلیل اول این افزایش، سرمایه‌گذاری برخی‌ شرکت‌های معتبر در این صنعت و در نتیجه تولید باتری‌هایی بسیار ارزان‌تر از گذشته بوده است. بدین ترتیب، بهای نهایی خودروهای برقی، بسیار کاهش یافته و افراد بیشتری قادرند خودروهای برقی را تهیه کنند. در نتیجه صنعت خودروهای برقی، قادر به رقابت با صنعت خودروهای احتراق داخلی شده است.

عواملی چون افزایش بهای بنزین، دغدغه‌های زیست محیطی و امکان تولید ارزان‌تر خودروهای برقی، از عوامل اصلی توسعه شتابان تولید خودروهای برقی است.

عامل دیگر اثرگذار بر گسترش تولید خودروهای برقی، نوسانات مداوم قیمت سوخت و افزایش بهای آن، نسبت به دهه‌های گذشته بوده است. به ویژه زمانی که در سال 2008، نرخ هر گالن بنزین در آمریکا به 4 دلار رسید، بحث درباره خودروها برقی و استفاده از آن‌ها، دوباره طرح شد. اکنون در بسیاری از کشورها و به ویژه کشورهایی که فاقد منابع عظیم نفت و گاز هستند، بهای بنزین، قابل توجه است و با توجه به کاهش منابع نفتی در دهه‌های آینده، به نظر می‌رسد بهای بنزین برای مصرف‌کنندگان نهایی، ممکن است بیش از پیش افزایش یابد. این در حالی است که با توجه به ابداعات و نوآوری‌های گسترده در زمینه تولید برق، به ویژه به شیوه‌های پاک و با استفاده از منابع تجدیدپذیر، بهای نهایی برق برای مصرف کنندگان کمتر خواهد شد و در نتیجه استفاده از خودروی برقی هزینه بسیار کمتری نسبت به خودروی احتراق داخلی خواهد داشت.

سومین عامل تاثیرگذار بر این صنعت نیز افزایش دغدغه‌های زیست محیطی در میان جوامع مختلف است. خودروهای برقی، خودروهایی پاک هستند و نسبت به خودروهای احتراق داخلی و به ویژه خودروهای بنزین‌سوز و گازوئیل‌سوز، آلایندگی ناچیزی دارند. در نتیجه می‌توان پیش‌بینی کرد که هم دولت‌ها و هم شهروندان آن‌ها، ترجیح می‌دهند از خودروهای برقی به جای خودروهای احتراق داخلی استفاده نمایند.

صنعت خودروهای برقی و دورنمای آینده

«موسسه بلومبرگ» به عنوان یکی از موسساتی که به تحلیل و بررسی دورنمای صنایع نو می‌پردازد، در گزارش‌های سالیانه خود، آینده صنعت خودرو را ترسیم می‌کند. در آخرین گزارش این موسسه درباره صنعت خودروهای برقی و دورنمای آن در جهان، می‌خوانیم: «فروش خودروی برقی از چند هزار دستگاه در سال 2010، به رقم بیش از 2 میلیون دستگاه رسیده است و هیچ نشانه‌ای از کند شدن این روند دیده نمی‌شود. ما پیش‌بینی می‌کنیم، فروش سالانه خودروی برقی در سال 2025 به 10 میلیون دستگاه، در سال 2030، به 28 میلیون دستگاه و تا سال 2040 به 56 میلیون دستگاه برسد». بر طبق همین پیش‌بینی، در سال 2040 سهم خودروهای برقی در بازار جهانی خودرو، به بیش از 50 درصد خواهد رسید و از سهم خودروهای احتراق داخلی بیشتر می‌شود.

براساس پیش‌بینی‌های موسسه بلومبرگ، میزان تولید و تقاضای خودروهای برقی در کشور چین و در طی دهه‌های آینده، همچنان افزایش خواهد یافت. کشورهای اروپا به دلیل تشدید مقررات سختگیرانه در مورد سوخت و افزایش تعهد خودروسازان این منطقه به تولید خودروی برقی، بیشتر به سمت تولید این گروه از خودروها خواهند رفت و کشورهایی همچون ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و دیگر کشورهای جنوب شرق آسیا بیش از پیش خریدار این نوع از خودروها خواهند شد.موسسه بلومبرگ در همین گزارش به مواردی چون سرمایه‌گذاری کشورهایی همچون چین و آمریکا در این صنعت، کاهش بهای تمام شده باتری خودروهای برقی و وضع مقررات سخت‌گیرانه محیط‌زیستی در کشورهای مختلف، به عنوان عوامل اصلی رشد شتابان صنعت تولید خودروهای برقی اشاره می‌کند و تاکید دارد تا زمانی که این وضعیت تغییر نکند، می‌توان انتظار داشت که صنعت خودروهای برقی، بطور مداوم بزرگ‌تر شود؛ هرچند به نظر این موسسه، رشد تولید خودروهای برقی در حوزه حمل و نقل عمومی، همچنان محدود است.

مشکلات زیرساختی، مانع اصلی توسعه خودروهای برقی

استفاده از خودروهای برقی، نیازمند زیرساخت‌های خاصی است که بدون توسعه آن‌ها، استفاده از خودروهای برقی یا ممکن نیست، یا به دشواری صورت خواهد پذیرفت. یکی از این زیرساخت‌ها، نیاز به وجود ایستگاه‌های شارژ خودروی برقی است. ایستگاه‌های شارژ، همچون پمپ بنزین‌ها عمل می‌کنند و وظیفه‌ی اصلی آن‌ها، شارژ خودروهای برقی است. هم اکنون تعداد ایستگاه‌های شارژ خودروهای برقی در جهان، بسیار محدود است و تنها در برخی مناطق جهان همچون غرب اروپا، برخی شهرهای بزرگ آمریکا و شرق آسیا، تعداد این ایستگاه‌ها قابل قبول است.

استفاده گسترده از خودروهای برقی، نیازمند الزامات و زیرساخت‌هایی همچون تاسیس تعداد قابل توجهی ایستگاه‌های شارژ این نوع از خودروها است.

برای ایجاد ایستگاه‌های بیشتر، کشورهای مختلف نیازمند توسعه شبکه برق خود هستند و این امر، به سادگی امکان پذیر نخواهد بود. همچنین ایده شارژ خانگی خودروهای برقی نیز فعلا با مشکلاتی روبرو است و در صورت گسترش آن، باید میزان تولید برق نیز به سرعت افزایش یابد که این امر دشواری‌هایی را برای برخی از کشورها ایجاد خواهد کرد. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: «بر اساس پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، در سال 2030 در صورتی که خودروهای برقی طبق پیش‌بینی‌های انجام شده گسترش یابند، 1.5 درصد برق بیشتری در شبکه مورد تقاضا خواهد بود. این میزان تقریباً 6 درصد از تقاضای جدید برای سایر بخش‌ها (صنعتی، حمل‌ونقل، ساختمان و...) را شامل خواهد شد».

یکی دیگر از موانع بر سر راه گسترش خودروهای برقی، خطرات آن است. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی به همین مشکل اشاره کرده و می‌نویسد: «از دیگر چالش‌های مطرح در این زمینه، امکان بروز خطرات جانی ناشی از برق‌گرفتگی در هنگام شارژ خودرو است. ازآنجاکه در برخی ایستگاه‌های شارژ از ولتاژها و جریان بالای برق (ولتاژ بیش از 400 ولت و گاهی جریان بالای 350 آمپر) استفاده می‌شود، لذا باید دقت بالایی در ایجاد امنیت درخصوص این خطرات انجام گیرد.»

صنعت خودروهای برقی، نیازمند حمایت دولت‌ها

تمامی تحقیقات، نشان می‌دهد که در هر نقطه‌ از جهان، توسعه تولید و استفاده از خودروهای برقی، نیازمند حمایت‌های دولتی است. «آژانس بین‌المللی انرژی» در یکی از آخرین گزارش‌های خود که با همکاری دو موسسه دیگر، در ارتباط با وضعیت صنعت خودروهای برقی تدوین کرده است، در همین ارتباط اشاره می‌کند که دولت‌ها، اگر می‌خواهند صنعت خودروهای برقی با وجود مزیت‌های متعدد در کشور آنان گسترش یابد، باید سیاست‌هایی حمایتی در این خصوص را اعمال نمایند. این آژانس پیشنهاد می‌دهد که سیاست‌هایی همچون تدوین طرح‌های برای حمایت از حمل و نقل عمومی برقی، درخواست سفارش‌های عمده به سازندگان خودروهای برقی، تصویب مالیات‌های مربوط به میزان تولید گازهای گلخانه‌ای، ارایه مشوق‌های مالی به خریداران خودروهای برقی، کاهش نرخ پارکینگ و عوارض تشویقی برای خودروهای برقی، توسعه زیرساخت‌های استفاده از این نوع خودروها و تصویب قوانینی برای اجبار خودروسازان جهت ساخت خودروهای برقی، توسط دولت‌ها تصویب و مورد پیگیری قرار گیرند تا این بخش نوپا از صنعت خودروسازی، بتواند روز به روز گسترش یابد. 

موسسه تحقیقات انرژی دانشگاه آکسفورد هم در گزارش خود در همین ارتباط، به تجربیات برخی کشورهای پیشرو در این حوزه اشاره می‌کند و می‌نویسد که یارانه‌هایی که دولت نروژ برای تقاضای خودروی برقی اختصاص داد، توانست تاثیری جدی بر بازار خرید و فروش خودروهای برقی در این کشور بگذارد، هرچند که این یارانه‌ها بیشتر به نفع طبقات مرفه عمل کردند. در مقابل سیاست‌های حمایتی از عرضه خودروهای برقی در ایالت کالیفرنیای آمریکا، هزینه کمتری را به بودجه دولتی تحمیل کرده و به نظر می‌رسد به نفع رقابت و نوآوری تولید کنندگان خودرو بوده است. به زعم کارشناسان این موسسه، سیاست‌های حمایت از عرضه، نوآوری را تشویق می‌کند بدون آن که دولت متعهد به استفاده فناوری خاص شود.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز پیشنهاداتی مشابه می‌دهد و در یکی از گزارش‌های خود، آورده است: «درخصوص کشور ایران آنچه که واضح است این است که به منظور گسترش استفاده از خودروهای برقی باید علاوه بر ایجاد بازار رقابت پذیر مشخصات فنی خودرو، با در نظر گرفتن یارانه دولتی، قیمت این خودروها (چه تولید داخل کشور و چه وارداتی) در حدی باشد که بتوان مصرف کنندگان را تشویق به خرید این نوع خودرو نمود. لذا در نظر گرفتن یارانه خرید خودروهای برقی در بودجه سالانه یکی از بهترین سیاست‌های حمایتی در کشور می‌تواند باشد تا در کنار سایر سیاست‌ها مانند تخفیف‌های مالیاتی در گسترش روز افزون استفاده از خودروهای برقی در حمل و نقل مفید واقع شود».

خودروهای برقی، آینده‌ای که باید از امروز به آن اندیشید

هرچند در طی چند سال گذشته، بحث‌هایی درباره تولید خودروهای برقی در ایران در محافل علمی و صنعتی، درگرفته است؛ اما به نظر می‌رسد صنایع خودروسازی ایران، همچنان توجه چندانی به ساخت خودروهای برقی ندارند. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، ایده‌ی تولیدکنندگان داخلی برای ساخت خودروهای برقی، تاکنون قابل قبول نبوده است: «هم‌اکنون خودروسازان داخلی با به‌کارگیری پلتفرم‌های کنونی اقدام به ساخت چند نمونه خودروی برقی کرده‌اند (مانند رانا). اما این استراتژی چندان موفق نبوده است. زیرا قیمت و کیفیت خودروهای تولید شده قابل رقابت با نمونه‌های خارجی نبوده و استقبال چندانی از این تولیدات نشده است».

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی: «در صورتی که خودروهایی نظیر «رانا» و «تیبا» بخواهند در تیراژ پایین، به صورت برقی تولید شوند، قیمت تمام شده آن‌ها، حدود 3 برابر قیمت تمام شده مدل بنزینی آن‌ها خواهد شد»

در گزارش دیگری از همین مرکز نیز می‌خوانیم در صورتی که خودروهایی نظیر «رانا» و «تیبا» بخواهند در تیراژ پایین، به صورت برقی تولید شوند، قیمت تمام شده آن‌ها، حدود 3 برابر قیمت تمام شده مدل بنزینی آن‌ها خواهد شد. مسئله‌ای که باعث می‌شود تا در شرایط فعلی، قیمت نهایی این خودروها، مقرون به صرفه نباشد.

در ادامه این گزارش، تاکید شده است که «شرکت‌های خودروساز معتقدنـد تنهـا در صـورتی خودروسـازان حاضـر بـه سـاخت خودروهای برقی خواهند شد که تضمینی از بابت وجود مشتری برای ایـن نـوع خـودرو باشـد و دولـت خود به عنوان مشتری اول این نوع خودروها برای جلب اعتماد مردم اقدام نماید».

در مجموع باید گفت که دورنمای خودروهای برقی، بسیار روشن است و تمامی گزارش‌ها حاکی از آن است که تولید و مصرف خودروهای برقی، به سرعت در جهان گسترش خواهد یافت. از همین رو است که دولت و خودروسازان داخلی، بایستی ضمن توجه به این مهم، با دقت بیشتری به تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در این حوزه دست بزنند تا در آینده پیش رو، خودروسازان ایرانی بتوانند در این عرصه با تولیدکنندگان خارجی رقابت کنند و بازار ایران در انحصار خودروسازان خارجی قرار نگیرد.